اسپانیا به الگوی جهانی «مقابله با خشکسالی» تبدیل می‌شود؟
نجات آبی کشور توریستی
دولت اسپانیا برای محافظت از «موتور اقتصادش» چه برنامهای دارد؟
جهان جنوب متشکل از کشورهای توسعه‌‌‌نیافته یا کمتر توسعهیافته به‌‌‌ویژه در قاره آفریقا، سالیان طولانی با بحران خشکسالی و بی‌‌‌آبی مواجه بوده و مردم محلی در اکثر مواقع به‌‌‌دلیل کمبود شدید آب یا آلودگی آب‌ها با بیشترین میزان مرگ و میر ناشی از خشکسالی مواجه بودند. اما این موضوع آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفت. با این حال، طی چند سال گذشته توجه جامعه جهانی به بحران خشکسالی و کمبود آب معطوف شد که دلیل عمده آن را باید ابتدا در تغییرات اقلیمی ناگهانی در سراسر جهان به‌‌‌ویژه در جهان شمال و توسعهیافته دانست و پس از آن، بحران خشکسالی که دامن «قاره سبز» را نیز گرفت.
همچنین، «جنگ آبی»، بحرانی است که بیش از هرچیزی کشورها از مواجه شدن با آن واهمه دارند و تسریع روند خشکسالی و تغییرات اقلیمی، نزدیک شدن به این موضوع را هشدار می‌دهد. همچنین، خشکسالی بار دیگر صنعت گردشگری را زیر تیغ بحران برده و بسیاری از مقاصد پیشرو جهان همچون اسپانیا را که اقتصاد آنها متکی به توریسم است به‌‌‌‌‌‌‌‌‌شدت متاثر ساخته و این مقصد گردشگران خارجی را در وضعیت «اضطرار خشکسالی» قرار داده است. تغییرات اقلیمی که سیاره را در معرض خطر نابودی قرار داده اینک به شکل بالا رفتن دمای هوا خود را نشان می‌دهد که نمونه آن را می‌توان در سریلانکا، کشوری آسیایی که به‌‌‌دلیل طبیعت و فرهنگ منحصربه‌فرد یک مقصد توریستی مهم در آسیا به‌‌‌شمار می‌رود، مشاهده کرد که میزان دمای هوا خود را به ۴۴درجه رساند.
پس از همه‌گیری کرونا، که صنعت گردشگری را با بحرانی جدی مواجه کرد، خشکسالی و کمبود آب ناشی از تغییرات اقلیمی چالش جدیدی را پیش روی این صنعت درآمدزا قرار داده است که تاثیرات آن به مراتب بیشتر از کرونا خواهد بود. اگرچه گردشگری در مقایسه با کشاورزی یا دیگر صنایع مصرف آب زیادی ندارد و تنها ۲درصد از حجم آب مصرفی در جهان را به خود اختصاص داده است، اما اغلب در مناطقی متمرکز است که کمبود آب یک واقعیت است و مشکلات بسیار خاصی را از نظر مصرف آب ایجاد می‌کند. این بحران آب، کشور توریست‌‌‌پذیر اسپانیا را با چالشی جدی مواجه کرده، چرا که توریسم اقتصاد سوم این کشور به‌‌‌شمار می‌رود و هرگونه تنشی، اقتصاد آن را مورد تهدید قرار می‌دهد.
گردشگری در اسپانیا بعد از بخش‌‌‌های صنعتی و تجاری- بانکی سومین رکن اقتصادی است و در برخی از سال‌ها حدود ۱۵درصد از تولید ناخالص داخلی اسپانیا را تشکیل می‌دهد. این کشور از دهه ۱۹۶۰ یکی از محبوب‌‌‌ترین مقاصد تعطیلات تابستانی به‌‌‌ویژه برای گردشگران ایرلندی، انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، ایتالیایی و آمریکایی بوده است. صنعت توریسم، اسپانیا را به دومین کشور پربازدید دنیا برای توریست‌‌‌ها تبدیل کرده است. اسپانیا در سال ۲۰۱۹، دومین کشور پربازدید جهان بود که حدود ۸۴ میلیون گردشگر را ثبت کرد. اسپانیا با بهره‌‌‌گیری از «جاذبه‌‌‌های طبیعی»، «آثار باستانی» و «توسعه گردشگری دریایی» و «سلامت» موفق شد گردشگری را به یکی از مهم‌ترین صنایع خود تبدیل کند؛ به‌‌‌طوری که این صنعت اسپانیا درحال‌‌‌حاضر حدود دو برابر صادرات نفتی ایران درآمد دارد و «تبلیغات» و «توسعه زیرساخت‌‌‌های گردشگری» در اسپانیا از عوامل موثر موفقیت صنعت گردشگری این کشور است.
اسپانیا که تا پیش از همه‌گیری کرونا در جهان یکی از مقاصد برتر گردشگران بین‌المللی به‌‌‌شمار می‌‌‌رفت، پس از همه‌گیری متحمل خسارت‌‌‌های سهمگینی بر بازار گردشگری خود شده که اقتصاد این کشور را تحت‌‌‌الشعاع قرار داده است. از این‌‌‌رو، اسپانیا در زمره اولین کشورهای جهان است که درصدد بازگشایی مرزها و پذیرش گردشگران حداقل از اتحادیه اروپا برآمد تا بار دیگر به شرایط پیش از کرونا بازگردد. در سال ۲۰۲۲ این روند رو به رشد آنچنان زیاد بود که اسپانیا توانست میزان درآمد حاصل از گردشگری را به سطح ۲۰۱۹ برساند و تنها ۷درصد کمتر از سال پیش از کرونا باشد. دلیل اهمیت بازگشت توریسم در اسپانیا را باید در جایگاه این صنعت در اقتصاد این کشور دانست.
با توجه به اهمیت توریسم در اقتصاد اسپانیا، شاهد تلاش بیش از پیش مقامات این کشور برای جذب هرچه بیشتر گردشگران از سراسر جهان به این کشور در فصل توریست‌‌‌پذیر تابستان در سال‌جاری هستیم، آن هم در زمانی که اسپانیا با جدی‌‌‌ترین بحران آبی خود مواجه شده است. کاتالونیا که یکی از محبوب‌‌‌ترین مقاصد توریست‌‌‌ها به‌‌‌شمار می‌رود، اینک با مخازن خالی از آب، زمین‌‌‌های خشک و چالش آتش‌‌‌سوزی جنگل‌‌‌ها به‌‌‌دلیل بالا رفتن دمای هوا مواجه شده است.
باتوجه به اینکه گردشگری ساحلی بیشترین درآمد را در اقتصاد اسپانیا ایجاد می‌کند و محبوب‌‌‌ترین سواحل اسپانیا در سمت مدیترانه قرار دارد؛ اکنون، مقامات این کشور با تنشی جدی در مدیریت آب و جذب گردشگر مواجه شده‌‌‌اند. زیرا تفریحات آبی بیشترین طرفدار را در میان گردشگران دارد و بحران آبی اسپانیا می‌تواند این کشور را با چالش اساسی در مدیریت بحران آب در کنار رضایت گردشگران و شهروندان محلی مواجه کند. حتی این بحران آبی می‌تواند منجر به درگیری گردشگران با مردم بومی بر سر مصرف آب شود.
تغییر اقلیمی: چالشی برای تامین آب اسپانیا
«بارسلونا با وضعیت اضطراری خشکسالی مواجه است»، خبری که در هفته‌‌‌های اخیر تیتر یک اکثر روزنامه‌‌‌ها و خبرگزاری‌های دنیا بود. زیرا خشکسالی در شمال شرق اسپانیا اینک به‌‌‌وضوح قابل مشاهده است و حتی مخازن آب و اسکله‌‌‌ها نیز آب خود را از دست داده‌‌‌اند. بارسلونا و منطقه وسیع اطراف آن که حدود ۶ میلیون نفر در آن زندگی می‌کنند ممکن است در ماه‌‌‌های آینده با محدودیت‌های شدیدتری برای استفاده از آب مواجه شوند. بارسلونا با کمبود آب مواجه است، زیرا اسپانیا یکی از بدترین خشکسالیهای خود را در دهه‌های اخیر تجربه می‌کند و بنابر گفته نخست‌وزیر این کشور، خشکسالی یکی از بحث‌‌‌های اصلی سیاسی و سرزمینی اسپانیا در سال‌های آینده خواهد بود و این چالشی است که این کشور در برابر تغییرات اقلیمی و تنش‌های آبی با آن روبه‌رو است.
رودخانه یوبرگات که منبع اصلی آب را برای بارسلون، ژیرونا و دیگر شهرها و روستاهای کوچک‌تر فراهم می‌کند، به‌‌‌دلیل کمبود بارش با بحران بی‌‌‌آبی مواجه شده است و بنابر گفته مقامات دولت اسپانیا، ظرفیت مخازن این کشور به همراه مخازن دیگر در شمال کاتالونیا به ۲۷درصد کاهش یافته است. تنها مخازن متصل به حوضه رودخانه گوادالکیویر در جنوب اندلس وضعیت بدتری دارند و به ۲۶درصد ظرفیت رسیده‌اند. همچنین مخزن آب سائو به دلیل بحران کم‌‌‌آبی دیگر پاسخگوی بارگیری مجدد آب برای مبارزه با آتش‌‌‌سوزی جنگل‌‌‌ها نیست.
پس از اینکه بسیاری از رودخانه‌‌‌های کاتالونیا با خشکسالی مواجه شدند که این امر، منجر به رکود منطقه شد، از سال گذشته محدود کردن مصرف آب کشاورزی و صنایع در دستور کار قرار گرفت، زیرا میزان آب به پایین‌‌‌ترین سطح تاریخی خود رسیده است. از پارک‌‌‌ها و تالارها خواسته شده از پرکردن فواره‌‌‌های عمومی خودداری کنند و محدودیت‌هایی برای سایر کاربری‌‌‌ها اعمال شده است. حتی برخی از کارشناسان معتقدند که شاید بهتر باشد در تابستان استخرهای شنا خالی از آب باقی بمانند. باتوجه به بالا رفتن دمای هوا که در تابستان ۲۰۲۲، رکورد گرما زده شد، احتمال بالا ماندن آن در ۲۰۲۳ نیز وجود دارد که در صورت بارش کم، جنگل‌‌‌ها بیشتر در معرض آتش‌‌‌سوزی قرار می‌‌‌گیرند و کم‌‌‌آبی مخازن، اسپانیا را با بحرانی جدی مواجه خواهد کرد.
طبق قوانین جدید، استخرها را نمی‌توان دوباره پر کرد، دوش‌‌‌ها به ۵دقیقه محدود می‌‌‌شوند، بسیاری از آبنماهای شهرداری خاموش شده‌‌‌اند، ماشین‌‌‌ها را نمی‌توان تمیز کرد و باغ‌‌‌ها را فقط دو روز در هفته می‌توان آب داد. اگر خانوارها بیش از حد آب مصرف کنند، شرکت‌های خصوصی آب به مقامات هشدار می‌دهند. تاکنون، آب آشامیدنی قطع نشده است، اما ممکن است مقامات مجبور شوند محدودیت‌های بیشتری را در بارسلونا و بیش از ۵۰۰شهر در این منطقه شمال شرقی اعمال کنند. از همین رو، مقامات بارسلونا و شهرهای کاتالونیا، محدودیت‌های جدی برای مصرف آب روزانه شهروندان خود اعمال کرده و از آنها خواسته‌اند میزان مصرف آب روزانه هر فرد تا ۱۰۰ لیتر برای مصارف خانگی و ۲۰۰ لیتر برای مصارف عمومی برسد. دولت کاتالونیا قوانین منطقه‌‌‌ای را پیشنهاد کرده که به آن اجازه می‌دهد شهرهایی را که بیش از حد آب مصرف می‌کنند، جریمه کند. از دیگر اقدامات اسپانیا، کاهش مصرف آب آشامیدنی، ترویج استفاده از منابع آب جایگزین همچون آب باران، مقاوم‌سازی شهر در برابر سیل و حفاظت از خط ساحلی و رودخانه‌‌‌ها بوده است.
مشارکت شهروندان و تشویق به حفظ آب یکی دیگر از تاکتیک‌‌‌های مهم برای حفظ ذخایر آب است. در اوایل سال‌جاری، این شهر یک‌پروتکل خشکسالی برای کمک به مبارزه موثرتر با کمبود آب ایجاد کرد. این پروتکل شامل چهار سطح خشکسالی - قبل از هشدار، هشدار، استثنایی و اضطراری - و جزئیات «اقدامات صرفهجویی در مصرف آب» در سطح شهر است که در هر سناریو توصیه می‌شود. هدف حفظ سطوح اولیه خدمات آب حتی در خشکسالیهای شدید است.
با بحران اقلیمی، کمبود منابع آب در مناطق مدیترانه بدتر خواهد شد. بحران بی‌‌‌آبی در سال ۲۰۰۸ نیز در کاتالونیا دیده شده بود و این منطقه با خشکسالی شدیدی مواجه شد تا جایی که از تانکرهای آب سیار در بارسلون استفاده می‌‌‌شد. اما این در حالی است که ۱۰ سال پیش، آب بارسلونا تقریبا تمام شد. در سال ۲۰۰۸، مخازن به حدی کاهش یافت که این شهر مدیترانه‌‌‌ای مجبور به واردات آب آشامیدنی از فرانسه شد. این کمبود در بحبوحه خشک‌‌‌ترین سال ثبت‌شده اسپانیا رخ داد. منطقه کاتالونیا، محل بارسلونا، بیشترین آسیب را دید. داستان کمبود آب در شمال شرقی اسپانیا، با خشکسالی ۲۰۰۸ آغاز نمی‌شود یا به پایان نمی‌‌‌رسد. بارسلونا با آب و هوای خشک در یک منطقه ناامن از آب مواجه است، در حالی که مقامات شهر، اگرچه توسط یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌‌‌های نمک‌‌‌زدایی اروپا پشتیبانی می‌‌‌شوند، تلاش می‌کنند سیستمی را برای تامین آب موثر مدرن‌‌‌سازی کنند.
یکی از نگرانی‌های جدی برای اسپانیا در آینده، می‌تواند این باشد که این تغییرات اقلیمی که موجب بالا رفتن دمای هوا و خشکسالی شده، می‌تواند منجر به بارندگی‌‌‌های شدید شود که سرریز شدن فاضلاب‌‌‌ها و جاری شدن آب‌‌‌های تصفیه‌نشده به دریا را به‌‌‌همراه خواهد داشت. علاوه براین، افزایش سطح دریا ممکن است به‌‌‌معنای کاهش یا از بین رفتن بخشی از سواحل بارسلون باشد. در واقع، مطالعات نشان می‌دهد که بخش بزرگی از ساحل سنت‌سباستیا در پایان قرن از بین خواهد رفت.
گردشگری، چالش یک سرزمین خشک
اسپانیا یکی از کشورهای صنعتی در جهان است که دارای بیشترین تنش آبی است. این کشور با چالش تضمین امنیت بلندمدت آب مواجه است. حکمرانی آب به طور کلی در ترویج سرمایه‌گذاری و مشارکت عمومی-خصوصی عقب مانده است. اقدامات اسپانیا می‌تواند مرجع امیدوارکننده‌‌‌ای برای بیش از ۵/ ۲ میلیارد نفر از ساکنان مناطق خشک جهان باشد. اما این تنش آبی تنها در بخش کشاورزی ایجاد نشده است، بلکه صنعت گردشگری سالانه بیش از ۵۰ میلیون بازدیدکننده را به اسپانیا جذب می‌کند که این سفرها عمدتا در فصل تابستان، زمانی که میزان بارندگی در کمترین حد قرار دارد و یکی دیگر از عوامل اصلی استرس آبی است، اتفاق می‌‌‌افتد. در حالی که میزان متوسط مصرف آب اسپانیایی‌‌‌ها ۱۲۷ لیتر در روز است، مصرف به ازای هر گردشگر در محدوده بین ۴۵۰ تا ۸۰۰ لیتر در روز قرار دارد. اسپانیا کشوری است که بیشتر گردشگران بین‌المللی برای تماشای «آفتاب، دریا و شن» به آن سفر می‌کنند که اوج مسافرت‌‌‌ها زمانی اتفاق می‌‌‌افتد که اغلب با «خشکسالی و آسیب‌پذیری محیطی» همراه است؛ وضعیتی که تغییرات آب و هوایی تهدید به بدتر شدن می‌کند.
کارشناسان آب و هوا، «مدیترانه» را به عنوان یکی از مناطق جهان معرفی کرده‌‌‌اند که بیشترین آسیب را از افزایش دما به دلیل تغییرات آب و هوایی خواهد دید. تاثیر گرم شدن سیاره در اسپانیا، کشوری که در خط مقدم بحران آب و هوا قرار دارد، به شدت احساس می‌شود. در سال ۲۰۲۲، آتش‌‌‌سوزی‌‌‌های جنگلی بیش از هر زمان دیگری جنگل‌‌‌ها را به خاکستر تبدیل کردند، در حالی که تابستان طولانی منجر به دوره‌‌‌های خشکسالی شدیدتر شد. این موضوع باعث شد تا نزدیک به نیمی از تمام فواره‌‌‌های عمومی در بارسلون خاموش شوند. اما فواره محبوب گردشگران که به فواره جادویی شهرت دارد و شب‌ها هنگام پخش موسیقی کلاسیک رنگی می‌شود، در امان مانده است. در مقابل فواره‌‌‌های زینتی در خیابان مجلل بارسلون مخصوص خرید برندهای مشهوری همچون گوچی، شانل و پرادا که برای جلب توجه گردشگران گذاشته شده بود، اکنون بسته شدند.
با شروع خشکسالی، شکل گردشگری در اسپانیا و جاذبه‌‌‌های توریستی نیز تغییر یافت. برخی از شهرهای زیرآب رفته، اینک سر از آب‌ها برآوردند و به جاذبه جدید تبدیل شدند. کلیسای سان پائو متعلق به قرن دهم که در سال ۱۹۶۲ به دستور دیکتاتور اسپانیایی ژنرال فرانسیسکو فرانکو زیر آب رفت، از اعماق بیرون آمده و به یک جاذبه بزرگ تبدیل شده است. تا پیش از این، کایاک‌سواری و قایقرانی عمدتا جمعیت را به خود جذب می‌‌‌کرد، اکنون بازدیدکنندگان آخر هفته از بارسلونا برای گرفتن سلفی در خارج از کلیسا که کاملا قابل مشاهده است می‌‌‌آیند. این جاذبه جدید منجر به تعطیلی کایاک‌سواری به‌‌‌دلیل کمبود آب و گل و لای زیاد شد. همچنین، در جبران حذف برخی از تفریحات آبی، فعالیت‌‌‌هایی همچون دوچرخه‌سواری الکتریکی را افزودند. مقامات کاتالونیا اولین اقدامات صرفهجویی در مصرف آب را چند ماه پیش انجام دادند.
این اقدامات شامل لغو تماشای چشمه فونت ماژیکا در بارسلونا بود که معمولا شامل نمایش موسیقی و نور است و در عصرهای تابستان جمعیت را به خود جلب می‌کند. آبنما نیز تا اطلاع ثانوی خشک خواهد ماند. در همین حال، وضعیت در جزیره محبوب اسپانیایی مایورکا بسیار بدتر خواهد بود. بخش‌‌‌های بزرگی از جزیره در سال‌های اخیر تحت‌تاثیر خشکسالی قرار گرفته‌‌‌اند و بیم آن می‌رود که فصل توریستی آتی بتواند منابع آبی کمیاب را به طور کامل از بین ببرد. در طول فصل توریستی ۲۰۱۹، مقامات اسپانیا با اجرای پروژه «ما آب هستیم» همراه با یک هتل زنجیره‌‌‌ای به آگاه‌سازی مشتریان و کارکنان در راستای اهمیت استفاده مسوولانه از آب برآمدند که نتیجه این مصرف بهینه و آموزش، کاهش مصرف در برخی مناطق از جمله شستن حوله و ملحفه بود که منجر به صرفهجویی ۲ میلیون لیتری نسبت به سال قبل شد. این رویکرد افزایش آگاهی در اسپانیا ضروری است، زیرا صنعت گردشگری قبل از همه‌گیری ۴/ ۱۲درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌‌‌داد و ۱۳درصد از اشتغال را شامل می‌‌‌شد.
