نخل‏‌گردانی عاشورایی در شاهرود

در باغزندان‌‌، محله‌‌ای قدیمی در شهرستان شاهرود همه‌چیز از ابتدای محرم به رسم هر سال مهیا شده است. البته نخل را روز قبل تزئین کرده و آن را به بیرون اتاق نگهداری آورده‌‌اند. بنا به نقل ویکی‌‌شیعه: «‌نخل‌‌گردانی، مراسمی است که شیعیان برخی مناطق به عنوان تشییع نمادین پیکر امام حسین (ع) در عزاداری روز عاشورا برگزار می‌کنند. در این مراسم اتاقکی شبیه تابوت با پوشش سیاه و آراسته با انواع شال‎های رنگارنگ و آیینه در حسینیه‌ها، تکایا و محل‎هایی که در آن عزاداری محرم برگزار می‌شود توسط مردم حمل می‌‌شود.

نخل‌‌گردانی بیشتر در شهرها و آبادی‌‌های اطراف کویر مرکز‌‌ی ایران‌‌ رواج دارد؛ از جمله جنوب خراسان، سمنان، دامغان، خمین، نواحی قم، کاشان، ابیانه، خور و بیابانک، زواره، اردستان و نایین. بیشترین و شاخص‌‌ترین نخل‌‌های ایران در استان‌‌ یزد‌‌ دیده می‌شود.» در شهرستان شاهرود نه‌تنها در محله باغزندان بلکه در شهرها و روستاهای اطراف از جمله بسطام، کلاته خیج، مجن و... ظهر یا عصر عاشورا نخل‌‌ها بلند می‌شوند. بسته به وسعت یا قومیت‌‌های شهر اندازه و تعداد نخل‌‌ها متفاوت است. به عنوان مثال نخل بسطام به بزرگی نخل باغزندان است و در شهری مانند کلاته‌‌خیج که دو فامیل عرب و عجم غالب است، عرب‌‌ها نخل خود را دارند و عجم‌‌ها نخل خودشان را.

در این مراسم‌‌های عاشورایی برای قرار گرفتن زیر نخل باید فرد آمادگی جسمانی خوبی داشته باشد، از این روست که معمولا مردان جوان و میانسال داوطلب رفتن زیر نخل هستند. البته به واسطه استقبال زیاد، این موضوع را در نظر می‌گیرند که متقاضی عضوی از آن محله است یا خیر و در این زمینه وسواس‌‌های ویژه‌‌ای به خرج می‌دهند.

کمی پیش از بلندکردن نخل، مراسم تعزیه در گوشه‌‌ای دیگر برگزار شده و خیمه‌ها را هم آتش زده‌‌‌‌اند، بنابراین همزمان که نخل بلند شده و به دست مردان عزادار حرکت داده می‌شود، «‌ذوالجناح» یا اسب امام حسین (ع) را نیز فردی به دور نخل می‌‌گرداند. در این زمان است که پسربچه‌ها در کارتن‌‌ها را باز می‌کنند و به یکباره ده‌ها کبوتر در آسمان پرواز می‌کنند و بالای نخل چرخ می‌‌زنند. گروه دیگری از اعضای مراسم تعزیه‌‌خوانی نیز علم بر دست در حال چرخیدن هستند و جمعیت را هر چند یک‌بار دو‌پاره می‌کنند.

پشت نخل دسته اسرای کربلا حرکت می‌کند در حالی که فردی در لباس یزیدیان به آنها به آرامی تازیانه می‌‌زند. تا نخل به نیمه راه و محل قرار گرفتن بر سر مزار شهدا برسد، دسته سینه‌‌زنی به این قسمت رسیده، از شکل صف به دایره تغییر شکل داده و در نهایت در انتظار نخل ایستاده است. با رسیدن نخل به مزار شهدا مردان بار دیگر آن را می‌‌چرخانند و به رسم هر ساله در دامنه تپه قرار می‌دهند. درا‌ین بخش از مراسم آنها که عزیز یا عزیزانی را در گورستان دفن کرده‌‌اند بر سر مزار آنها رفته و بعد برای ظهر عاشورا آماده می‌شوند.

در فردای عاشورا از تمام روستاها و شهرهای اطراف مردم در خیابان مزار شاهرود که از جمله قدیمی‌‌ترین خیابان‌‌های این شهر است جمع می‌شوند. هر چوب نخل شاهرود متعلق به یک محله و روستاست و اهالی همان روستا یا محله باید آن را به دوش بکشند. دسته‌های زنجیرزنی، سینه‌‌زنی و... هم جلو و پشت نخل حرکت می‌کنند. با توجه به باریکی خیابان گروه بزرگی از زنان از پشت‌‌بام‌‌ها به تماشای مراسم می‌نشینند و در نهایت با نزدیک  شدن غروب مراسم نیز پایان می‌یابد. آنچه گفته شد تنها بخشی از مراسم عاشورا در یکی از شهرهای ایران است.

در روزهای پیش از آن یعنی در سوم محرم در تکیه این شهر مراسم «یا عباس» برگزار می‌شود یا در شب عاشورا نیز مراسم روشن کردن شمع مانند بسیاری از شهرهای دیگر این شهر نیز برپا شده و اهالی با رفتن به مناطق مخصوص به نیت نذری که دارند شمعی روشن کرده یا به منبرخانه‌ها می‌روند. همچنین در روز عاشورا در بسیاری از روستاهای شاهرود مراسم ناهار برپاست، به این معنا که درهای همه خانه‌های روستا باز است و عزاداران می‌توانند با ورود به هر خانه بر سر سفره بنشینند. برگزاری مراسم شیرخوار‌‌گان حسینی، سینه‌‌زنی‌‌های شب‌های محرم، زنجیرزنی، تعزیه‌‌خوانی و...گوشه‌هایی دیگر از این آیین‌‌هاست.

در شهرهای دیگر ایران و در بسیاری از شهرهای کشورهای جهان در این ایام مراسم‌‌هایی  برای سوگواری بر‌پا می‌شود. مراسم‌‌هایی که هر کدام می‌تواند ما را با مضامین فرهنگی آن منطقه آشنا کرده و نوحه‌هایی که مردم سر می‌دهند، ما را به شناخت بیشتری از آنها می‌رساند. در این ایام که شهرها و ساکنانش سیاه‌‌پوش شده‌‌اند چنانچه سفر می‌کنید به حساسیت‌‌های مردم توجه بیشتری داشته باشید. می‌توانید از آنها درباره مراسم‌‌هایشان و ریشه آنها بپرسید، از دل این گفت‌وگو می‌توانید خاطرات یک شهر را مرور کرده و نقبی به تاریخ آن و حوادثی که روی داده بزنید. در ایران با تنوعی که به لحاظ اقوام دارد، طیف متنوعی از مراسم‌‌ها و آیین‌‌ها نیز اجرا می‌شود. از این رو عاشورای هر سال می‌توان به منطقه‌‌ای سفر کرد و با این آیین‌‌ها و مراسم‌‌ها آشنا شد.