بررسی یک شرکت پالایشی از سوی «دنیای‌اقتصاد»
«شپنا» را چه می‌شود
نکات مهم محصولات شرکت
با توجه به پروانه جدید صادرشده از سوی سازمان صنایع و معادن استان اصفهان در تاریخ ۲۵خردادماه ۱۴۰۰، ظرفیت تولید محصولات شرکت پالایش نفت اصفهان دستخوش تغییراتی شده است. مهم‌ترین تغییرات رخ‌داده در محصولات «شپنا» را میتوان شامل موارد زیر دانست:
- افزایش ظرفیت تولید سالانه نفت‌گاز از ۵میلیون و ۶۴۰هزار تن به ۶میلیون و ۶۰هزار تن؛
- کاهش ظرفیت تولید انواع بنزین و نفتا از ۴میلیون و ۱۳۰هزار تن به ۳میلیون و ۱۱۶هزار تن؛
- کاهش ظرفیت تولید نفت‌کوره از ۴میلیون و ۲۲۲هزار تن به ۲میلیون و ۷۳۷هزار تن در سال.
نکته حائز اهمیت دیگر در خصوص تغییرات ظرفیت شرکت پالایش نفت اصفهان، اضافه‌شدن محصولات سبک‌‌‌تر به سبد محصولات آن است که از کرک‌اسپرد بالاتری برخوردارند؛ ازجمله: اضافه‌شدن ظرفیت تولید ۵۹۷هزار تن آیزوریسایکل و آیزوفید، افزایش ظرفیت یک‌میلیون و ۲۰۰هزار واحد نفت‌سفید و سوخت‌‌‌های هوایی و همچنین اضافه‌شدن ظرفیت یک‌میلیون و ۸۰۰هزار واحدی تولید وکیوم‌باتوم که البته در مقایسه با دو مورد اول، نرخ فروش پایین‌‌‌تری دارد. پس از این تغییرات، همچنان سه‌محصول اصلی شرکت بدون تغییر باقی ماندند. نفت‌گاز با سهم ۴۴درصدی از کل فروش شرکت پالایش نفت اصفهان، اصلی‌‌‌ترین محصول آن تلقی می‌شود. سپس بنزین با ۲۵درصد، نفت‌کوره با ۱۳درصد و وکیوم‌باتوم با ۵درصد سایر محصولات مهم شرکت هستند. این چهار محصول بالغ بر ۸۷درصد از کل فروش شرکت را پوشش می‌دهند.
در حال حاضر ۱۰شرکت پالایشی در ایران فعالیت می‌کنند که براساس بررسی‌‌‌های صورت‌‌‌گرفته در زمینه عملکرد شرکت‌های پالایشی در سال ۱۴۰۰، شرکت پالایش نفت اصفهان از نظر دریافت خوراک با سهم ۱۶درصدی در جایگاه سوم در بین ۱۰شرکت قرار گرفته است. این شرکت در تولید نفت گاز با ۲۱درصد سهم در جایگاه نخست، در تولید گازمایع با ۱۸درصد از کل تولید در جایگاه دوم، در تولید نفت‌کوره با سهم ۱۲درصدی در جایگاه سوم و در تولید بنزین با تولید ۱۲درصد از کل تولیدات جایگاه چهارم را در بین سایر شرکت‌ها در اختیار دارد.
به علت اینکه گازوئیل تولیدشده در شرکت پالایش اصفهان دارای گوگرد بالای ۵۰ppm است، شرکت پالایش و پخش ملی ایران، این محصول را ۵درصد ارزان‌‌‌تر خریداری می‌کند. شرکت پالایش نفت اصفهان قصد دارد با اجرای طرح توسعه، این شاخص را به ۵۰ppm کاهش دهد. اجرای این پروژه از سال ۱۳۹۳ آغاز شده است و احتمال دارد در اواخر تابستان ۱۴۰۱ به سرانجام برسد. تحقق این موضوع کرک‌اسپرد نفت‌گاز شرکت را بهبود می‌بخشد و سودآوری شرکت را تحت‌‌‌تاثیر قرار می‌دهد.
مالکیت شرکت
فهرست سهامداران با مالکیت بیش از یک‌‌درصد از سهام شرکت پالایش نفت اصفهان برخلاف شرکت پالایش نفت لاوان، اسامی زیادی را در بر دارد. نام شرکت آوای‌پردیس سلامت که زیر نظر وزارت بهداشت است با ۱۵درصد مالکیت در صدر سهامداران پالایش نفت اصفهان دیده می‌شود. پس از آن، شرکت توسعه سرمایه رفاه که زیر نظر سازمان تامین اجتماعی است، با ۹۸/ ۱۰درصد مالکیت شرکت در جایگاه دوم قرار گرفته است. شرکت پالایش نفت جی نیز که سهامدار عمده آن صندوق بازنشستگی وزارت نفت است، ۹۹/ ۴درصد از مالکیت شرکت را در اختیار دارد. سپس به ترتیب بانک صادرات ایران، بانک تجارت، گروه مالی ملت، صندوق سرمایه‌گذاری پالایشی یکم، شرکت صادرفر، شرکت نفت سپاهان و شرکت سرمایه‌گذاری اهداف از ۷/ ۴درصد تا ۲درصد از مالکیت پالایش نفت اصفهان را در اختیار دارند. شرکت پتروشیمی تابان فردا و شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی تهران و خراسان‌رضوی نیز بین یک تا ۲درصد از سهام شرکت را در دست دارند. اگر بخواهیم به‌‌‌صورت تجمعی مالکیت شرکت پالایش نفت اصفهان را بررسی کنیم و مالکان بالادستی را در نظر بگیریم، وزارت بهداشت با ۱۵درصد، صندوق بازنشستگی نفت با ۲/ ۱۲درصد و سازمان تامین اجتماعی با ۱۱درصد بیشترین سهام شرکت را در اختیار دارند. مجموع مالکیت سهام شرکت توسط سهامداران درصدی به ۶۳درصد از کل سهام شرکت می‌رسد. به این ترتیب شناوری سهم شرکت حدود ۳۷درصد است.
آمار تولید و فروش
با بررسی روند تولید و فروش شرکت پالایشگاه نفت اصفهان متوجه رشد آمار تولید و فروش در مقایسه با سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ می‌‌‌شویم. در سه سال اخیر، پالایشگاه نفت اصفهان تقریبا توانسته است هر سال بیش از ۲۰میلیون مترمکعب فروش را به ثبت برساند. شرایط محصولات شرکت را پیش‌تر بررسی کردیم و دیدیم که پالایشگاه اصفهان با حرکت از تولید محصولات سنگین به سمت محصولات سبک‌‌‌تر در حال بهبود سودآوری است. هرچه به سمت محصولات سبک‌‌‌تر برویم، کرک‌اسپرد نیز بهبود می‌‌‌یابد. پس از این توضیحات لازم است با مفهوم ضریب پیچیدگی نلسون (NCI) به‌‌‌صورت اجمالی آشنا شویم.
ضریب پیچیدگی نلسون (NCI)
مفهوم ضریب پیچیدگی نلسون از عملکرد یک مهندس آمریکایی به نام «نلسون» در سال ۱۹۶۰ برگرفته شده است. ضریب پیچیدگی نلسون براساس قیمت‌های نسبی اجزای تشکیل‌‌‌دهنده پالایشگاهها تعیین می‌شود و بیانگر میزان پیچیدگی فرآیند تولید در پالایشگاه‌‌‌هاست.نلسون، مهندس آمریکایی، برای واحد تقطیر اولیه، ضریب «یک» را در نظر گرفته است که مانند عدد پایه برای ضریب پیچیدگی نلسون عمل می‌کند. هرچه تولید پالایشگاهها پیچیده‌‌‌تر شود و به سمت تولید محصولات سبک‌‌‌تر و باارزش‌‌‌تر حرکت کند، ضریب پیچیدگی نلسون (NCI) بالاتری می‌گیرد. به بیان دیگر، ضریب پیچیدگی نلسون از میزان سرمایه‌گذاری‌‌‌های انجام‌شده در پالایشگاه و همچنین توانایی شرکت در ایجاد ارزش‌‌‌افزوده بیشتر سخن می‌‌‌گوید. با بررسی‌‌‌های صورت‌‌‌گرفته در سال ۱۴۰۰ بر محصولات گروه پالایشی، ضریب پیچیدگی‌‌‌های پایین به‌‌‌دست‌‌‌آمده است.پالایش نفت تهران و پالایش نفت بندرعباس با ضریب پیچیدگی نلسون ۴/ ۵واحد، پیچیده‌‌‌ترین پالایشگاه‌‌‌های کشور به‌‌‌حساب می‌‌‌آیند. پالایشگاه نفت لاوان با ضریب پیچیدگی ۹۱/ ۴واحد و پالایشگاه نفت اصفهان با ۹/ ۴واحد در جایگاه‌های بعدی پیچیده‌‌‌ترین شرکت‌های پالایشی کشور قرار می‌‌‌گیرند. در نهایت پالایشگاه نفت تبریز با ضریب پیچیدگی ۸/ ۴واحد و پالایشگاه نفت شیراز با ضریب پیچیدگی ۸/ ۳واحد در انتهای لیست پیچیده‌‌‌ترین پالایشگاهها قرار گرفته‌‌‌اند.
بهای تمام‌شده
شرکت‌های پالایش نفت با توجه به ماهیت عملکردی که دارند، بهای تمام‌شده بخش زیادی از درآمد شرکت را شامل می‌شود و حاشیه سود صنعت را کم می‌کند. در شرکت پالایش نفت اصفهان، بهای تمام‌شده، ۹۰درصد از درآمد را به خود اختصاص می‌دهد و تنها ۱۰درصد از درآمد به سود ناخالص منجر می‌شود.با بررسی ساختار بهای تمام‌شده به این موضوع پی می‌‌‌بریم که بیشترین هزینه در تولید محصولات، صرف مواد مستقیم مصرفی می‌شود. بیش از ۹۹درصد از سهم بهای تمام‌شده به مواد مستقیم مصرفی تعلق دارد که شامل نفت‌خام، میعانات گازی و همچنین MTBE است. حداکثر میزان پالایش نفت‌خام در روز ۳۷۵هزار بشکه است که نفت خام موردنیاز پالایشگاه نفت اصفهان از منطقه مارون اهواز در فاصله ۳۴۰کیلومتری شرکت، تهیه می‌شود.
کرک‌اسپرد
طبق آنچه در قسمت بهای تمام‌شده بررسی کردیم، میتوان به این نتیجه رسید که آنچه باعث سودآوری شرکت‌های پالایش نفت می‌شود، فاصله نرخ فروش محصولات با نرخ خرید نفت‌خام است. به اختلاف نرخ هر بشکه محصول شرکت با نرخ تمام‌شده برای هر بشکه مواد مستقیم مصرفی، کرک‌اسپرد گفته می‌شود. بررسی روند کرک‌اسپرد پالایشگاه نفت اصفهان نشان می‌دهد که با افزایش نرخ نفت، کرک‌اسپرد هر بشکه محصول در فصل بهار سال‌جاری به ۶۹/ ۲۲واحد رسیده که سبب رشد خیره‌‌‌کننده سودآوری شرکت شده است. پس از این رشد در فصل بهار، در اوایل تابستان قیمت محصولات و نرخ نفت همگرا شده و کرک‌اسپرد شرکت کاهش یافت؛ اگرچه اکنون در شهریورماه مجددا شاهد افزایش کرک‌اسپرد هستیم. «شپنا» در فصل بهار ۶۹۱ریال سود خالص به‌‌‌ازای هر سهم ساخت که در مقایسه با بهار سال ۱۴۰۰ بیش از ۵/ ۳برابر بود. همچنین سود فصل بهار «شپنا» معادل ۵۸درصد از کل سود سال گذشته بود. بر این اساس به نظر می‌رسد در صورت صعودی بودن قیمت نفت این شرکت بتواند در گزارش ۶ماهه و حتی نیمه دوم سال عملکرد مناسبی را پیش‌چشم فعالان بازار قرار دهد.
