«دنیای اقتصاد» یکی از زیرشاخه‌های صنعت پتروشیمی را بررسی می‌کند
وزن زاگرس در صنعت متانول
براساس آمار سال 2021، مصرف متانول در دنیا حدود 107 تا 110میلیون تن و تجارت جهانی آن حدود 31میلیون تن است؛ این درحالی است که تا پایان سال میلادی گذشته، ظرفیت اسمی تولید متانول در جهان، حدود 140میلیون تن گزارش شده است.
تولید متانول در ایران، حدود 13میلیون تن است که 11درصد تولید کل جهان و 40درصد تجارت جهانی متانول را به خود اختصاص داده است. پتروشیمی زاگرس با ظرفیت اسمی 3/ 3میلیون تن در سال، در بین پنج‌تولیدکننده بزرگ دنیا قرار دارد و حدود 11درصد از تجارت جهانی این ماده را به خود اختصاص داده است. ایران با 42درصد سهم، بزرگ‌ترین تولیدکننده متانول در منطقه است و پس از آن عربستان (با 38درصد) و عمان (با 13درصد) قرار دارند. بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان متانول در دنیا، کشورهای آسیایی (46درصد بدون چین) و چین (40درصد به‌تنهایی) هستند.
شرکت پتروشیمی زاگرس، در منطقه ویژه انرژی پارس‌جنوبی و در بندر عسلویه واقع شده است. شرکت یادشده در سال 1379 تاسیس شد. این پتروشیمی، شرکتی تک‌محصولی و تولیدکننده متانول با ظرفیت 3هزار و 300تن در سال است. ترکیب سهامداری شرکت پتروشیمی زاگرس از متنوع‌بودن تعداد سهامداران آن حکایت دارد. گروه گسترش نفت‌وگاز پارسیان (33درصد)، گروه پتروشیمی تابان‌فردا (19درصد) و گروه صنعتی شیمی پوشینه (18درصد) سه سهامدار اصلی زاگرس هستند. سایر سهامداران این شرکت نیز در رتبه‌های بعد قرار می‌گیرند. ترکیب فروش ریالی این شرکت، به‌صورت 5درصد فروش داخلی و 95درصد فروش صادراتی است و نرخ فروش صادراتی آن براساس قیمت‌های جهانی تعیین می‌شود.
مواد اولیه تولید
خوراک اصلی «زاگرس»، گاز طبیعی (متان) است که همراه با اکسیژن توسط پتروشیمی مبین و از منطقه پارس‌جنوبی تامین می‌شود. حدود 70درصد بهای تمام‌شده ریالی این شرکت تحت‌تاثیر مواد مستقیم مصرفی است. فرمول قیمت‌گذاری گاز خوراک تحویلی به شرکت‌های پتروشیمی کشور در سال ١٣٩٥ تصویب شده و شامل میانگین دو بخش داخلی و خارجی است.
بخش داخلی برابر با میانگین وزنی گاز مصرفی در داخل کشور (عرضه‌‌‌شده از منابع گاز داخلی با کسر سهم مصرفی در صنعت پتروشیمی و نیروگاه)، گاز وارداتی (از کشورهای ترکمنستان و جمهوری‌‌‌آذربایجان) و همچنین گاز صادراتی (به مقصد عراق، ترکیه، ارمنستان و نخجوان) است.
بخش خارجی این فرمول نیز برابر با میانگین نرخ گاز چهار هاب گازی دنیا (هنری‌هاب ایالاتمتحده، آلبرتای کانادا، ان‌‌‌بی‌‌‌پی انگلستان و تی‌‌‌تی‌‌‌اف هلند) است. برخلاف هابهای ایالاتمتحده و کانادا که قیمت در آنها براساس سازوکار عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، نرخ گاز در منطقه اروپا تحت تاثیر نرخ قرارداد واردات گاز از خطوط لوله نیز قرار می‌گیرد؛ در نتیجه، هرگونه اختلال در انتقال یا تغییرات در قیمت نفت (مبنای تعیین نرخ در انتقال گاز از خط لوله) بر نرخ این منطقه تاثیر‌‌‌گذار است.افزایش نرخ گاز، به‌ویژه در هابهای مصرف‌کننده، موجب افزایش قیمت گاز محاسبه‌شده توسط این فرمول در سال گذشته شده است که نهایتا با تصویب قانون‌گذار سقف نرخ 50هزار ریال در هر مترمکعب برای خوراک گازی پتروشیمیها منظور شد و معادل 20سنت است. این در حالی که میانگین نرخ گاز براساس فرمول، حدود 40سنت به دست می‌آید.
شرکتی که به زیان رسید
از طرف دیگر، نرخ متانول جهانی از ابتدای سال 1400 و از محدوده 280دلار در هرتن در آبان‌ماه همان سال به طور میانگین تا سقف 500دلار نیز مورد معامله قرار گرفت؛ اما تحت‌تاثیر شاخص‌های بنیادی خاص صنعت متانول، مثل مازاد عرضه و در ادامه سال با افزایش قیمت انرژی و کاهش مصرف سوخت و همچنین کاهش تقاضا در چین، قیمت متانول تا محدوده 300دلار کاهش پیدا کرد.
این درحالی است که با نرخ گاز 20سنت در نظر گرفته‌شده برای صنعت پتروشیمی، بهای تمام‌شده تولید بدون احتساب هزینه حمل در محدوده 230 تا 250دلار محاسبه می‌شود. در صورت احتساب هزینه حمل به نظر می‌رسد، نرخ فروش متانول و بهای تمام‌شده تولید در بهترین حالت در پتروشیمی زاگرس طی سه‌ماه ابتدای سال‌جاری در نقطه سربه‌سر باشد.
این اتفاق باعث کاهش قابل‌توجه حاشیه سود ناخالص این شرکت شده است. در صورت حذف هابهای مصرف‌کننده هلند و انگلستان، نرخ گاز به‌دست آمده از فرمول حدود 12 سنت می‌شود که پایین‌تر از سقف 20سنت قانونی خواهد بود و به نفع مصرف‌کنندگان صنعتی متان داخلی است که متاسفانه مورد توجه قانون‌گذار قرار نمی‌گیرد.
طی سال‌های 1388 تا 1399 حاشیه سود ناخالص تولید به طور میانگین 60درصد بوده که تحت‌تاثیر افزایش نرخ گاز خوراک و رشد پایین‌تر نرخ فروش متانول، حاشیه سود ناخالص تولید به 35درصد کاهش پیدا کرده است. حاشیه سود خالص شرکت طی فصل‌های بهار و تابستان سال 1400 حدود 38درصد بود که در پاییز، همگام با آغاز رشد نرخ گاز به 21درصد کاهش پیدا کرد و در فصل زمستان به‌شدت منفی شد. براساس گزارش فصل بهار سال 1401 حاشیه سود خالص شرکت به 16درصد رسیده است.
نگاهی به بازار محصول
چشم‌انداز بازار متانول در نیمه دوم سال میلادی جاری تحت‌تاثیر تغییرات قابل‌توجه در جریان‌های تجاری قرار دارد. همچنین نگرانی از رکود اقتصادی در دنیا، بر تقاضا در زنجیره پایین‌دستی تولید و استفاده از متانول در ترکیب با سوخت اثرگذار خواهد بود.
از طرفی هزینه بالای تولید که از نیمه اول سال در حاشیه سودآوری تولید متانول انقباض ایجاد کرده بود، ادامه‌دار برآورد می‌شود. البته مشروط بر ثبات یا رشد قیمت اتیلن و پروپیلن، تقاضای متانول برای واحد‌های MTO باثبات برآورد می‌شود. با کاهش قیمت متانول و افزایش قیمت اتیلن در شمال‌شرق آسیا، اختلاف در آوریل به حدود 1006 دلار در هرتن CFR چین و شمال شرق آسیا رسید که بالاترین میزان طی دوسال گذشته بوده است.
از طرف دیگر، اختلاف قیمت متانول در بازارهای مهم منطقه‌ای بین 70 تا 80دلار حداقل در سه‌ماه چهارم سال همچنان ادامه‌دار برآورد می‌شود.
در شرایط معمولی این اختلاف با آربیتزاژ پوشش داده می‌شد؛ اما به دلیل افزایش شدید هزینه حمل‌ونقل و انبارهای نگهداری محصولات، حاشیه سود 80دلاری محرک آربیتراژ، عملا غیرقابل دسترس خواهد بود. قابل ذکر است که به طور کلی نرخ حمل‌ونقل متانول نسبت به دوسال گذشته افزایش بی‌سابقه‌ای داشته و حدود 60تا 80دلار نیز در برخی منابع عنوان شده است.
چین به‌عنوان یک بازار بزرگ برای عرضه و تقاضای متانول، در صورت کاهش محدودیت‌های مربوط به کنترل کرونا، می‌تواند روندی رو به بهبود اما کُند برای تقاضای متانول داشته باشد. هرچند این بازار که تا قبل از جنگ روسیه و اوکراین بیشتر از واردات خاورمیانه تامین می‌شد، با تغییر عمده‌ای در جریان تجاری روبه‌رو بوده؛ به صورتی که روسیه نقش تامین‌کنندگی قابل‌توجهی در این منطقه به دست آورده است.
در هند، به دلیل افزایش تقاضای فصلی برای تولید فرمالدئید پس از سپتامبر و ادامه‌دار ماندن هزینه تولید بالا، روند قیمت‌ها باثبات برآورد می‌شود. شاید مهم‌ترین رویداد بازار متانول و تقاضای آن در نیمه دوم سال، بحث تغییرات جریان تجاری باشد. این اتفاق در بازار هند نیز باعث نقش جدید تامین‌کنندگی از جانب روسیه شده است. رشد اقتصاد هند و تقاضای ثابت فرمالدئید در این کشور روند تقاضای پایین‌دست را باثبات نگه خواهد داشت.
در نیمکره غربی، به‌ویژه بازار ایالاتمتحده، به دلیل گرم‌تر شدن هوا در ابتدای نیمه دوم سال، به صورت کلی انتظار کاهش تقاضا وجود دارد که این انتظار به دلیل مازاد عرضه جهانی تقویت می‌شود. همچنین با توجه به انتظارات نوسانات منفی در قیمت‌ها با این حال، به نظر نمی‌رسد که تولید در این منطقه کاهش داشته باشد.
در اروپا، در صورت ادامه‌دار بودن بحران گاز تحت‌تاثیر سیاست‌های تحریمی این منطقه در مقابل روسیه، تولید متانول کاهش یافته و اروپا برای اطمینان از تامین داخلی به واردات بیشتر روی آورده است. به نظر می‌رسد اجتناب اروپا از تامین متانول از روسیه باعث وابستگی بیشتر اروپا به ایالات متحده در تامین متانول باشد که همان طور که اشاره شد، هزینه‌های حمل بالا تقاضا را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.
