روانکارها محصولاتی هستند که در انواع موتورهای مکانیکی میزان اصطکاک بین سطوح متحرک و ثابت را کاهش می‌دهند. شرکت‌های تولید کننده روانکار، برش لوب‌کات را از پالایشگاه‌های نفت دریافت می‌کنند و طی فرآیند خالص‌سازی و با اضافه کردن مواد افزودنی طی فرآیند‌های شیمیایی ابتدا روغن پایه و سپس روغن نهایی را جهت مصارف متعدد تولید می‌کنند.

براساس اطلاعات موجود حدود یک درصد از نفت خام ورودی به پالایشگاه‌ها جذب صنعت روانکار‌ها می‌شود. با چشم‌انداز رو به رشد تولید خودروهای برقی و هیبریدی (به دلیل تکنولوژی خاص استفاده شده در این خودروها) نیاز به استفاده از روانکارها کاهشی خواهد بود. همچنین بهینه‌سازی سیستم موتوری در خودروهای فعلی نیز میزان مصرف این روغن‌ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

روغن‌های پایه به طور کلی به گروه‌های یک تا پنج دسته بندی می‌شوند. بیش از 90درصد روغن‌های پایه تولیدی در دنیا درحال حاضر مربوط به گروه یک تا سه هستند و راندمان تولید صنعت به طور متوسط 70 درصد گزارش شده است. همان‌طور که گفته شد روغن‌های پایه به‌خصوص پایه یک، طی سالیان آتی از نظر میزان مصرف و به تبع آن میزان تولید؛ کاهش پیدا خواهند کرد به طوری که برآورد می‌شود متوسط راندمان واحدهای تولیدی به 51 درصد برسد، اما با توجه به اینکه راندمان گروه‌های تولیدی با گرید بالاتر را افزایشی برآورد می‌کنند، می‌توان گفت که مجموع ظرفیت تولید روغن پایه از حیث عرضه و تقاضا ثابت خواهد ماند. به طور کلی آنچه مشخص است ساخت خودروها با تکنولوژی پیشرفته تقاضای روغن با گریدهای بالارا تقویت خواهد کرد و افزایش تقاضا برای گریدهای بالا در آینده تقویت خواهد شد.

در ایران چهار پالایشگاه روغنی ایرانول، بهران، سپاهان و نفت پارس؛ روغن پایه و محصولات جانبی و نهایی تولید می‌کنند و تکنولوژی هر چهار پالایشگاه روغنی بر پایه تولید روغن‌های گروه یک است. حدود ۸۵ درصد نیاز داخلی کشور به انواع روغن موتور توسط این چهار شرکت بزرگ روغن‌سازی که در بازار سرمایه نیز حضور دارند، تامین می‌شود و تامین مابقی نیاز داخلی کشور، از طریق تولیدات شرکت‌های بلندینگ، تصفیه دوم و واردات صورت می‌گیرد. قوی‌ترین بازار تقاضای روغن‌های پایه گروه یک کشورهای آسیای شرقی، آفریقا و آمریکای جنوبی هستند. اکثر کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی عموما روغن‌های گروه بالاتر را تولید و از صادر‌کنندگان اصلی آن به شمار می‌آیند. منطقه خاورمیانه در تجارت روغن پایه نقش قابل توجهی ایفا نمی‌کند و ایران در این منطقه بازیگر اصلی به حساب می‌آید. ایران به دلیل در اختیار داشتن نوع انحصاری (نفت رافینیتی) تنها تولیدکننده یک محصول نفتی به نام (لوب‌کات) در سطح منطقه خاورمیانه است؛ به‌طوری‌که برخی از کشورهای نفت‌خیز حاشیه خلیج فارس نیز با وجود ساخت پالایشگاه‌های متعدد نفت، هیچ‌گونه ظرفیتی برای تولید لوب‌کات ندارند. بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان لوب‌کات کشور پالایشگاه‌های تهران و اصفهان هستند.

به ترتیب نفت سپاهان، ایرانول، بهران و پارس بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان انواع محصولات روانکار در کشور هستند. روغن نهایی نفت بهران و محصول روغن پایه نفت سپاهان، رتبه‌های اول در بین شرکت‌های فعال در صنعت را به خود اختصاص داده اند. نرخ فروش داخلی محصول روغن نهایی توسط سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان تعیین می‌شود. نرخ لوب‌کات(اصلی‌ترین بهای تمام شده تولید) از فرمولی بر اساس نرخ قیمت نفت کوره و دلار تعیین می‌شود. به طور میانگین هر چهار شرکت تولید‌کننده روانکار طی سال گذشته 40 درصد افزایش نرخ فروش داشته اند. در نفت سپاهان روغن پایه و اکسترکت، در نفت ایرانول روغن پایه و روغن نهایی، در نفت بهران روغن نهایی و اکسترکت و در نفت پارس روغن پایه و اکسترکت بیشترین سهم در الگوی محصولات تولیدی پالایشگاه‌های روغن کشور را در اختیار دارند. روغن پایه محصولی است که با ترکیب با مواد شیمیایی افزودنی، فرموله شده و به عنوان محصول نهایی فروخته می‌شود. روغن‌های نهایی و فرموله شده شامل روغن موتور، روغن گیربکس، روغن ادوات صنعتی و... هستند. اکسترکت محصول جانبی واحد استخراج با حلال فورفورال و غنی از مواد آروماتیکی است. از دیگر محصولات تولیدی در پالایشگاه‌های روغن اسلک واکس است که محصول جانبی واحد‌های واکس‌زدایی بوده و شامل 20تا 25درصد روغن می‌شود و پارافین واکس محصول دیگری است که از روغن زدایی اسلک واکس، حاصل می‌شود.

معاملات لوب‌کات در بورس کالا طی سال گذشته به طور میانگین در هر تن 57.140‌هزار‌ریال بوده است به طوری که نرخ هر تن لوب‌کات در فروردین سال 1399 از محدوده 25.725هزار ریال آغاز و در اسفند همان سال 97.149 هزار ریال در هرتن معامله شده است. معاملات لوب‌کات سنگین در فروردین 1400 تا میانگین قیمت 101.466 هزار ریال در هرتن رسید، اما در نهایت در فروردین میانگین معاملات کاهشی بود و هر تن لوب‌کات 97.700 هزار ریال معامله شده است. در تیر ماه سال جاری لوب‌کات به طور میانگین هر تن 89.897 هزار ریال در هر تن معامله شده است که در مقایسه با ابتدای سال جاری روندی کاهشی را پیموده است. همان طور که گفته شد به واسطه رابطه قیمتی نرخ لوب‌کات با نفت کوره، تغییرات قیمت نفت روی این محصول اثر بالایی خواهد داشت.

هرکدام از شرکت‌های تولید کننده روانکار بر اساس تکنولوژی تولید و سیاست‌های فروش، ترکیب فروش متفاوتی را طی سال‌های گذشته محقق کرده اند که با توجه به حاشیه سود هرگروه محصول تعیین شده است. از آنجا که نرخ فروش محصولات در داخل به صورت مصوب تعیین می‌شود، افزایش نرخ ارز و قیمت‌های جهانی روغن پایه و عدم افزایش نرخ‌های داخلی به ویژه در محصولات نهایی باعث می‌شود تا شرکت‌ها اقدام به فروش روغن پایه بیشتر کنند؛ هرچند در یک بازار آزاد فروش محصولات نهایی حاشیه سودآوری بالاتری دارد. به طور کلی؛ نفت سپاهان 60 درصد، نفت پارس 30 درصد، نفت ایرانول 25 درصد و نفت بهران 25 درصد فروش صادراتی دارند.

با توجه به اینکه نرخ فروش محصولات این صنعت به صورت دستوری تعیین می‌شود، افزایش قیمت مواد اولیه و عدم افزایش قیمت فروش محصولات باعث کاهش حاشیه سود آنها خواهد شد که این امر از مهم‌ترین ریسک‌های این صنعت به حساب می‌آید. همچنین ترکیب فروش محصولات در این صنعت بر حاشیه سود شرکت‌ها تاثیرگذار است، به طوری که در شرایط ثبات اقتصادی و تعیین منصفانه قیمت‌ها، حاشیه سود محصولات نهایی بیشتر از روغن پایه و اکسترکت خواهد بود. همچنین بر اساس آنچه گفته شد، تولید محصولات با گرید بالاتر نیز تاثیر قابل‌توجهی بر وضعیت سودآوری آنها خواهد داشت. در صورت در نظرگرفتن رقبای این صنعت در سطح بین المللی، تولید روغن هایی با گرید‌های بالاتر از ضروریات شرکت‌های فعال در این صنعت است.