فواد شمس
تعداد خودروهای ایران هم اکنون به 14 میلیون و 90 هزار دستگاه رسیده است. این آمار رسمی را سردار سرتیپ مومنی رییس پلیس راهنمایی و رانندگی ناجا اعلام کرده است. این در حالی است که بنا به گفته وی در ابتدای سال 80، تعداد خودروهای کشور چهار میلیون دستگاه بوده است. این نشان از یک رشد سریع و لجام گسیخته تعداد خودرو‌های کشور در یک دهه اخیر دارد. در کشورهای همتراز، به ازای هر هزار نفر حدود 400 دستگاه خودرو وجود دارد که این تعداد در کشور ما 160 دستگاه خودرو است.بر اساس همین پیش بینی‌ها تعداد خودروهای کشور در دهه آینده به 400 خودرو به ازای هر هزار نفر خواهد رسید. و باید از الان فکری به حال این وضعیت کرد؛ چرا که زیرساخت‌های موجود در این زمینه چندان پاسخگوی تعداد بالای این خودرو‌ها نمی‌باشد. برای نمونه، باید به معابر شهر تهران به عنوان بزرگترین شهر ایران و پایتخت کشور نگاهی بیافکنیم. اولین چیزی که به چشم می‌آید ترافیک اعصاب خردکن تهران است. یکی از علل ترافیک لجام گسیخته شهر تهران، عدم تناسب ظرفیت معابر با تعداد خودروهای موجود است. در این میان البته نوع رانندگی و البته نوع رفتار ترافیکی شهروندان تهرانی نیز این معضل را تشدید کرده است. بنا به اعلام مراکز کنترل ترافیک و راهنمایی و رانندگی شهر تهران، معابر تهران حداکثر برای 2 میلیون دستگاه خودرو ظرفیت دارند، در صورتی‌ که در حال حاضر 5/3 میلیون دستگاه خودرو در خیابان‌های تهران تردد می‌کنند. همین امر باعث شده است که وضعیت ترافیکی تهران بدتر از آن چیزی باشد که انتظارش را داریم. به نظر می‌رسد باید برای حل این گره کور ترافیکی در تهران که هر روز هم بیشتر از گذشته می‌شود فکر و چاره‌ای اساسی اندیشید. در کنار این موضوع که باید زیرساخت‌های معابر شهر را توسعه کمی و کیفی داد و زیرساخت‌های مناسب را در شهر‌ها ایجاد کرد. باید به بخش‌های نرم‌افزاری جریان یعنی همان رفتار ترافیکی شهروندان نیز بیش از گذشته توجه کرد. نخست باید رفتار ترافیکی شهروندان اصلاح شود، در واقع به نظر می‌رسد باید این نکته کلیدی را در نظر بگیریم که تک تک ما موظفیم با پذیرش مسوولیت‌های اجتماعی که در جامعه بر عهده داریم، حس گذشت در رانندگی را تجربه کنیم و در اصلاح رفتارهای ناهنجار ترافیکی خود بکوشیم. اگر این مساله به امر فراگیری در فرهنگ روزمره رانندگی شهروندان ما تبدیل شود بسیاری از معضلات ترافیکی شهر‌های بزرگ قابل حل است. البته در کنار این همه نباید از مساله توسعه حمل‌و‌نقل عمومی ارزان و سریع نیز چشم‌پوشی کرد. چرا که با گسترش آن شهروندان تشویق می‌شوند، از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی استفاده کنند البته در چند سال اخیر با گسترش خطوط مترو و اتوبوس‌های تندرو اندکی از بار ترافیکی شهر تهران به عنوان پایتخت کاسته شده است. تشکری هاشمی، معاون حمل‌و‌نقل و ترافیک شهرداری تهران در این رابطه تاکید کرده است: ۶ سال پیش مترو تهران تنها می‌توانست ۶۰۰ هزار نفر را جابه‌جا کند؛ ولی امروز این رقم به حدود ۲ میلیون نفر در روز رسیده است. همچنین بنا به اعلام قالیباف شهردار تهران در تهران سالی 3 کیلومتر مترو بیشتر ساخته نمی‌شد، اما با برنامه ریزی ای که از سال 85 صورت گرفت به ساخت سالانه 30 کیلومتر مترو رسیدیم و اگر مشکل نقدینگی حل شود قادریم ساخت مترو را به 50 کیلومتر در سال برسانیم و ظرف کمتر از 3 سال، می‌توانیم آنقدر خطوط مترو را گسترش دهیم که از بحران ترافیک کاسته شود، اما متاسفانه این امر تنها مختص به پایتخت؛ یعنی شهر تهران است. پروژه مترو در شهر‌های بزرگ دیگر از جمله مشهد و تبریز و اصفهان و کرج و اهواز چندان پیشرفت قابل توجهی نداشته است و در آینده شاهد آن هستیم که این کلان شهر‌ها نیز دچار معضل ترافیک شدید شوند و حتی وضعیتی به مراتب بدتر از تهران پیدا کنند. البته برای راه حل ترافیک باید ریشه‌ای تر فکر کرد. یکی از این موارد این است که استفاده از اینترنت و راهکار‌های الکترونیکی را در زندگی روزمره شهروندان افزایش دهیم. در این زمینه با پدیده توسعه دولت الکترونیک مواجه هستیم. این امر می‌تواند به منظور مدیریت سفرهای درون شهری که موجب حذف سفرهای غیر ضروری می‌شود، مورد توجه قرار گیرد. در واقع توسعه دولت الکترونیک شرایطی را به وجود می‌آورد که مردم متقاعد شوند از طریق اینترنت و شبکه‌های پرسرعت داخلی بسیاری از کارها را در منزل انجام دهند. در نتیجه از سفر‌های نه چندان ضروری داخل شهری به شکل چشمگیری کاسته می‌شود. البته خود این امر به این منوط است که سرویس و خدمات الکترونیکی مناسب در همه جا و با سرعت بالا به تمامی شهروندان ارائه شود تا آنان از آن بهره بگیرند. به عبارت دیگر، باید کاری کنیم که مردم برای خرید لباس، کفش، میوه و انجام کارهای جزئی و اداری از منزل خارج نشوند و برای همین گسترش علم و تجارت الکترونیکی لازم است مردم بتوانند کلیه این کارها را از راه دور انجام دهند. البته در کنار تمامی این اقدامات باید به فرهنگ ترافیکی و آموزش مردم برای این منظور هم برنامه ریزی مقتضی را کرد، باید زیرساخت‌های فرهنگی و معضل قانون گریزی به نحو مطلوب رفع شود و در کنار آن باید فرهنگ استفاده از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی را گسترش داد تا مردم بیشتر از این وسایل استفاده کنند و کمتر از وسایل شخصی خود بهره ببرند. اگر این مهم تحقق یابد شاید بتوان امید داشت که شبکه حمل‌و‌نقل عمومی در تمام شهرهای کشور به شبکه‌ای بزرگ، منسجم و کارآمد تبدیل شود. البته در این میان نباید یک واقعیت دیگر را دور از نظر داشت. با توجه به تبلیغاتی که می‌شود و سبک زندگی مدرنی که تحت تاثیر فرهنگ کنونی رواج یافته است، در میان جمعیت جوانان کشور، میل استفاده از وسیله شخصی افزایش یافته است. در کنار آن همچنین مالکیت خودرو نیز در خانواده‌ها زیاد شده است. در واقع هر جوان و هر خانواده‌ای اگر قبلا صرفا میل به داشتن مسکن شخصی داشت اکنون توجهش به سمت داشتن اتومبیل شخصی هم جلب شده که همین مساله باعث شده است تعداد خودروهای شهر روز به روز بیشتر شود. به نظر می‌رسد این راهکار‌های ساده و عقلانی می‌تواند گره ترافیک را به راحتی باز کند و نیازی به به‌کار بردن ابزار‌هایی همچون گسترش طرح‌های ممنوعیت تردد و سختگیری‌های بی‌مورد نباشد. گره ترافیک با دستان و اندیشه‌هایی توانمند باز می‌شود نیازی به دندان نیست...