شهرهای کشور چگونه به هم وصل شدند؟ - ۳۰ آذر ۹۱
حمید نجار
najar.hamid۶۲@gmail.com
گسترش راه‌های کشور یکی از اهداف بسیار مهم برنامه سوم توسعه محسوب می‌شد. براساس آن، سازمان برنامه و بودجه، زیر نظر وزارت راه باید در کم‌ترین زمان بیشترین توسعه را به‌وجود می‌آورد، اما در دستیابی به اهداف مشکلاتی وجود داشت.

از جمله اینکه بخشی از برنامه دوم هنوز محقق نشده بود و تکمیل قسمتی از راه‌ها از برنامه دوم به سوم محول شده بود. این موضوع باعث هزینه بخشی از بودجه درنظر گرفته شده برای راه‌های جدید می‌شد. از سویی از آغاز برنامه سوم، توانایی سازمان برنامه و بودجه برای انجام این مهم مورد تردید بود. این موضوع اختلافاتی میان وزارت راه و سازمان برنامه به وجود آورد، اختلافاتی که کمی بعد خود را نشان داد. چنان که اسفند همان سال (۱۳۴۰) معینیان‌فر وزیر راه وقت در دیدار با اعضای هیات‌مدیره کامیون‌داران گفت: از سال جدید اگر ما راهی بسازیم در یک سمت خواهد بود، راه قطعه‌قطعه نخواهیم ساخت. متاسفانه، قسمت عمده راهسازی به دست سازمان برنامه است و ما باید این مطلب را حل کنیم که اگر نمی‌توانند بسازند، تحویل بگیریم و خودمان راه بسازیم، راه خرمشهر، راه رشت، راه آمل و راه‌های دیگر همانطور مانده است. من با نحوه عملی که در گذشته شده مخالفم. با آقای مهندس اصفیا صحبت می‌کنم اگر حل کردیم که هیچ والا موضوع را می‌بریم دولت و در آنجا حل می‌کنیم. من نمی‌دانم چرا راهی را که سازمان برنامه می‌سازد بد و بیراهش را به وزارت راه می‌گویند. به‌رغم این مسائل، سازمان کوشید تا بخشی از اهداف خود را محقق کند. به‌همین منظور، گزارش مفصلی از اقدامات خود را روز ۱۸ بهمن ۱۳۴۱ در روزنامه‌ها منتشر کرد. در این گزارش، ابتدا به عدم تحقق اهداف برنامه دوم درخصوص راه‌های کشور اشاره شده و آمده است: در شروع برنامه دوم، کلیه راه‌ها تکمیل نشده بود و انجام حدود ۱۰ درصد باقی مانده بود؛ لذا مبلغی از اعتبارات برنامه سوم برای تکمیل کارهای مربوطه اختصاص داده شده است که در نیمه دوم سال ۱۳۴۱ و نیمه اول سال ۱۳۴۲ به‌تدریج در اختیار وزارت راه قرار داده می‌شود. در ادامه، نیز گزارشی از ۱۰۶۳ کیلومتر راهی را ارائه می‌کند که قرار بود بر اساس برنامه سوم ساخته شود. در بخش‌های دیگر گزارش نیز فهرستی از راه‌های تکمیلی برنامه دوم ارائه شده است و نشان از تحقق ۸۵ درصدی اهداف مورد نظر در راهسازی دارد. بر این اساس ۲۲۶۷ کیلومتر از راه‌های کشور ساخته شده بود. این مقدار، راه همدان- خسروی به طول ۳۷۱ کیلومتر، شاه‌آباد ملاوی به طول ۱۵۸ کیلومتر، کرمانشاه - سقز به طول ۲۰۶ کیلومتر، بیجار - دیواندره با طول ۵۵ کیلومتر، آبعلی - بابل ۱۵۶ کیلومتر، راه بندر پهلوی - خرمشهر ۱۱۶۳ کیلومتر و راه خاف‌آباد به سربندر به طول ۱۵۸ کیلومتر را شامل می‌شد. همچنین عنوان شده است که ساخت ۲۲۸۰ کیلومتر راه نیز در دست اقدام است. طولانی‌ترین این راه‌ها را راه تاکستان- تبریز- بازرگان با متراژ ۷۱۰ کیلومتر دربر می‌گیرد.
گزارش راه‌های فرعی
این گزارش تنها به راه‌های اصلی محدود نشده، بلکه در ادامه آن گزارش مفصلی از عملیات راهسازی درمورد راه‌های فرعی نیز ارائه شده است. بر این اساس راه‌های اخوانیه، اشتهارد، آغشت، پل و جاده الموت، شال، بهاء، اسفرورین و ابهرک در استان مرکزی و نیز رودبار- بهرام‌آباد، حسن کیاده، زاغمرز، ساری - کیاسر و راه فرح آباد در مجموع ۳۳۹ کیلومتر با مشارکت مردمی بر مبنای ۵۰ - ۵۰ در دست ساختمان بود. در ادامه، پس از اشاره به برخی از دیگر استان‌ها موضوعی دیگر در گزارش مطرح می‌شود و آن واگذاری مبلغی به هیات عمرانی کردستان برای آغاز کارهای عمرانی در این استان است. در کردستان مبلغ ده میلیون ریال در اختیار هیات عمرانی کردستان قرار گرفته که زیر نظر استاندار نسبت به ترمیم و ساختمان راه‌های فرعی اقدام نمایند. به‌نظر می‌رسد اختصاص این مبلغ در آغاز فعالیت‌های عمرانی در کردستان تاثیرگذار نبوده است. گزارش منتشر شده از سخن نماینده کردستان در کمیسیون برنامه نیز موید این مطلب است. بابا شهابی در این سخن می‌گوید: وضع را‌ه‌های کردستان مناسب با وضع فعلی آن نمی‌باشد. باید از راه‌های ترانزیتی مریوان به عراق استفاده کرد. شهر سنندج خیابان خوب ندارد و باید چند خیابان شرقی و غربی در آن احداث گردد.