استراتژی توسعه صنعت بیمه در مقابل چالش‌ها
به نظر می‌رسد در شرایط کنونی اقتصاد ایران و راه نه چندان هموار توسعه پایدار کشورمان مبحث بیمه جایگاهی دارد که تاکنون به درستی بیان نشده است. آنچه که در زیر می‌آید تحلیلی از همین واقعیت نه چندان خوشایند است که کلیت صنعت بیمه کشورمان را تحت تاثیر جدی قرار داده و موانع توسعه آن را رقم زده است.
این گونه است که دکتر قدیر مهدوی رییس پژوهشکده بیمه مرکزی در گفت‌وگویی با ما این موانع را شکافته و چالشهای توسعه صنعت بیمه را مورد بررسی عمیق و دقیق قرار داده است. برای آن دسته از دانشجویان و دانش‌پژوهان و همچنین دست‌اندرکاران صنعت بیمه که دلمشغولی چالشهای کنونی صنعت بیمه ایران هستند، مطالعه این گفت‌وگو و دقت در نحوه بررسی و ابعاد و زوایای مشکلات کنونی این صنعت را توصیه میکنیم.
این گونه است که دکتر قدیر مهدوی رییس پژوهشکده بیمه مرکزی در گفت‌وگویی با ما این موانع را شکافته و چالشهای توسعه صنعت بیمه را مورد بررسی عمیق و دقیق قرار داده است. برای آن دسته از دانشجویان و دانش‌پژوهان و همچنین دست‌اندرکاران صنعت بیمه که دلمشغولی چالشهای کنونی صنعت بیمه ایران هستند، مطالعه این گفت‌وگو و دقت در نحوه بررسی و ابعاد و زوایای مشکلات کنونی این صنعت را توصیه میکنیم.
به نظر می‌رسد در شرایط کنونی اقتصاد ایران و راه نه چندان هموار توسعه پایدار کشورمان مبحث بیمه جایگاهی دارد که تاکنون به درستی بیان نشده است. آنچه که در زیر می‌آید تحلیلی از همین واقعیت نه چندان خوشایند است که کلیت صنعت بیمه کشورمان را تحت تاثیر جدی قرار داده و موانع توسعه آن را رقم زده است.
این گونه است که دکتر قدیر مهدوی رییس پژوهشکده بیمه مرکزی در گفت‌وگویی با ما این موانع را شکافته و چالشهای توسعه صنعت بیمه را مورد بررسی عمیق و دقیق قرار داده است. برای آن دسته از دانشجویان و دانش‌پژوهان و همچنین دست‌اندرکاران صنعت بیمه که دلمشغولی چالشهای کنونی صنعت بیمه ایران هستند، مطالعه این گفت‌وگو و دقت در نحوه بررسی و ابعاد و زوایای مشکلات کنونی این صنعت را توصیه میکنیم. با توجه به موضوع نوزدهمین همایش بیمه به نظر جنابعالی بیمه‌های زندگی در کشورمان از منظر مسئولان و مردم چه جایگاهی دارند؟
بیمه‌های زندگی،ریسکهای موجود در طول زندگی فرد که با سلامتی فرد و خانواده اش در ارتباط است را پوشش می‌دهد تا فرد با آرامش خاطر بیشتر از آینده خود و خانواده اش زندگی کند.
بیمه‌های زندگی چه در قالب بیمه‌های عمر و سرمایه گذاری و چه در قالب بیمه‌های درمان، به علت آن که رابطه مستقیمی با رفاه و چه بسا جان مردم دارند، از جایگاه ویژه‌ای در میان کل بیمه‌ها نزد مردم و مسئولان در کشورهای جهان خصوصا کشورهای توسعه یافته دارند. تقاضای بیمه‌های زندگی در جهان ۵۷ درصد سهم کل بیمه‌ها را شامل می‌شود که این آمار نشان دهنده اهمیت این بیمه‌ها در دنیا است. اما همین سهم در مورد ایران ۹ درصد است. یعنی سهم بیمه‌های زندگی در ایران در میان کل بیمه‌ها ۹ درصد می‌باشد. در صورتی که از لحاظ تئوریک اهمیت این بیمه‌ها در کشورهای در حال توسعه می‌بایست بیشتر از کشورهای توسعه یافته باشد. براساس تئوری‌های مصرف در اقتصاد، نرخ پس انداز خانوار در کشورهای با درآمد سرانه بالاتر (عمدتا کشورهای توسعه یافته) بیشتر از نرخ پس انداز خانوار در کشورهای با درآمد سرانه پایین تر (عمدتا کشورهای در حال توسعه) می‌باشد. و هم چنین براساس همین تئوریها هرچه میزان جمعیت یا نسبت جمعیتی افراد با درآمد پایین تر از درآمد سرانه کشور ، بالاتر باشد نرخ پس انداز کمتر است. در مورد ایران هر دو عامل مذکور صادق است. اولا اینکه ایران کشوری در حال توسعه است و ثانیا اینکه خانوارهایی که سطح درآمدشان کمتر از میانگین درآمد جامعه است بالاست. این امر نیز دلیلی بر کم بودن نرخ پس انداز در ایران می‌باشد. از آن جا که هر جامعه‌ای نرخ پس انداز کمتری دارد، اهمیت پوششهای بیمه‌های زندگی در آن جامعه بیشتر است، انتظار می‌رود اهمیت این بیمه‌ها در ایران به دو دلیل ذکر شده بالا بیشتر از کشورهای توسعه یافته باشد، که متاسفانه این گونه نیست. یکی از دلایل اصلی آن عدم شناخت مردم نسبت به اهمیت این دسته از بیمه‌ها است. مردم به علت عدم شناخت کارکرد این بیمه‌ها به جای پوشش بیمه‌ای مناسب و آرامش بیشتر در زندگی،بعد از وقوع خطر به فکر چاره اندیشی می‌افتند و چه بسا هم اضطراب ناشی از وقوع خطر را در طول عمر تحمل می‌کنند و هم خسارت ناشی از وقوع خطر را می‌پردازند. دولت نیز در خیلی از موارد به جای حمایت از عملیات پیش گیرانه ، مثل بیمه‌های زندگی به پرداخت سوبسید و یا حمایت‌های مالی در زمان وقوع حادثه برای افراد جامعه می‌پردازد. یکی از اهداف سمینار نوزدهم نشان دادن اهمیت و جایگاه بیمه‌های زندگی به مسوولین به منظور توجه بیشتر آنان به توسعه این بیمه‌ها و آشنایی بیشتر مردم با اهمیت و کاربرد بیمه‌های زندگی می‌باشد .
به نظر جنابعالی چالش اصلی توسعه بیمه‌های زندگی به ویژه بیمه‌های عمر و سرمایه گذاری چیست؟
چالشهای اصلی توسعه بیمه‌های زندگی بر دو دسته هستند،اول چالشهای ساختاری که رفع آنها نیز نیازمند کمک دولت و سایر نهادهای مرتبط وبرنامه ریزی بلند مدت است و دوم چالشهای روز که عمدتا به شرایط اقتصادی ،حقوقی و سیاسی روز بستگی دارد که طبعا با راهکارهای موقتی و سیاستهای کوتاه مدت قابل رفع هستند. چالشهای ساختاری نیز به دو بخش عرضه بیمه‌های زندگی که مرتبط است با صنعت بیمه وشرکتهای بیمه و بخش تقاضا که به ویژگیهای ساختاری اقتصادی و فرهنگی جامعه مرتبط است.در رابطه با چالشهای ساختاری تقاضای بیمه‌های زندگی ، اولین چالش مهم در ساختار اقتصادی ایران است. اقتصاد ایران چهار ویژگی اساسی دارد. اول اینکه اقتصاد ایران اقتصاد تورمی‌است انتظارات تورمی‌بخش پذیرفته شده در اذهان مردم برای سالهای آینده است. این ویژگی باعث می‌شود ارزش سرمایه بیمه‌های عمر به علت ساختار طراحی آن که نمی‌تواند همراه با تورم سالیانه تعدیل شود جذابیت قابل قبولی برای متقاضیان داشته باشد زیرا مردم با توجه به انتظارات تورمی‌که دارند ، میزان انتظارشان از افزایش سرمایه در طی سالهای متمادی خیلی بیشتر از افزایش سرمایه‌ای است که شرکتهای بیمه پیشنهاد می‌دهند. در نتیجه می‌بایست نوع طراحی‌های بیمه‌های عمر در ایران با توجه به ساختار تورمی‌اقتصاد ایران بازنگری شود و محصولات بومی‌تری برای جلب مشتریان پیشنهاد گردد. هرچند این کار نیز می‌تواند باعث افزایش شدید سطح حق بیمه‌ها شود و جذابیت آنرا کاهش دهد .
ویژگی دیگر اقتصاد ایران، سطح درآمد سرانه خانوارها در ایران و ضریب جینی می‌باشد. بر اساس تئوریها و سوابق پژوهشی چنانچه سطح درآمد خانوار خیلی پایینتر از میانگین درآمد سرانه باشد به علت آنکه درآمد خانوار صرف کالاها و خدمات ضروری می‌شود پس‌اندازی برای سرمایه‌گذاری در بیمه‌های زندگی نمی‌ماند وچنانچه خیلی بیشتر از میانگین باشد نیاز به بیمه‌های عمر نیز به علت وجود پس اندازهای بالای خانواده کم می‌شود. در هر دو حالت تقاضا برای بیمه‌های زندگی به خصوص عمر و سرمایه‌گذاری کم است. از ویژگی بودجه خانوار در ایران اولا کم بودن درآمد سرانه است که باعث می‌شود بیشتر درآمد صرف کالاهای کم کشش شود و بودجه خانوار برای خرید کالاها و خدمات با کشش بیشتر از جمله بیمه‌های عمر و سرمایه گذاری کفاف ندهد واز طرف دیگر ضریب جینی در ایران حدود 4/0است و درآمد 10 درصد از ثروتمندترین افراد جامعه حدود 15 برابر 10 درصد از فقیرترین افراد جامعه است.تفاوت سطح درآمد در این دو گروه در کشورهای اسکاندیناوی بین 5 تا 6 برابر و در ژاپن 5/4 برابر است .در ژاپن که اقتصاد آن بر مبنای الگوهای سرمایه داری است ،10 درصد از پر درآمد ترین افراد فقط 5/4 برابر 10 درصد فقیرترین افراد در آمد دارند. شکاف بسیار زیاد بین فقرا و اغنیا مشکلی را که در ابتدا ذکر شد به وجود می‌آورد و باعث می‌شود تقاضای بیمه‌های زندگی در هر دو سو کم باشد. یعنی از آنجا که کشش درآمدی بیمه‌های عمر با توجه به محاسبات صورت گرفته برابر 57/1 است بیمه عمر در کشور ما یک کالای لوکس به شمار می‌رودکه این امر باعث می‌شود قشر کم درآمد تقاضای چندانی نسبت به این کالا نداشته باشند و قشر پر درآمد نیز به علت پس انداز بالا نیازی به خرید این بیمه‌ها نداشته باشد.
ویژگی دیگر اقتصاد ایران وجود شوکهای مختلفی است که در طی سالیان طولانی در اقتصاد ایران وجود داشته است. این امر باعث شده است که انتظارات مردم از آینده اقتصاد (به این علت که انتظار شوکهای اقتصادی دیگر را درآینده دارند) مبهم باشد. این ابهام چه برای مردم و چه برای شرکتها و سرمایه گذاران باعث به وجود آمدن فضای نامطمئنی از آینده می‌شود. عوارض چنین فضای ذهنی این است که عدم اعتماد به آینده ، مردم و سرمایه گذاران رابه سمت برنامه ریزی کوتاه مدت سوق می‌دهند که قابل پیش بینی است . این امر باعث می‌شود بیمه‌های عمر و سرمایه گذاری که ماهیت آن بلند مدت است در اقتصادهایی که با فضای نا اطمینانی همراه است سازگاری نداشته باشد و تقاضا ماهیتا در آن کم باشد. طبیعتا راه مقابله با این وضعیت طراحی محصولاتی است که در آن این چالش ساختاری ایران لحاظ شده باشد .
ویژگی دیگر اقتصاد ایران ، دولتی بودن آن است. عمدتا انتظار پوششهای درمانی بازنشستگی و خدمات بیمه‌های عمر در کشورهایی مثل ایران ، از دولت می‌رود. هنوز دولت خود را مسئول می‌داند که در تمام این موارد به جامعه پاسخگو باشد. این امر باعث شده است که دخالتهای بیش از اندازه دولت در زمینه ارائه پوششهای اجتماعی احساس نیاز جامعه را نسبت به بیمه‌های زندگی تکمیلی کاهش دهد و به عبارت دیگر پوشش بیش از حد دولت در زمینه بیمه‌های زندگی (که طبیعت اقتصادهای دولتی مثل کشورهای ایران ،کوبا و ... است) باعث شده است پوششهای تکمیلی بیمه‌های زندگی کالای پر کششی شوند و از لیست کالاهای ضروری در جامعه خارج شوند. راهکار اصلی رفع این چالش آزادسازی بیمه‌های زندگی است . همچنان که سیاست دولت نیز در سایر موارد اقتصاد در سالهای گذشته در همین راستا بوده است .( از جمله طرح یارانه‌ها به منظور آزادسازی قیمتها در کشور و جدا شدن دولت از بخش تولیدی در کشور)
چالش دیگر بخش تقاضا چالشهای فرهنگی است .اولین مورد در این زمینه شناخت اندک مردم در مورد خدمات بیمه‌های زندگی است. مردم در مورد مفهوم واقعی بیمه‌های عمر و مزایای آن درک درستی ندارند. نداشتن آگاهی از انواع بیمه‌های عمر، مزایا و تفاوتهای هر کدام ، از دلایل اصلی ضعف فرهنگ بیمه عمر و به تبع آن عدم توسعه بیمه‌های عمر است. در سطح اقشار عمومی‌جامعه ایران نه تنها مردم از بیمه‌های عمر شناختی ندارند بلکه در کل شناخت آنها از بیمه محدود به بیمه‌های اجباری شخص ثالث اتومبیل می‌شود. رفع این چالش نیازمند همکاری برای آموزش مردم و فرهنگ‌سازی می‌باشد. یعنی سیاستی بلند مدت برای تبدیل آموزه‌های بیمه‌ای در سطح برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی و کتب درسی در مدارس و دانشگاهها را می‌طلبد تا در بلند مدت شناخت مردم به صورت ریشه‌ای از خدمات بیمه‌ای عمر بیشتر شود تا به دنبال خدمات بیمه‌ای مورد نیازشان در قالب انتظارات منطقی و با توجه به توانایی‌های صنعت بیمه به منظور رفع ریسکهای زندگیشان در شرکتهای بیمه‌ای بگردند.
همانطور که در بخش تقاضای بیمه‌های زندگی چالشهای مختلفی وجود دارد در بخش عرضه این بیمه‌ها نیز چالشهای ساختاری مهمی‌در کشور وجود دارد. اولین و مهمترین چالش در بخش عرضه نبود دانش کافی بیمه به صورت تخصصی در ایران است . چه در زمینه تولید دانش و چه در زمینه تربیت متخصص بیمه در ایران توجه بسیار اندکی شده است . به همین دلیل ایران در زمینه دانش بیمه و مخصوصا بیمه‌های زندگی که نیازمند به تخصصها و دانش پیشرفته تری در زمینه دانش اکچوئرال است از بسیاری از کشورهای دیگر عقب‌تر است. کمبود دانش در زمینه رشته‌های مرتبط با بیمه چون مدیریت ریسک، اقتصاد بیمه، اکچوئرال، مدیریت بیمه و حقوق بیمه باعث شده است که صنعت بیمه به منظور ارائه خدمات بیمه‌ای به گرته برداری از محصولات ،محاسبات ،اقدامات و خدمات بیمه‌ای کشورهای دیگر بپردازد. این امر حتی به طراحی جدول عمر نیز سرایت کرده به طوری که از جدول عمر کشورهای دیگر در طراحی محصولات بیمه عمر استفاده میکنیم. یعنی از آمار مرگ و میر و امید به زندگی کشورهای دیگر که کاملا با کشور ما متفاوت است به عنوان مبنای محاسبات حق بیمه و سرمایه در محصولات بیمه عمر ارائه شده در ایران استفاده میکنیم. یا به عنوان مثالی دیگر ریسکهای موجود در زندگی در ایران و ریسکهای موجود در صنایع ایران و اقتصاد ایران کاملا متفاوت از سایر کشورها است. با گرته برداری از محصولات بیمه‌ای خارج از کشور باعث این شده ایم که محصولات بیمه‌ای و خدمات آن پوشش ریسکهای مربوط به کشور ایران نباشد ، چرا که ابتدا شناسایی ریسک در طول زندگی یک فرد در ایران صورت نگرفته بلکه با توجه به ریسکهای سایر کشورها محصولات بیمه‌ای عمر ارائه شده است .
از چالشهای دیگر بخش عرضه ، نبود پیش نیازهای آماری مثل جداول بیمه‌های عمر یا آمارهای کلان مربوط به خسارت‌ها در کشور به صورت صحیح و منسجم است. این امر باعث شده است محاسبات آماری پیشرفته که براساس این آمارهای خام نامنسجم و نا دقیق انجام می‌گیرد نیز زیاد قابل اتکا نباشد. طبیعتا نیاز به برنامه ریزی و سیاستگذاری کلان در ایجاد آمارهای مخصوص عملیات بیمه‌گری در ایران داریم.
به غیر از چالشهای ساختاری که به برنامه ریزی بلند مدت هم در چارچوب صنعت بیمه و هم در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی نیاز داریم ، چالشهای روز نیز گریبانگیر صنعت بیمه و عملیات بیمه‌گری می‌باشد. از مهم ترین چالشهای روز موضوع تحریم‌ها است. تحریمهای اقتصادی می‌تواند تاثیر منفی بر صنعت بیمه داشته باشد که می‌بایست با تدابیر و سیاستهای مناسب جلوی آثار منفی آن را بر صنعت بیمه‌گرفت. از جمله این تاثیرات نوسانات قیمتی است. نوسانات شدید قیمتی برنامه ریزی شرکتهای بیمه در محاسبات خسارت‌ها و حق بیمه‌ها را دچار مشکل می‌کند که می‌بایست با ایجاد فضای اطمینان برای شرکتهای بیمه از مواجه شدن آنان با شوکهای پیش بینی نشده و ورشکستگی جلوگیری کرد. تا با گذشت زمان شرکتها توانایی مناسب را برای تعدیل برنامه‌ها نسبت به نوسانات قیمت بدست آورند. از جمله آثار منفی دیگر کاهش بیمه‌های اتکایی خارجی است. عدم وجود بیمه اتکایی خارج از کشور شرکتهای بیمه را در قبول ریسکهای بزرگ آسیب پذیر می‌سازند. جایگزینی صندوق مالی و پولی مناسب جهت جایگزینی بیمه‌های اتکایی خارجی راهکاری برای جلوگیری از این اثر منفی می‌تواند باشد که باید مورد مطالعه و بررسی علمی‌بیشتر قرار گیرد.
برغم این چالشهای جدی که پیش پای صنعت بیمه ایران وجود دارد، شما چه راهکاری برای توسعه آن پیشنهاد می‌کنید؟
اولین گام در توسعه بیمه‌های زندگی شناخت چالشهای پیش روی این نوع بیمه‌ها در ایران است که ذکر کردم. این موارد ذکر شده از طریق اجرای طرح‌های پژوهشی در این زمینه که در پژوهشکده در حال انجام است به صورت کامل تر در حال شناسایی و تحلیل بیشتر هستند . سپس به صورت تخصصی ، هر کدام از عوامل یا چالشهای بدست آمده در قالب طرح‌های پژوهشی مورد بررسی علمی‌قرار خواهند گرفت. هم چنین در قالب طرح پژوهشی دیگر به چگونگی طراحی جداول بیمه‌های عمر در پژوهشکده پرداخته شده تا گام‌های اولیه در طراحی جداول بیمه‌های عمر برای ایران برداشته شود. هم چنین در زمینه اصلاح فرم بیمه نامه‌های عمر در شرکتهای بیمه در کشور نیز یک طرح کاربردی در حال حاضر در پژوهشکده در حال انجام است. به غیر از نیازهای پژوهشی برای توسعه بیمه‌های زندگی توافقاتی در زمینه آموزش نیروی متخصص بیمه، اقتصاد بیمه، مدیریت ریسک و اکچوئرال با دانشگاههای کشور شده است تا پیش نیازهای توسعه این رشته بیمه‌ای در ایران مرتفع گردد. انعقاد قرارداد با دانشگاه تهران برای ایجاد رشته اقتصاد بیمه در مقطع فوق‌لیسانس و دکتری و امضای تفاهم‌نامه با دانشگاه شهید بهشتی به منظور ایجاد رشته اکچوئرال در مقطع دکتری و امضای تفاهم‌نامه با دانشگاه علامه طباطبایی برای ایجاد رشته بیمه و ریسک در مقطع دکتری از این اقدامات می‌باشند.
در سطح شرکتهای بیمه نیز از سال ۸۷ تا به امروز اقداماتی جهت توسعه بیمه‌های زندگی صورت گرفته است. از جمله آنها هزینه گسترده شرکتها در زمینه بازاریابی این بیمه‌ها به مردم باعث شده است تقاضا و در نتیجه فروش این بیمه‌ها از سال ۸۸ نسبت به سالهای قبل از آن ، جهش قابل توجهی داشته باشد. از طرف دیگر توافقات شرکتهای بیمه با سازمان‌ها و واحدهای تولیدی دیگر در زمینه ارائه بیمه‌های عمر گروهی در سالهای اخیر باعث رشد چشمگیر فروش این بیمه‌ها شده است. اما هر چند که فروش این بیمه‌ها جهش قابل توجهی نسبت به قبل داشته اند ولی از رشد سالیانه قابل قبولی جهت کم شدن فاصله توسعه این بیمه‌ها در ایران با میانگین جهانی، برخوردار نیستند..
در همین راستا آیا پژوهشکده برای ورود دانش روز دنیا به صنعت بیمه برنامه‌ای دارد؟
دانش بیمه به سه دسته تقسیم می‌شود. دانش یا علم محض بیمه، علم کاربردی بیمه و علم ضمنی بیمه. علم محض به مبانی و تئوری‌های بیمه می‌پردازد که اساس کارکردهای عملیات بیمه‌گری می‌باشد. علوم کاربردی بیمه به مباحثی که علوم محض را به عملیات قابل اجرا در عمل تبدیل می‌کند می‌پردازد و علوم ضمنی دانشی است که یک فرد در حین عملیات بیمه‌گری بدان دست پیدا می‌کند یعنی علومی‌که در ضمن اجرا بدست می‌آید و همان تجربه شرکتها و افراد متخصص حین کار است. در هر سه زمینه پژوهشکده برنامه‌هایی را در قالب‌های استراتژی بلندمدت و کوتاه مدت تهیه کرده و در حال اجرای آن می‌باشد. در برنامه‌های بلند مدت اولین گام تربیت نیروی متخصص در زمینه بیمه، مدیریت ریسک، اقتصاد بیمه و اکچوئرال است. زیرا یکی از پیش نیازهای انتقال و توسعه دانش بیمه در کشور داشتن نیروهای متخصص در این زمینه است. در حال حاضر به علت کمبود این نیروهای متخصص روند انتقال دانش نیز به کندی صورت می‌گیرد.
همان طور که ذکر شد در این زمینه توافقاتی با دانشگاههای ایران انجام پذیرفته تا در سالهای آینده در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاههای ایران به آموزش متخصصین بیمه پرداخته شود. به غیر از این اقدام پیش نیازی ، در زمینه انتقال علوم محض و ضمنی پژوهشکده در نظر دارد دانشجویانی در مقطع دکتری برای بورسیه خارج از کشور اعزام شوند تا در جریان یافته‌های روز دانش بشری در زمینه علوم محض و ضمنی قرار گیرند و این علوم را به صنعت بیمه در ایران تزریق نمایند. از اقدامات بلندمدت دیگر توسعه دانش کاربردی با ایجاد کنفرانس‌ها و نشست‌های مشترک پژوهشکده با شرکتهای بیمه در داخل و خارج از کشور می‌باشد تا زمینه‌های اجرای پروژه‌های پژوهشی کاربردی بوجود آید.
اقدامات و سیاستهای کوتاه مدت نیز در پژوهشکده بیمه در زمینه انتقال دانش روز دنیا به صنعت بیمه در حال انجام است. نهضت ترجمه و تألیف یک نمونه از این اقدامات است. در این نهضت سعی بر آن شده است که با گردآوری افراد متخصص در زمینه بیمه و ترجمه، مطالعات و کتب روز دنیا در زمینه بیمه به زبان فارسی ترجمه شوند تا در اختیار متخصصین و کارشناسان صنعت بیمه قرار گیرند. در سال جاری با چاپ ۴۲ عنوان کتاب پژوهشکده رکورد قابل توجهی را در زمینه چاپ کتب بیمه‌ای رقم زد. در حالیکه در سال ۹۰، ۲۴ جلد و در سالهای قبل مجموعاً ۲۸ جلد کتاب چاپ شده بود.
به نظر جنابعالی برای ارتقای فرهنگ بیمه در کشور باید چه اقداماتی انجام داد؟ چه نهادهایی مسوول این کارند؟
همان طور که ذکر شد یکی از چالشهای ساختاری تقاضای بیمه در ایران و دانش اندک مردم نسبت به بیمه و بیمه گری می‌باشد. این دانش کم باعث شده است که اولا مردم ضرورت بیمه را درک نکنند و اهمیت آن را عمدتا بعد از وقوع حادثه احساس کنند و ثانیا به علت عدم درک مناسب از عملیات بیمه‌گری چه بسا انتظارات نابجایی از خدمات بیمه‌ای دارند که این امر یکی از دلایل کم بودن رضایت مردم از خدمات صنعت بیمه می‌باشد. به منظور رفع چالش مذکور نیاز به همکاری دستگاههای مختلف دولتی از جمله وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و آموزش عالی ، صدا و سیما ، بیمه مرکزی و شرکتهای بیمه است تا بتوان اقدامات ریشه‌ای در آشنایی مردم با بیمه‌ها و بیمه‌گری در ایران را انجام داد. خلاصه اقدامات مهم در این زمینه عبارتند از:
1-ایجاد واحدهای درسی و کتب مرتبط با آن در زمینه بیمه در سطح مدارس و دانشگاهها برای آموزش فرهنگ بیمه به دانش آموزان و دانشجویان
۲-ایجاد برنامه‌های تلویزیونی در صدا و سیما برای هر مقطع سنی جهت آشنایی بیشتر مردم با بیمه‌ها و عملیات بیمه‌گری و نشان دادن صدمات ناشی از ریسکهای مختلف در قالب فیلم‌ها و برنامه‌های آموزشی
3-اقدامات تبلیغاتی کلی بیمه مرکزی در ایجاد و انتشار بروشورهای آموزشی در سطح جامعه برای آشنایی بیشتر مردم با خدمات بیمه ای
۴-توسعه شیوه‌های مدرن بازاریابی در سطح مردم توسط شرکتهای بیمه برای آشنایی بیشتر مردم با جزئیات هر یک از خدمات بیمه‌ای و چارچوب‌های قانونی و مراحل اداری آنها.
5- آموزش دوره‌ای و مداوم نمایندگان، کارگزاران و ارزیابان خسارت.
آقای دکتر آیا برای ارزیابی آثار آزادسازی در بازار بیمه تحقیقی صورت گرفته است؟
آزادسازی به معنای رهاسازی تقاضا و عرضه خدمات بیمه‌ای است به طوری که بازار از تقابل نیروی عرضه و تقاضا بدون دخالت دولت میزان قیمت و مقدار تعادلی خدمات بیمه‌ای و نوع این خدمات را تعیین کند. این اقدامات همانند آزادسازی قیمتها در اقتصاد در چارچوب طرح یارانه‌ها می‌باشد. به منظور رسیدن به آزادسازی بازار بیمه مراحل زیر می‌بایست انجام گیرد:
۱- ابتدا قیمت‌های خدمات بیمه‌ای می‌بایست توسط بازار تعیین شود و نه تعرفه‌ها
2- قوانین محدودکننده بیمه مرکزی برای شرکتها برای ایجاد و ارائه خدمات بیمه‌ای می‌بایست حذف شود تا انواع خدمات بیمه‌ای و مقدار آن با توجه به نیازهای بازار تعیین شود.
۳- بسیاری از خدمات بازنشستگی،خدمات درمانی تکمیلی و بیمه‌های اجتماعی از عهده دولت و نهادهای دولتی می‌بایست خارج شوند و بر عهده شرکتهای بیمه قرار گیرند تا قیمتها و سطح کیفیت این خدمات از مسیر بازار تعیین شود.
4- مرحله آخر آزادی عمل شرکتهای بیمه در ورود به بازارهای مالی و ارائه خدمات بیمه‌ای در قالب سهام‌های بیمه‌ای در بازار بورس می‌باشد تا از این طریق تقسیم ریسک نیز توسط بازار انجام پذیرد. در این صورت است که بسیاری از ریسکهای بالا که در چارچوب عملیات بیمه‌گری به علت عدم توانایی سرمایه صنعت در پوشش و تقسیم آن قابل بیمه شدن نیستند از طریق مکانیسم تقسیم ریسک بازار بورس قابلیت بیمه شدن بیابند. به معنای ساده تر بازارهای مالی و مشتریان بازارهای مالی در چارچوب بازار تعیین کنند که چه ریسکی برای تقسیم در میان مردم و کارگزاران پذیرفته شود و قیمت این ریسک چه میزان می‌باشد.
همه این اقدامات ذکر شده کار یک روز یا یک سال نیست بلکه نیاز به زمان دارد. از جمله اقداماتی که در این زمینه در پژوهشکده بیمه و بیمه مرکزی انجام گرفته است ، کار کارشناسی و پژوهشی در زمینه حذف تعرفه‌ها می‌باشد. اما برای آن که بتوانیم گام‌های آزادسازی که ذکر شد در صنعت بیمه برداریم ، ابتدا نیاز داریم پژوهش‌های آسیب شناسی در این زمینه را انجام دهیم . زیرا برداشتن تعرفه‌ها یا سوبسیدهایی که در خدمات بیمه‌های اجتماعی است می‌تواند آسیب‌های بسیاری بر جامعه وارد کند. به غیر از پژوهش‌های آسیب شناسی می‌بایست اقداماتی نیز برای رفع چالشهای تقاضا و عرضه بیمه‌ها مخصوصا بیمه‌های زندگی که مستقیما با سلامت مردم در ارتباط است، انجام پذیرد. همان طور که در مورد چالشهای تقاضا و عرضه بیمه‌های زندگی بیان کردم بسیار موانع گسترده‌ای برای تقاضا و عرضه در بازار بیمه‌های زندگی وجود دارد که رفع بسیاری از این چالش‌ها و موانع نیاز به برنامه ریزی بلندمدت و همکاری بخش‌های مختلف دولت و صنعت بیمه دارد. چنانچه بدون توجه به رفع چالشهای موجود در تقاضا و عرضه بیمه‌ها مخصوصا بیمه‌های زندگی به آزادسازی بازار بیمه‌ای بپردازیم ، دچار شکست بازار در ارائه خدمات بیمه‌ای می‌شویم. شکست بازار اصطلاح اقتصادی است و برای کالاها یا خدماتی بکار می‌روند که نیروهای عرضه و تقاضای آن کالاها وخدمات قادر به تعیین قیمت و مقدار تعادلی مناسب آن کالا یا خدمت در بازار نیستند و نیازمند دخالت دولت در تسویه بازار هستند. یعنی چنانچه بدون تحقیقات مناسب و رفع چالشهای تقاضا و عرضه، به آزادسازی بازار بیمه بپردازیم دوباره به علت شکست بازار به نقطه اول باز خواهیم گشت. در این زمینه معرفی موضوع برای حمایت مالی و الویت‌های پژوهشی در قالب قراردادهای پروژه‌ای و پایان نامه‌ای در پژوهشکده صورت گرفته و پروژه و پایان نامه‌هایی در این زمینه‌ها در حال انجام می‌باشد. همچنین طرح‌های پژوهشی پیش نیاز آزادسازی که ذکر شد در حال حاضر در پژوهشکده در حال انجام می‌باشد.
این گونه است که دکتر قدیر مهدوی رییس پژوهشکده بیمه مرکزی در گفت‌وگویی با ما این موانع را شکافته و چالشهای توسعه صنعت بیمه را مورد بررسی عمیق و دقیق قرار داده است. برای آن دسته از دانشجویان و دانش‌پژوهان و همچنین دست‌اندرکاران صنعت بیمه که دلمشغولی چالشهای کنونی صنعت بیمه ایران هستند، مطالعه این گفت‌وگو و دقت در نحوه بررسی و ابعاد و زوایای مشکلات کنونی این صنعت را توصیه میکنیم. با توجه به موضوع نوزدهمین همایش بیمه به نظر جنابعالی بیمه‌های زندگی در کشورمان از منظر مسئولان و مردم چه جایگاهی دارند؟
بیمه‌های زندگی،ریسکهای موجود در طول زندگی فرد که با سلامتی فرد و خانواده اش در ارتباط است را پوشش می‌دهد تا فرد با آرامش خاطر بیشتر از آینده خود و خانواده اش زندگی کند.
بیمه‌های زندگی چه در قالب بیمه‌های عمر و سرمایه گذاری و چه در قالب بیمه‌های درمان، به علت آن که رابطه مستقیمی با رفاه و چه بسا جان مردم دارند، از جایگاه ویژه‌ای در میان کل بیمه‌ها نزد مردم و مسئولان در کشورهای جهان خصوصا کشورهای توسعه یافته دارند. تقاضای بیمه‌های زندگی در جهان ۵۷ درصد سهم کل بیمه‌ها را شامل می‌شود که این آمار نشان دهنده اهمیت این بیمه‌ها در دنیا است. اما همین سهم در مورد ایران ۹ درصد است. یعنی سهم بیمه‌های زندگی در ایران در میان کل بیمه‌ها ۹ درصد می‌باشد. در صورتی که از لحاظ تئوریک اهمیت این بیمه‌ها در کشورهای در حال توسعه می‌بایست بیشتر از کشورهای توسعه یافته باشد. براساس تئوری‌های مصرف در اقتصاد، نرخ پس انداز خانوار در کشورهای با درآمد سرانه بالاتر (عمدتا کشورهای توسعه یافته) بیشتر از نرخ پس انداز خانوار در کشورهای با درآمد سرانه پایین تر (عمدتا کشورهای در حال توسعه) می‌باشد. و هم چنین براساس همین تئوریها هرچه میزان جمعیت یا نسبت جمعیتی افراد با درآمد پایین تر از درآمد سرانه کشور ، بالاتر باشد نرخ پس انداز کمتر است. در مورد ایران هر دو عامل مذکور صادق است. اولا اینکه ایران کشوری در حال توسعه است و ثانیا اینکه خانوارهایی که سطح درآمدشان کمتر از میانگین درآمد جامعه است بالاست. این امر نیز دلیلی بر کم بودن نرخ پس انداز در ایران می‌باشد. از آن جا که هر جامعه‌ای نرخ پس انداز کمتری دارد، اهمیت پوششهای بیمه‌های زندگی در آن جامعه بیشتر است، انتظار می‌رود اهمیت این بیمه‌ها در ایران به دو دلیل ذکر شده بالا بیشتر از کشورهای توسعه یافته باشد، که متاسفانه این گونه نیست. یکی از دلایل اصلی آن عدم شناخت مردم نسبت به اهمیت این دسته از بیمه‌ها است. مردم به علت عدم شناخت کارکرد این بیمه‌ها به جای پوشش بیمه‌ای مناسب و آرامش بیشتر در زندگی،بعد از وقوع خطر به فکر چاره اندیشی می‌افتند و چه بسا هم اضطراب ناشی از وقوع خطر را در طول عمر تحمل می‌کنند و هم خسارت ناشی از وقوع خطر را می‌پردازند. دولت نیز در خیلی از موارد به جای حمایت از عملیات پیش گیرانه ، مثل بیمه‌های زندگی به پرداخت سوبسید و یا حمایت‌های مالی در زمان وقوع حادثه برای افراد جامعه می‌پردازد. یکی از اهداف سمینار نوزدهم نشان دادن اهمیت و جایگاه بیمه‌های زندگی به مسوولین به منظور توجه بیشتر آنان به توسعه این بیمه‌ها و آشنایی بیشتر مردم با اهمیت و کاربرد بیمه‌های زندگی می‌باشد .
به نظر جنابعالی چالش اصلی توسعه بیمه‌های زندگی به ویژه بیمه‌های عمر و سرمایه گذاری چیست؟
چالشهای اصلی توسعه بیمه‌های زندگی بر دو دسته هستند،اول چالشهای ساختاری که رفع آنها نیز نیازمند کمک دولت و سایر نهادهای مرتبط وبرنامه ریزی بلند مدت است و دوم چالشهای روز که عمدتا به شرایط اقتصادی ،حقوقی و سیاسی روز بستگی دارد که طبعا با راهکارهای موقتی و سیاستهای کوتاه مدت قابل رفع هستند. چالشهای ساختاری نیز به دو بخش عرضه بیمه‌های زندگی که مرتبط است با صنعت بیمه وشرکتهای بیمه و بخش تقاضا که به ویژگیهای ساختاری اقتصادی و فرهنگی جامعه مرتبط است.در رابطه با چالشهای ساختاری تقاضای بیمه‌های زندگی ، اولین چالش مهم در ساختار اقتصادی ایران است. اقتصاد ایران چهار ویژگی اساسی دارد. اول اینکه اقتصاد ایران اقتصاد تورمی‌است انتظارات تورمی‌بخش پذیرفته شده در اذهان مردم برای سالهای آینده است. این ویژگی باعث می‌شود ارزش سرمایه بیمه‌های عمر به علت ساختار طراحی آن که نمی‌تواند همراه با تورم سالیانه تعدیل شود جذابیت قابل قبولی برای متقاضیان داشته باشد زیرا مردم با توجه به انتظارات تورمی‌که دارند ، میزان انتظارشان از افزایش سرمایه در طی سالهای متمادی خیلی بیشتر از افزایش سرمایه‌ای است که شرکتهای بیمه پیشنهاد می‌دهند. در نتیجه می‌بایست نوع طراحی‌های بیمه‌های عمر در ایران با توجه به ساختار تورمی‌اقتصاد ایران بازنگری شود و محصولات بومی‌تری برای جلب مشتریان پیشنهاد گردد. هرچند این کار نیز می‌تواند باعث افزایش شدید سطح حق بیمه‌ها شود و جذابیت آنرا کاهش دهد .
ویژگی دیگر اقتصاد ایران، سطح درآمد سرانه خانوارها در ایران و ضریب جینی می‌باشد. بر اساس تئوریها و سوابق پژوهشی چنانچه سطح درآمد خانوار خیلی پایینتر از میانگین درآمد سرانه باشد به علت آنکه درآمد خانوار صرف کالاها و خدمات ضروری می‌شود پس‌اندازی برای سرمایه‌گذاری در بیمه‌های زندگی نمی‌ماند وچنانچه خیلی بیشتر از میانگین باشد نیاز به بیمه‌های عمر نیز به علت وجود پس اندازهای بالای خانواده کم می‌شود. در هر دو حالت تقاضا برای بیمه‌های زندگی به خصوص عمر و سرمایه‌گذاری کم است. از ویژگی بودجه خانوار در ایران اولا کم بودن درآمد سرانه است که باعث می‌شود بیشتر درآمد صرف کالاهای کم کشش شود و بودجه خانوار برای خرید کالاها و خدمات با کشش بیشتر از جمله بیمه‌های عمر و سرمایه گذاری کفاف ندهد واز طرف دیگر ضریب جینی در ایران حدود 4/0است و درآمد 10 درصد از ثروتمندترین افراد جامعه حدود 15 برابر 10 درصد از فقیرترین افراد جامعه است.تفاوت سطح درآمد در این دو گروه در کشورهای اسکاندیناوی بین 5 تا 6 برابر و در ژاپن 5/4 برابر است .در ژاپن که اقتصاد آن بر مبنای الگوهای سرمایه داری است ،10 درصد از پر درآمد ترین افراد فقط 5/4 برابر 10 درصد فقیرترین افراد در آمد دارند. شکاف بسیار زیاد بین فقرا و اغنیا مشکلی را که در ابتدا ذکر شد به وجود می‌آورد و باعث می‌شود تقاضای بیمه‌های زندگی در هر دو سو کم باشد. یعنی از آنجا که کشش درآمدی بیمه‌های عمر با توجه به محاسبات صورت گرفته برابر 57/1 است بیمه عمر در کشور ما یک کالای لوکس به شمار می‌رودکه این امر باعث می‌شود قشر کم درآمد تقاضای چندانی نسبت به این کالا نداشته باشند و قشر پر درآمد نیز به علت پس انداز بالا نیازی به خرید این بیمه‌ها نداشته باشد.
ویژگی دیگر اقتصاد ایران وجود شوکهای مختلفی است که در طی سالیان طولانی در اقتصاد ایران وجود داشته است. این امر باعث شده است که انتظارات مردم از آینده اقتصاد (به این علت که انتظار شوکهای اقتصادی دیگر را درآینده دارند) مبهم باشد. این ابهام چه برای مردم و چه برای شرکتها و سرمایه گذاران باعث به وجود آمدن فضای نامطمئنی از آینده می‌شود. عوارض چنین فضای ذهنی این است که عدم اعتماد به آینده ، مردم و سرمایه گذاران رابه سمت برنامه ریزی کوتاه مدت سوق می‌دهند که قابل پیش بینی است . این امر باعث می‌شود بیمه‌های عمر و سرمایه گذاری که ماهیت آن بلند مدت است در اقتصادهایی که با فضای نا اطمینانی همراه است سازگاری نداشته باشد و تقاضا ماهیتا در آن کم باشد. طبیعتا راه مقابله با این وضعیت طراحی محصولاتی است که در آن این چالش ساختاری ایران لحاظ شده باشد .
ویژگی دیگر اقتصاد ایران ، دولتی بودن آن است. عمدتا انتظار پوششهای درمانی بازنشستگی و خدمات بیمه‌های عمر در کشورهایی مثل ایران ، از دولت می‌رود. هنوز دولت خود را مسئول می‌داند که در تمام این موارد به جامعه پاسخگو باشد. این امر باعث شده است که دخالتهای بیش از اندازه دولت در زمینه ارائه پوششهای اجتماعی احساس نیاز جامعه را نسبت به بیمه‌های زندگی تکمیلی کاهش دهد و به عبارت دیگر پوشش بیش از حد دولت در زمینه بیمه‌های زندگی (که طبیعت اقتصادهای دولتی مثل کشورهای ایران ،کوبا و ... است) باعث شده است پوششهای تکمیلی بیمه‌های زندگی کالای پر کششی شوند و از لیست کالاهای ضروری در جامعه خارج شوند. راهکار اصلی رفع این چالش آزادسازی بیمه‌های زندگی است . همچنان که سیاست دولت نیز در سایر موارد اقتصاد در سالهای گذشته در همین راستا بوده است .( از جمله طرح یارانه‌ها به منظور آزادسازی قیمتها در کشور و جدا شدن دولت از بخش تولیدی در کشور)
چالش دیگر بخش تقاضا چالشهای فرهنگی است .اولین مورد در این زمینه شناخت اندک مردم در مورد خدمات بیمه‌های زندگی است. مردم در مورد مفهوم واقعی بیمه‌های عمر و مزایای آن درک درستی ندارند. نداشتن آگاهی از انواع بیمه‌های عمر، مزایا و تفاوتهای هر کدام ، از دلایل اصلی ضعف فرهنگ بیمه عمر و به تبع آن عدم توسعه بیمه‌های عمر است. در سطح اقشار عمومی‌جامعه ایران نه تنها مردم از بیمه‌های عمر شناختی ندارند بلکه در کل شناخت آنها از بیمه محدود به بیمه‌های اجباری شخص ثالث اتومبیل می‌شود. رفع این چالش نیازمند همکاری برای آموزش مردم و فرهنگ‌سازی می‌باشد. یعنی سیاستی بلند مدت برای تبدیل آموزه‌های بیمه‌ای در سطح برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی و کتب درسی در مدارس و دانشگاهها را می‌طلبد تا در بلند مدت شناخت مردم به صورت ریشه‌ای از خدمات بیمه‌ای عمر بیشتر شود تا به دنبال خدمات بیمه‌ای مورد نیازشان در قالب انتظارات منطقی و با توجه به توانایی‌های صنعت بیمه به منظور رفع ریسکهای زندگیشان در شرکتهای بیمه‌ای بگردند.
همانطور که در بخش تقاضای بیمه‌های زندگی چالشهای مختلفی وجود دارد در بخش عرضه این بیمه‌ها نیز چالشهای ساختاری مهمی‌در کشور وجود دارد. اولین و مهمترین چالش در بخش عرضه نبود دانش کافی بیمه به صورت تخصصی در ایران است . چه در زمینه تولید دانش و چه در زمینه تربیت متخصص بیمه در ایران توجه بسیار اندکی شده است . به همین دلیل ایران در زمینه دانش بیمه و مخصوصا بیمه‌های زندگی که نیازمند به تخصصها و دانش پیشرفته تری در زمینه دانش اکچوئرال است از بسیاری از کشورهای دیگر عقب‌تر است. کمبود دانش در زمینه رشته‌های مرتبط با بیمه چون مدیریت ریسک، اقتصاد بیمه، اکچوئرال، مدیریت بیمه و حقوق بیمه باعث شده است که صنعت بیمه به منظور ارائه خدمات بیمه‌ای به گرته برداری از محصولات ،محاسبات ،اقدامات و خدمات بیمه‌ای کشورهای دیگر بپردازد. این امر حتی به طراحی جدول عمر نیز سرایت کرده به طوری که از جدول عمر کشورهای دیگر در طراحی محصولات بیمه عمر استفاده میکنیم. یعنی از آمار مرگ و میر و امید به زندگی کشورهای دیگر که کاملا با کشور ما متفاوت است به عنوان مبنای محاسبات حق بیمه و سرمایه در محصولات بیمه عمر ارائه شده در ایران استفاده میکنیم. یا به عنوان مثالی دیگر ریسکهای موجود در زندگی در ایران و ریسکهای موجود در صنایع ایران و اقتصاد ایران کاملا متفاوت از سایر کشورها است. با گرته برداری از محصولات بیمه‌ای خارج از کشور باعث این شده ایم که محصولات بیمه‌ای و خدمات آن پوشش ریسکهای مربوط به کشور ایران نباشد ، چرا که ابتدا شناسایی ریسک در طول زندگی یک فرد در ایران صورت نگرفته بلکه با توجه به ریسکهای سایر کشورها محصولات بیمه‌ای عمر ارائه شده است .
از چالشهای دیگر بخش عرضه ، نبود پیش نیازهای آماری مثل جداول بیمه‌های عمر یا آمارهای کلان مربوط به خسارت‌ها در کشور به صورت صحیح و منسجم است. این امر باعث شده است محاسبات آماری پیشرفته که براساس این آمارهای خام نامنسجم و نا دقیق انجام می‌گیرد نیز زیاد قابل اتکا نباشد. طبیعتا نیاز به برنامه ریزی و سیاستگذاری کلان در ایجاد آمارهای مخصوص عملیات بیمه‌گری در ایران داریم.
به غیر از چالشهای ساختاری که به برنامه ریزی بلند مدت هم در چارچوب صنعت بیمه و هم در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی نیاز داریم ، چالشهای روز نیز گریبانگیر صنعت بیمه و عملیات بیمه‌گری می‌باشد. از مهم ترین چالشهای روز موضوع تحریم‌ها است. تحریمهای اقتصادی می‌تواند تاثیر منفی بر صنعت بیمه داشته باشد که می‌بایست با تدابیر و سیاستهای مناسب جلوی آثار منفی آن را بر صنعت بیمه‌گرفت. از جمله این تاثیرات نوسانات قیمتی است. نوسانات شدید قیمتی برنامه ریزی شرکتهای بیمه در محاسبات خسارت‌ها و حق بیمه‌ها را دچار مشکل می‌کند که می‌بایست با ایجاد فضای اطمینان برای شرکتهای بیمه از مواجه شدن آنان با شوکهای پیش بینی نشده و ورشکستگی جلوگیری کرد. تا با گذشت زمان شرکتها توانایی مناسب را برای تعدیل برنامه‌ها نسبت به نوسانات قیمت بدست آورند. از جمله آثار منفی دیگر کاهش بیمه‌های اتکایی خارجی است. عدم وجود بیمه اتکایی خارج از کشور شرکتهای بیمه را در قبول ریسکهای بزرگ آسیب پذیر می‌سازند. جایگزینی صندوق مالی و پولی مناسب جهت جایگزینی بیمه‌های اتکایی خارجی راهکاری برای جلوگیری از این اثر منفی می‌تواند باشد که باید مورد مطالعه و بررسی علمی‌بیشتر قرار گیرد.
برغم این چالشهای جدی که پیش پای صنعت بیمه ایران وجود دارد، شما چه راهکاری برای توسعه آن پیشنهاد می‌کنید؟
اولین گام در توسعه بیمه‌های زندگی شناخت چالشهای پیش روی این نوع بیمه‌ها در ایران است که ذکر کردم. این موارد ذکر شده از طریق اجرای طرح‌های پژوهشی در این زمینه که در پژوهشکده در حال انجام است به صورت کامل تر در حال شناسایی و تحلیل بیشتر هستند . سپس به صورت تخصصی ، هر کدام از عوامل یا چالشهای بدست آمده در قالب طرح‌های پژوهشی مورد بررسی علمی‌قرار خواهند گرفت. هم چنین در قالب طرح پژوهشی دیگر به چگونگی طراحی جداول بیمه‌های عمر در پژوهشکده پرداخته شده تا گام‌های اولیه در طراحی جداول بیمه‌های عمر برای ایران برداشته شود. هم چنین در زمینه اصلاح فرم بیمه نامه‌های عمر در شرکتهای بیمه در کشور نیز یک طرح کاربردی در حال حاضر در پژوهشکده در حال انجام است. به غیر از نیازهای پژوهشی برای توسعه بیمه‌های زندگی توافقاتی در زمینه آموزش نیروی متخصص بیمه، اقتصاد بیمه، مدیریت ریسک و اکچوئرال با دانشگاههای کشور شده است تا پیش نیازهای توسعه این رشته بیمه‌ای در ایران مرتفع گردد. انعقاد قرارداد با دانشگاه تهران برای ایجاد رشته اقتصاد بیمه در مقطع فوق‌لیسانس و دکتری و امضای تفاهم‌نامه با دانشگاه شهید بهشتی به منظور ایجاد رشته اکچوئرال در مقطع دکتری و امضای تفاهم‌نامه با دانشگاه علامه طباطبایی برای ایجاد رشته بیمه و ریسک در مقطع دکتری از این اقدامات می‌باشند.
در سطح شرکتهای بیمه نیز از سال ۸۷ تا به امروز اقداماتی جهت توسعه بیمه‌های زندگی صورت گرفته است. از جمله آنها هزینه گسترده شرکتها در زمینه بازاریابی این بیمه‌ها به مردم باعث شده است تقاضا و در نتیجه فروش این بیمه‌ها از سال ۸۸ نسبت به سالهای قبل از آن ، جهش قابل توجهی داشته باشد. از طرف دیگر توافقات شرکتهای بیمه با سازمان‌ها و واحدهای تولیدی دیگر در زمینه ارائه بیمه‌های عمر گروهی در سالهای اخیر باعث رشد چشمگیر فروش این بیمه‌ها شده است. اما هر چند که فروش این بیمه‌ها جهش قابل توجهی نسبت به قبل داشته اند ولی از رشد سالیانه قابل قبولی جهت کم شدن فاصله توسعه این بیمه‌ها در ایران با میانگین جهانی، برخوردار نیستند..
در همین راستا آیا پژوهشکده برای ورود دانش روز دنیا به صنعت بیمه برنامه‌ای دارد؟
دانش بیمه به سه دسته تقسیم می‌شود. دانش یا علم محض بیمه، علم کاربردی بیمه و علم ضمنی بیمه. علم محض به مبانی و تئوری‌های بیمه می‌پردازد که اساس کارکردهای عملیات بیمه‌گری می‌باشد. علوم کاربردی بیمه به مباحثی که علوم محض را به عملیات قابل اجرا در عمل تبدیل می‌کند می‌پردازد و علوم ضمنی دانشی است که یک فرد در حین عملیات بیمه‌گری بدان دست پیدا می‌کند یعنی علومی‌که در ضمن اجرا بدست می‌آید و همان تجربه شرکتها و افراد متخصص حین کار است. در هر سه زمینه پژوهشکده برنامه‌هایی را در قالب‌های استراتژی بلندمدت و کوتاه مدت تهیه کرده و در حال اجرای آن می‌باشد. در برنامه‌های بلند مدت اولین گام تربیت نیروی متخصص در زمینه بیمه، مدیریت ریسک، اقتصاد بیمه و اکچوئرال است. زیرا یکی از پیش نیازهای انتقال و توسعه دانش بیمه در کشور داشتن نیروهای متخصص در این زمینه است. در حال حاضر به علت کمبود این نیروهای متخصص روند انتقال دانش نیز به کندی صورت می‌گیرد.
همان طور که ذکر شد در این زمینه توافقاتی با دانشگاههای ایران انجام پذیرفته تا در سالهای آینده در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاههای ایران به آموزش متخصصین بیمه پرداخته شود. به غیر از این اقدام پیش نیازی ، در زمینه انتقال علوم محض و ضمنی پژوهشکده در نظر دارد دانشجویانی در مقطع دکتری برای بورسیه خارج از کشور اعزام شوند تا در جریان یافته‌های روز دانش بشری در زمینه علوم محض و ضمنی قرار گیرند و این علوم را به صنعت بیمه در ایران تزریق نمایند. از اقدامات بلندمدت دیگر توسعه دانش کاربردی با ایجاد کنفرانس‌ها و نشست‌های مشترک پژوهشکده با شرکتهای بیمه در داخل و خارج از کشور می‌باشد تا زمینه‌های اجرای پروژه‌های پژوهشی کاربردی بوجود آید.
اقدامات و سیاستهای کوتاه مدت نیز در پژوهشکده بیمه در زمینه انتقال دانش روز دنیا به صنعت بیمه در حال انجام است. نهضت ترجمه و تألیف یک نمونه از این اقدامات است. در این نهضت سعی بر آن شده است که با گردآوری افراد متخصص در زمینه بیمه و ترجمه، مطالعات و کتب روز دنیا در زمینه بیمه به زبان فارسی ترجمه شوند تا در اختیار متخصصین و کارشناسان صنعت بیمه قرار گیرند. در سال جاری با چاپ ۴۲ عنوان کتاب پژوهشکده رکورد قابل توجهی را در زمینه چاپ کتب بیمه‌ای رقم زد. در حالیکه در سال ۹۰، ۲۴ جلد و در سالهای قبل مجموعاً ۲۸ جلد کتاب چاپ شده بود.
به نظر جنابعالی برای ارتقای فرهنگ بیمه در کشور باید چه اقداماتی انجام داد؟ چه نهادهایی مسوول این کارند؟
همان طور که ذکر شد یکی از چالشهای ساختاری تقاضای بیمه در ایران و دانش اندک مردم نسبت به بیمه و بیمه گری می‌باشد. این دانش کم باعث شده است که اولا مردم ضرورت بیمه را درک نکنند و اهمیت آن را عمدتا بعد از وقوع حادثه احساس کنند و ثانیا به علت عدم درک مناسب از عملیات بیمه‌گری چه بسا انتظارات نابجایی از خدمات بیمه‌ای دارند که این امر یکی از دلایل کم بودن رضایت مردم از خدمات صنعت بیمه می‌باشد. به منظور رفع چالش مذکور نیاز به همکاری دستگاههای مختلف دولتی از جمله وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و آموزش عالی ، صدا و سیما ، بیمه مرکزی و شرکتهای بیمه است تا بتوان اقدامات ریشه‌ای در آشنایی مردم با بیمه‌ها و بیمه‌گری در ایران را انجام داد. خلاصه اقدامات مهم در این زمینه عبارتند از:
1-ایجاد واحدهای درسی و کتب مرتبط با آن در زمینه بیمه در سطح مدارس و دانشگاهها برای آموزش فرهنگ بیمه به دانش آموزان و دانشجویان
۲-ایجاد برنامه‌های تلویزیونی در صدا و سیما برای هر مقطع سنی جهت آشنایی بیشتر مردم با بیمه‌ها و عملیات بیمه‌گری و نشان دادن صدمات ناشی از ریسکهای مختلف در قالب فیلم‌ها و برنامه‌های آموزشی
3-اقدامات تبلیغاتی کلی بیمه مرکزی در ایجاد و انتشار بروشورهای آموزشی در سطح جامعه برای آشنایی بیشتر مردم با خدمات بیمه ای
۴-توسعه شیوه‌های مدرن بازاریابی در سطح مردم توسط شرکتهای بیمه برای آشنایی بیشتر مردم با جزئیات هر یک از خدمات بیمه‌ای و چارچوب‌های قانونی و مراحل اداری آنها.
5- آموزش دوره‌ای و مداوم نمایندگان، کارگزاران و ارزیابان خسارت.
آقای دکتر آیا برای ارزیابی آثار آزادسازی در بازار بیمه تحقیقی صورت گرفته است؟
آزادسازی به معنای رهاسازی تقاضا و عرضه خدمات بیمه‌ای است به طوری که بازار از تقابل نیروی عرضه و تقاضا بدون دخالت دولت میزان قیمت و مقدار تعادلی خدمات بیمه‌ای و نوع این خدمات را تعیین کند. این اقدامات همانند آزادسازی قیمتها در اقتصاد در چارچوب طرح یارانه‌ها می‌باشد. به منظور رسیدن به آزادسازی بازار بیمه مراحل زیر می‌بایست انجام گیرد:
۱- ابتدا قیمت‌های خدمات بیمه‌ای می‌بایست توسط بازار تعیین شود و نه تعرفه‌ها
2- قوانین محدودکننده بیمه مرکزی برای شرکتها برای ایجاد و ارائه خدمات بیمه‌ای می‌بایست حذف شود تا انواع خدمات بیمه‌ای و مقدار آن با توجه به نیازهای بازار تعیین شود.
۳- بسیاری از خدمات بازنشستگی،خدمات درمانی تکمیلی و بیمه‌های اجتماعی از عهده دولت و نهادهای دولتی می‌بایست خارج شوند و بر عهده شرکتهای بیمه قرار گیرند تا قیمتها و سطح کیفیت این خدمات از مسیر بازار تعیین شود.
4- مرحله آخر آزادی عمل شرکتهای بیمه در ورود به بازارهای مالی و ارائه خدمات بیمه‌ای در قالب سهام‌های بیمه‌ای در بازار بورس می‌باشد تا از این طریق تقسیم ریسک نیز توسط بازار انجام پذیرد. در این صورت است که بسیاری از ریسکهای بالا که در چارچوب عملیات بیمه‌گری به علت عدم توانایی سرمایه صنعت در پوشش و تقسیم آن قابل بیمه شدن نیستند از طریق مکانیسم تقسیم ریسک بازار بورس قابلیت بیمه شدن بیابند. به معنای ساده تر بازارهای مالی و مشتریان بازارهای مالی در چارچوب بازار تعیین کنند که چه ریسکی برای تقسیم در میان مردم و کارگزاران پذیرفته شود و قیمت این ریسک چه میزان می‌باشد.
همه این اقدامات ذکر شده کار یک روز یا یک سال نیست بلکه نیاز به زمان دارد. از جمله اقداماتی که در این زمینه در پژوهشکده بیمه و بیمه مرکزی انجام گرفته است ، کار کارشناسی و پژوهشی در زمینه حذف تعرفه‌ها می‌باشد. اما برای آن که بتوانیم گام‌های آزادسازی که ذکر شد در صنعت بیمه برداریم ، ابتدا نیاز داریم پژوهش‌های آسیب شناسی در این زمینه را انجام دهیم . زیرا برداشتن تعرفه‌ها یا سوبسیدهایی که در خدمات بیمه‌های اجتماعی است می‌تواند آسیب‌های بسیاری بر جامعه وارد کند. به غیر از پژوهش‌های آسیب شناسی می‌بایست اقداماتی نیز برای رفع چالشهای تقاضا و عرضه بیمه‌ها مخصوصا بیمه‌های زندگی که مستقیما با سلامت مردم در ارتباط است، انجام پذیرد. همان طور که در مورد چالشهای تقاضا و عرضه بیمه‌های زندگی بیان کردم بسیار موانع گسترده‌ای برای تقاضا و عرضه در بازار بیمه‌های زندگی وجود دارد که رفع بسیاری از این چالش‌ها و موانع نیاز به برنامه ریزی بلندمدت و همکاری بخش‌های مختلف دولت و صنعت بیمه دارد. چنانچه بدون توجه به رفع چالشهای موجود در تقاضا و عرضه بیمه‌ها مخصوصا بیمه‌های زندگی به آزادسازی بازار بیمه‌ای بپردازیم ، دچار شکست بازار در ارائه خدمات بیمه‌ای می‌شویم. شکست بازار اصطلاح اقتصادی است و برای کالاها یا خدماتی بکار می‌روند که نیروهای عرضه و تقاضای آن کالاها وخدمات قادر به تعیین قیمت و مقدار تعادلی مناسب آن کالا یا خدمت در بازار نیستند و نیازمند دخالت دولت در تسویه بازار هستند. یعنی چنانچه بدون تحقیقات مناسب و رفع چالشهای تقاضا و عرضه، به آزادسازی بازار بیمه بپردازیم دوباره به علت شکست بازار به نقطه اول باز خواهیم گشت. در این زمینه معرفی موضوع برای حمایت مالی و الویت‌های پژوهشی در قالب قراردادهای پروژه‌ای و پایان نامه‌ای در پژوهشکده صورت گرفته و پروژه و پایان نامه‌هایی در این زمینه‌ها در حال انجام می‌باشد. همچنین طرح‌های پژوهشی پیش نیاز آزادسازی که ذکر شد در حال حاضر در پژوهشکده در حال انجام می‌باشد.
ارسال نظر