حافظ رامثبت بخــــــوانیم - ۳۰ آذر ۹۱
مگر می‌شود شب یلدا بدون دیوان حافظ به صبح برسد؟ ایرانی‌های زیادی غیر از شب یلدا، دیگر شب‌های خود را هم با حافظ همنشین هستند، این شب که جای خود دارد. اما این روزها با این کتاب‌های فالنامه حافظ و تعبیر‌های عجیب و غریب، آن خاطرات قدیمی دیگر زنده نمی‌شود. اصولا هم قرار نیست یک غزل معنی خاصی داشته باشد، آن‌هم وقتی که به حافظ تفال می‌زنیم. اینکه چه کسانی به فال در معنای پیش‌بینی اعتقاد دارند موضوع خاصی است. نمی‌توان به سادگی آن را توضیح داد، اما خوب یا بد، در ایران امروز ما خیلی‌ها به فال علاقه دارند، بعضی‌ها می‌گویند برای سرگرمی است، بعضی‌ها برای پاک شدن برچسب خرافاتی وانمود می‌کنند در حال سرگرمی هستند، بعضی‌ها بی‌پروا از اعتقاد راسخ خود به فال می‌گویند و برخی اصولا اعتقادی به این موضوع ندارند.
مگر می‌شود شب یلدا بدون دیوان حافظ به صبح برسد؟ ایرانی‌های زیادی غیر از شب یلدا، دیگر شب‌های خود را هم با حافظ همنشین هستند، این شب که جای خود دارد. اما این روزها با این کتاب‌های فالنامه حافظ و تعبیر‌های عجیب و غریب، آن خاطرات قدیمی دیگر زنده نمی‌شود. اصولا هم قرار نیست یک غزل معنی خاصی داشته باشد، آن‌هم وقتی که به حافظ تفال می‌زنیم. اینکه چه کسانی به فال در معنای پیش‌بینی اعتقاد دارند موضوع خاصی است. نمی‌توان به سادگی آن را توضیح داد، اما خوب یا بد، در ایران امروز ما خیلی‌ها به فال علاقه دارند، بعضی‌ها می‌گویند برای سرگرمی است، بعضی‌ها برای پاک شدن برچسب خرافاتی وانمود می‌کنند در حال سرگرمی هستند، بعضی‌ها بی‌پروا از اعتقاد راسخ خود به فال می‌گویند و برخی اصولا اعتقادی به این موضوع ندارند. فال هم که یکی دوتا نیست... مخصوصا در سال‌های اخیر، اگر در هر چیزی پیشرفتی حاصل نشده، در فال خوب پیشرفت کردیم: تاروت، شمع، ورق و البته فال وارداتی قهوه!
فال زدن در سه مورد اطلاق می‌شود:
1 به زبان یا به دل نیک آوردن(به دیده خیر نگریستن).
۲ مشورت‌خواهی و استخاره متعارفی که برای انجام امری یا ترک کاری با قرآن یا تسبیح انجام می‌گیرد.
3 پیشگویی نسبت به وقایعی که می‌خواهد رخ دهد.
هریک از این سه مورد نسبت به تفال با دیوان حافظ به‌کار رفته و می‌رود: اگر به لحاظ معنای اول جهت انجام امری به سراغ فال حافظ برویم و برای هر غزلی که بیاید وجه مثبتی را در نظر گرفته و به دیده خیر به آن نگریسته و بدان امید اقدام به آن امر کنیم نه‌تنها اشکالی ندارد، بلکه در روایات مذهبی ما نسبت به هر امری، به وسیله هر چیزی و ازجمله دیوان حافظ این نوع فال زدن تحسین و بدان سفارش شده است. در روایتی آمده است: عن النبی ـ صلی‌الله علیه و آله ـ : تفألوا بالخیر تجدوه، و کان کثیر التفأل،[۱] « (نسبت به هر امری) اگر فال نیک بزنید بدان دست پیدا می‌کنید و شخص گرامی پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله بسیار فال نیک می‌گرفت.»
و امّا اگر به لحاظ معنای دوم و سوم با دیوان حافظ تفأل زده شود، هیچ گونه دلیل و جهت شرعی بر آن وجود ندارد، بنابراین هر مطلبی که به‌عنوان مشورت خواهی یا پیشگویی، از آن تفأل استفاده شود الزام‌آور و حتمی‌الوقوع نیست؛ بدین معنی که اگر جهت مشورت‌خواهی، برای انجام دادن امری یا ترک کاری تفألی با دیوان حافظ زدیم، هیچ‌گونه الزامی ولو اخلاقا وجود ندارد که موظف باشیم به مطالب مورداستفاده از آن تفأل عمل کنیم و نیز اگر برای پیشگویی نسبت به امری در آینده با دیوان حافظ تفأل زده شود، اینطور نیست که آن‌را حتمی‌الوقوع و غیرقابل تغییر پنداشت. البته ذکر این نکته لازم است که چون به تجربه برای مردم ثابت شده است که تفأل با دیوان حافظ در اکثر مواقع صائب و درست از آب در می‌آید، این کار در فرهنگ و جامعه ما ریشه‌دار شده و بسیاری از افراد برای مشورت‌خواهی یا پیشگویی از دیوان حافظ مدد می‌گیرند و نسبت به این امر از نظر شرعی اشکالی نیست، مگر آنکه به گفته‌های حافظ به‌گونه‌ای ترتیب‌اثر بدهیم که با عقاید و احکام دینی منافات داشته باشد، مثلا اگر در تفالی با دیوان حافظ غزلی بیاید که مضمونش این باشد: «این کاری که می‌خواهی انجام بدهی یا آرزوی تحقق آن را داری ابدا درست نمی‌شود.» در این‌گونه موارد نمی‌توان و نباید باور کنیم که اینچنین امری اصلا درست‌شدنی نیست، چرا که در این صورت آدمی در دامن یاس و ناامیدی می‌افتد و این خود گناهی است بزرگ، در حالی که در روایات دینی، آمده است که حتی قضای حتمی الهی را نیز می‌توان به‌وسیله دعا رفع کرد تا چه رسد به گفته‌های حافظ. در این‌باره روایات زیادی داریم که یک نمونه‌اش را بیان می‌کنیم: قال الصادق ـ علیهالسلام ـ : الدعاء یرد القضاءبعد ما ابرم ابراما، «دعا قضای الهی را بعد از آنکه محکم و مبرم شده است رفع می‌کند.»
بنابراین به‌طور خلاصه باید گفت: تفال به لحاظ معنای اول (یعنی به دیده خیر نگریستن) مستحسن و نیکوست چه با اشعار حافظ باشد و چه با هر چیز و اتفاق دیگری و تفال با دیوان حافظ برای مشورت‌خواهی و نیز پیشگویی حوادث آینده، اگر بدون ترتیب اثر دادن باشد، اشکالی ندارد، بدین معنی که اگر حافظ گفته است: فلان کار را انجام بده، در انجام دادن آن اجبار و الزامی نیست و می‌شود برخلاف فرموده حافظ عمل کرد و اگر حافظ نسبت به امری پیشگویی کرد که فلان امر محقق می‌شود و یا محقق نمی‌شود نباید آن‌را وحی منزل و حتمی پنداشت.
چگونه به دیوان حافظ تفال بزنیم؟
و اما اینکه برای فال زدن چه روشی بهتر است؟ در جواب باید گفت: از آنجا که دلیل و حجت شرعی برای تفأل به دیوان حافظ وجود ندارد، روش و ذکر خاصی که قابل توصیه باشد نیز وجود ندارد، امّا آنچه در بین عوام و خواص مشهور شده این است که: یک سوره فاتحه‌الکتاب به نیّت حافظ شیرازی خوانده می‌شود و تفأل زده می‌شود و غزل سمت راست مورد توجه قرار می‌گیرد و غزل بعد از آن به‌عنوان شاهد (و به تعبیری به جهت بهتر روشن شدن غزل اصلی) مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی نیز بر این باورند که فال گرفتن از دیوان حافظ حال و شرایط خاصی دارد که معمولا هنگامی که افراد دور یکدیگر جمع شده‌اند به گرفتن فال می‌پردازند. در موارد دیگر انسان باید شرایط روانی خاصی داشته باشد که مقتضای حال باشد. فال‌خوانی کار هر کسی نیست. در اغلب موارد فردی که ریش‌سفید مجلس و مورد احترام دیگران است و از صدایی دلنشین و سواد کافی برخوردار می‌باشد، برای فال گرفتن و فال‌خوانی انتخاب می‌شود. شیوه انتخاب غزل و فال‌خوانی نیز دارای آداب و شرایطی است. گرفتن بیش از سه فال برای یک نفر نشانه بی‌احترامی به حافظ قلمداد می‌شود. نیت‌کننده معمولا در هنگام تفال از دیوان حافظ، او را به عزیزترین کسانش یعنی به خداوند شاخ نبات قسم می‌دهد. این قسم معمولا به این شکل ادا می‌شود: حافظ ای حافظ شیرازی! تو محرم هر رازی! تو را به خدا شاخ نباتت قسم می‌دهم که هر چه صلاح و مصلحت می‌بینی برایم آشکار و آرزوی مرا برآورده‌سازی. ضمن اینکه شاید بهتر باشد برای شادی روح حافظ، صلوات یا فاتحه‌ای نثار کنیم! تشخیص و پذیرفتن خوب و بد از محتوای غزل، بستگی به وضعیت روحی، عاطفی و باور صاحب فال دارد. در هر صورت در هر غزل حافظ بیتی وجود دارد که صاحب فال آن را مناسب آرزو و نیت خود می‌یابد و همان را به‌عنوان وصف‌الحال و جواب حافظ می‌پذیرد و به آرامش خاطر دست می‌یابد.
فال زدن در سه مورد اطلاق می‌شود:
1 به زبان یا به دل نیک آوردن(به دیده خیر نگریستن).
۲ مشورت‌خواهی و استخاره متعارفی که برای انجام امری یا ترک کاری با قرآن یا تسبیح انجام می‌گیرد.
3 پیشگویی نسبت به وقایعی که می‌خواهد رخ دهد.
هریک از این سه مورد نسبت به تفال با دیوان حافظ به‌کار رفته و می‌رود: اگر به لحاظ معنای اول جهت انجام امری به سراغ فال حافظ برویم و برای هر غزلی که بیاید وجه مثبتی را در نظر گرفته و به دیده خیر به آن نگریسته و بدان امید اقدام به آن امر کنیم نه‌تنها اشکالی ندارد، بلکه در روایات مذهبی ما نسبت به هر امری، به وسیله هر چیزی و ازجمله دیوان حافظ این نوع فال زدن تحسین و بدان سفارش شده است. در روایتی آمده است: عن النبی ـ صلی‌الله علیه و آله ـ : تفألوا بالخیر تجدوه، و کان کثیر التفأل،[۱] « (نسبت به هر امری) اگر فال نیک بزنید بدان دست پیدا می‌کنید و شخص گرامی پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله بسیار فال نیک می‌گرفت.»
و امّا اگر به لحاظ معنای دوم و سوم با دیوان حافظ تفأل زده شود، هیچ گونه دلیل و جهت شرعی بر آن وجود ندارد، بنابراین هر مطلبی که به‌عنوان مشورت خواهی یا پیشگویی، از آن تفأل استفاده شود الزام‌آور و حتمی‌الوقوع نیست؛ بدین معنی که اگر جهت مشورت‌خواهی، برای انجام دادن امری یا ترک کاری تفألی با دیوان حافظ زدیم، هیچ‌گونه الزامی ولو اخلاقا وجود ندارد که موظف باشیم به مطالب مورداستفاده از آن تفأل عمل کنیم و نیز اگر برای پیشگویی نسبت به امری در آینده با دیوان حافظ تفأل زده شود، اینطور نیست که آن‌را حتمی‌الوقوع و غیرقابل تغییر پنداشت. البته ذکر این نکته لازم است که چون به تجربه برای مردم ثابت شده است که تفأل با دیوان حافظ در اکثر مواقع صائب و درست از آب در می‌آید، این کار در فرهنگ و جامعه ما ریشه‌دار شده و بسیاری از افراد برای مشورت‌خواهی یا پیشگویی از دیوان حافظ مدد می‌گیرند و نسبت به این امر از نظر شرعی اشکالی نیست، مگر آنکه به گفته‌های حافظ به‌گونه‌ای ترتیب‌اثر بدهیم که با عقاید و احکام دینی منافات داشته باشد، مثلا اگر در تفالی با دیوان حافظ غزلی بیاید که مضمونش این باشد: «این کاری که می‌خواهی انجام بدهی یا آرزوی تحقق آن را داری ابدا درست نمی‌شود.» در این‌گونه موارد نمی‌توان و نباید باور کنیم که اینچنین امری اصلا درست‌شدنی نیست، چرا که در این صورت آدمی در دامن یاس و ناامیدی می‌افتد و این خود گناهی است بزرگ، در حالی که در روایات دینی، آمده است که حتی قضای حتمی الهی را نیز می‌توان به‌وسیله دعا رفع کرد تا چه رسد به گفته‌های حافظ. در این‌باره روایات زیادی داریم که یک نمونه‌اش را بیان می‌کنیم: قال الصادق ـ علیهالسلام ـ : الدعاء یرد القضاءبعد ما ابرم ابراما، «دعا قضای الهی را بعد از آنکه محکم و مبرم شده است رفع می‌کند.»
بنابراین به‌طور خلاصه باید گفت: تفال به لحاظ معنای اول (یعنی به دیده خیر نگریستن) مستحسن و نیکوست چه با اشعار حافظ باشد و چه با هر چیز و اتفاق دیگری و تفال با دیوان حافظ برای مشورت‌خواهی و نیز پیشگویی حوادث آینده، اگر بدون ترتیب اثر دادن باشد، اشکالی ندارد، بدین معنی که اگر حافظ گفته است: فلان کار را انجام بده، در انجام دادن آن اجبار و الزامی نیست و می‌شود برخلاف فرموده حافظ عمل کرد و اگر حافظ نسبت به امری پیشگویی کرد که فلان امر محقق می‌شود و یا محقق نمی‌شود نباید آن‌را وحی منزل و حتمی پنداشت.
چگونه به دیوان حافظ تفال بزنیم؟
و اما اینکه برای فال زدن چه روشی بهتر است؟ در جواب باید گفت: از آنجا که دلیل و حجت شرعی برای تفأل به دیوان حافظ وجود ندارد، روش و ذکر خاصی که قابل توصیه باشد نیز وجود ندارد، امّا آنچه در بین عوام و خواص مشهور شده این است که: یک سوره فاتحه‌الکتاب به نیّت حافظ شیرازی خوانده می‌شود و تفأل زده می‌شود و غزل سمت راست مورد توجه قرار می‌گیرد و غزل بعد از آن به‌عنوان شاهد (و به تعبیری به جهت بهتر روشن شدن غزل اصلی) مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی نیز بر این باورند که فال گرفتن از دیوان حافظ حال و شرایط خاصی دارد که معمولا هنگامی که افراد دور یکدیگر جمع شده‌اند به گرفتن فال می‌پردازند. در موارد دیگر انسان باید شرایط روانی خاصی داشته باشد که مقتضای حال باشد. فال‌خوانی کار هر کسی نیست. در اغلب موارد فردی که ریش‌سفید مجلس و مورد احترام دیگران است و از صدایی دلنشین و سواد کافی برخوردار می‌باشد، برای فال گرفتن و فال‌خوانی انتخاب می‌شود. شیوه انتخاب غزل و فال‌خوانی نیز دارای آداب و شرایطی است. گرفتن بیش از سه فال برای یک نفر نشانه بی‌احترامی به حافظ قلمداد می‌شود. نیت‌کننده معمولا در هنگام تفال از دیوان حافظ، او را به عزیزترین کسانش یعنی به خداوند شاخ نبات قسم می‌دهد. این قسم معمولا به این شکل ادا می‌شود: حافظ ای حافظ شیرازی! تو محرم هر رازی! تو را به خدا شاخ نباتت قسم می‌دهم که هر چه صلاح و مصلحت می‌بینی برایم آشکار و آرزوی مرا برآورده‌سازی. ضمن اینکه شاید بهتر باشد برای شادی روح حافظ، صلوات یا فاتحه‌ای نثار کنیم! تشخیص و پذیرفتن خوب و بد از محتوای غزل، بستگی به وضعیت روحی، عاطفی و باور صاحب فال دارد. در هر صورت در هر غزل حافظ بیتی وجود دارد که صاحب فال آن را مناسب آرزو و نیت خود می‌یابد و همان را به‌عنوان وصف‌الحال و جواب حافظ می‌پذیرد و به آرامش خاطر دست می‌یابد.
ارسال نظر