عکس‌ها: سید حسین نجفی
مهدی اسحاقی
ابرکوه در ذهن بسیاری از ایرانیان به‌عنوان منطقه‌ای مهجور و دورافتاده شناخته شده است، از این روست که شاید برای همه غریب باشد که بدانند بسیاری از گردشگران خارجی یکی از گزینه‌های سفر خود به ایران را به این شهر اختصاص می‌دهند، خیابان‌های سنگفرش شده، گنبدهای باستانی، خانه‌هایی با بادگیرهای دوطبقه، قلعه‌های و خندق‌های هخامنشی در کنار سرو ابرکوه با عمر بیش از 4500 سال، انبوه گردشگران را به خود جلب می‌کند.

از این رو در این شماره از ویژه‌نامه پایان هفته نگاهی اجمالی بر اماکن گردشگری و تاریخی این شهر خواهیم داشت.


زرتشت چون از تبلیغ آیین خود از هند بازگشت، به همراه خود نهال سروی آورد، بعدها این نهال به‌عنوان نماد مقدس ایرانی‌ها شناخته شد. به بلغارستان، اگر سفر کرده باشید، در باغ گیاهان این کشور، سرو به‌عنوان نمادی از ایران کاشته شده است، درختی بی‌بار که آزادگی‌اش را با این بی‌باری به رخ می‌کشد، گویی که وصف خوش‌قامت‌ترین درخت بودن او را از هرگونه زیوری بی‌نیاز کرده است. درختی که در سخت‌ترین طوفان‌ها گرچه خم می‌شود، اما نمی‌شکند. سرو را با سبزی مداومش در تمام فصول می‌توان شناخت، درختی که زمستان و بهارش یکی است، گویی که هیچ چیز او را نمی‌تواند از سبزینه زیستن بازدارد، تنها عامل مرگش حضور انسانی است، آفریننده‌ای که گرچه با دست توانگر خویش بسیار می‌آفریند، اما مرگ نیز سوغات اوست، هر جا که قدم نهاده باشد.
سرو ابر کوه نیز گویی از این دست تطاول بی‌نصیب نمانده است. درختی با بیش از 4500 سال عمر که این روزها تلاش می‌کند شاخ و برگ‌های زردش را در عکس‌ها، مخفی کنند. او تنها شاهد زنده تاریخ ماست، از روزگار باستان تا به امروز، این سرو در منطقه‌ای بیابانی و تفتیده شاهد حضور و پایان بسیاری از سلسله‌ها بوده است. از آن زمان که خط میخی و پهلوی در آن رواج داشت تا به امروز که برخی فارگلیسی‌‌نویسی را در بسیاری نوشته‌هایشان به کار می‌برند، سرو ابرکوه زنده بوده و دیده که چگونه اقوام مختلف بر این سرزمین تاختند و ما چونان چهل‌تکه‌ای رنگ‌های مختلف گرفتیم تا آنجا که از یافتن خویش نیز بازماندیم. سرو ابر کوه شاهدی است بر هزارها سال غم‌ها و شادی‌های ما، اما این روزها خود نیز درگیر مساله بودن و نبودن است. از آن زمان که این سرو را به عنوان دومین اثر ملی و طبیعی پس از دماوند ثبت کردند، شاید دردسرها شروع شد، دعواها بر سر تملک این سرو و چگونگی پاسداشتش. (گرچه دماوند نیز این سال‌ها بی‌نصیب از تعرض نمانده و ذره ذره سنگ‌هایش را از دست می‌دهد) دیواری که این سال‌ها در اطراف آن می‌کشند در اطراف فرورفتگی دارد، گویی ساختمان‌ها بیش از این سرو ارزشمندند و باید آنها را حتی با هزینه از دست رفتن این یادگار کهن حفظ کرد، چاه‌های آلوده نیز جای آب گوارای قدیم را گرفته است و نشانه اش زردی رخ سرو در برخی شاخه‌هاست، به اینها اضافه کنیم نداشتن حفاظ برای سرو باستانی‌مان که یکه و تنها بی‌حتی خار کوچکی تمام این سال‌ها ناچار به حفاظت خویش بوده است. اما همیشه خوش‌شانس نخواهیم بود؛ همان‌گونه که ارگ بم را از دست دادیم و از دست رفتن بسیاری از آثار باستانی‌مان را به سوگ نشستیم، رخت عزاداری این سرو را نیز به تن خواهیم کرد و از آن به نیکی یاد خواهیم کرد بی‌آنکه اشاره کنیم تبر را چه کسانی بر ریشه زدند.


خانه آقازاده
خانه‌ای با دو بادگیر


خانه آقازاده یکی از خانه‌های قدیمی شهرستان ابرکوه است. این خانه از نظر به کارگیری عناصر معماری سنتی ایران در خور توجه است. این عمارت در سه جبهه به منظور استفاده در فصول مختلف سال استقرار پیدا کرده است.قسمت شاخص و جالب توجه این بنا بادگیر دوطبقه و کلاه فرنگی است که آن را به‌عنوان عمارتی بی‌نظیر نزد اهالی هنر معماری شناسانده است. در کنار این بادگیر، یک کلاه فرنگی با تزئینات مقرنس کاری بسیار زیبا وجود دارد. بادگیر و کلاه فرنگی به ترتیب حکم خنک کردن (کولر) و نوررسانی (نورگیر) فضای زیرین و تالارخانه را انجام می‌دهند.


مسجد جامع
مسجدی با دو محراب


این مسجد از مساجد دوره سلجوقی محسوب می‌شود. بنای مسجد از خشت خام و گل ساخته شده و از نظر سبک ساختمانی جزء بناهای چهار ایوانی است. تقریبا تمام قسمت‌های بنای مسجد از آثار دوره مغولی هستند و از ویژگی‌های مهم آن وجود دو محراب است. محراب بزرگ یا اولیه مسجد همانند بناهای مغولی ساخته شده و با جهت قطب مغناطیسی شمال ۴۷ درجه اختلاف دارد. به‌منظور اصلاح محراب اولیه، محراب دومی ساخته شده که این محراب به قدری قبله سابق را اصلاح می‌کند.


یخچال ورودی شهر
آذوقه زمستان ابرکوه


یخچال ورودی شهر از جمله آثار قدیمی شهرستان ابرکوه است که به صورت مدور و حجمی مخروطی‌شکل و پله‌ای بنا شده است. یخچال‌ها مخصوص انبارکردن یخ در زمان‌های گذشته بوده‌اند. ارتفاع این بنا حدود ۲۰ متر و مصالح به کاررفته در آن سنگ، خشت خام، گل، چوب و آهک است. یخچال ورودی ابرکوه دارای سه دریچه است که در جبهه‌های شمالی، شرقی و غربی آن قرار گرفته که پس از انبار کردن یخ با مقداری گیاه خشک دریچه‌ها را مسدود و در تابستان از آن استفاده می‌کردند.



گنبد عالی
به یادگار مانده از دوران سلجوقی


گنبد عالی ابرکوه یکی از بناهای سنگی دوره دیلمیان و یکی از نفایس هنرمعماری ایران است. این گنبد روی تپه‌ای مشرف بر جاده ابرکوه به بخش بهمن واقع و یکی از سالم‌ترین بناهای دوره سلجوقی و از نفایس هنرمعماری ایران است. این بنای تمام‌سنگی با نمای خارج و داخل به‌صورت هشت ضلعی روی تخت گاهی چهارگوش بنا شده است. بالای سردر ورودی بنا، کتیبه کوفی با خطوط درشت و برجسته دیده می‌شود. گنبدعالی آرامگاه امیرعمیدالدین شمس‌الدوله دیلمی و مادرش از طایفه هزاراسب بوده که به دستور فرزندش فیروزان به سال ۴۴۸ هـ ساخته شده است.