عمرانی‌ترین وزارتخانه چگونه به‌وجود آمد؟ - ۱۶ شهریور ۹۱
هزینه سالانه راهسازی در کشور ۳۰۰ هزار تومان!
سال‌های میانه ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ را می‌توان دوران تولد نهادهای نوین و ساختارهای جدید در ایران نام نهاد. در این سال‌ها گام برداشتن به سمت مدرنیزاسیون با ایجاد سازمان‌ها و وزارتخانه‌های جدید به عنوان یک تحول ملی در اولویت دولت قرار گرفت که از جمله این وزارتخانه‌ها، وزارت طرق و شوارع بود که در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی تاسیس شد. اگرچه سابقه ایجاد آن را باید در سال‌های سلطنت ناصرالدین شاه قاجار جست‌وجو کرد. در سال ۱۲۹۸ هجری قمری و در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه وزارت فوائد عامه تاسیس شد و امور مربوط بر احداث راه، پل و راهداری برعهده وزارتخانه مذکور گذاشته شد.
سال‌های میانه ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ را می‌توان دوران تولد نهادهای نوین و ساختارهای جدید در ایران نام نهاد. در این سال‌ها گام برداشتن به سمت مدرنیزاسیون با ایجاد سازمان‌ها و وزارتخانه‌های جدید به عنوان یک تحول ملی در اولویت دولت قرار گرفت که از جمله این وزارتخانه‌ها، وزارت طرق و شوارع بود که در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی تاسیس شد. اگرچه سابقه ایجاد آن را باید در سال‌های سلطنت ناصرالدین شاه قاجار جست‌وجو کرد. در سال ۱۲۹۸ هجری قمری و در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه وزارت فوائد عامه تاسیس شد و امور مربوط بر احداث راه، پل و راهداری برعهده وزارتخانه مذکور گذاشته شد.
هزینه سالانه راهسازی در کشور 300 هزار تومان!
سال‌های میانه ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ را می‌توان دوران تولد نهادهای نوین و ساختارهای جدید در ایران نام نهاد. در این سال‌ها گام برداشتن به سمت مدرنیزاسیون با ایجاد سازمان‌ها و وزارتخانه‌های جدید به عنوان یک تحول ملی در اولویت دولت قرار گرفت که از جمله این وزارتخانه‌ها، وزارت طرق و شوارع بود که در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی تاسیس شد. اگرچه سابقه ایجاد آن را باید در سال‌های سلطنت ناصرالدین شاه قاجار جست‌وجو کرد. در سال ۱۲۹۸ هجری قمری و در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه وزارت فوائد عامه تاسیس شد و امور مربوط بر احداث راه، پل و راهداری برعهده وزارتخانه مذکور گذاشته شد. این وزارتخانه به تدریج در سال‌های پس از تاسیس به وظایف دیگری مانند تجارت و فلاحت پرداخته که به همین دلیل بعدها به نام فوائد عامه و تجارت و فلاحت تغییر نام یافت. هزینه‌های راهسازی در این دوران با اخذ «باج راه» که در راهدارخانه‌ها گرفته می‌شده تامین می‌گردید و این مبلغ سالانه از سه میلیون ریال تجاوز نمی‌کرد. با گسترش راه‌های کشور در سال‌های پس از پیروزی انقلاب مشروطه و روی کار آمدن پهلوی اول احساس نیاز به تامین و نگهداری راهها به ایجاد اداره کل طرق و شوارع در وزارت فوائدعامه انجامید که مامور ساختن و نگهداری راه‌های کشور شد. در سال ۱۳۰۴ با پیشنهاد دولت وقت و تصویب دوره پنجم مجلس شورای ملی دریافت حق‌العبور در راهدارخانه‌ها ممنوع و مقرر شد از وزن غیر خالص صادرات و واردات مملکتی مالیاتی به عنوان مالیات راه دریافت شود و به این ترتیب اعتبار سالانه به ۱۵۰۰۰۰۰ تومان رسیده و راه‌های کشور را به نواحی مختلف تقسیم و مسوولیتی را برای اداره امور و تامین و نگهداری راهها معین کردند. در این تقسیمات راهها به ۱۰ ناحیه تقسیم و هریک شماره‌گذاری شد و تحت نظر یک نفر اداره می‌شد. در سال ۱۳۰۵ برنامه مدونی تحت عنوان پروژه پیشنهادی ساختمان و طرق در ایران جهت راهسازی تدوین گردید. مدت این پروژه ۹ سال و مخارج آن ۴۵ میلیون تومان پیش‌بینی شده بود. در این برنامه ساخت ۱۷۰۲۱ کیلومتر راه شوسه درجه ۱۲و ۳ پیش‌بینی شده بود. این پروژه اولین برنامه ساخت راه‌های شوسه در ایران است. گسترش راهها و علاقه حکومت وقت به نوسازی و ایجاد تشکیلات جدید به تقلید از اروپاییان سبب شد تا در ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ مجلس قانونی را تصویب کند که بر اساس آن به جای وزارت فوائد عامه که تا پیش از این نگهداری راهها از جمله وظایفش بود وزارتخانه مستقلی به نام طرق و شوارع با وظیفه خاص راهداری ایجاد شود. در بخشی از این قانون چنین آمده است.
ماده اول - از تاریخ تصویب این قانون به جای وزارت فوائد عامه و فلاحت و تجارت که فعلا موجود است دو وزارتخانه ذیل تاسیس می‌شود.
۱ - وزارت طرق و شوارع
2 - وزارت اقتصاد ملی
ماده دوم - وظایف وزارت طرق و شوارع مراقبت در ایجاد و نگاهداری راه‌های آهن و شوسه و تنظیم و توسعه کشتیرانی و اداره کردن امور بندری است.
به این ترتیب برای نخستین بار وزارت راه به وجود آمد. وزارتخانه‌ای که با توجه به اخبار و گزارش‌های درج شده در آرشیو روزنامه اطلاعات کریم بوزرجمهری اولین کسی بود که ماموریت تشکیل آن بر عهده او قرار گرفت: «در این چند روزه آقای سرتیپ بوذرجمهری وزیر طرق مشغول مطالعه و تشکیلات وزارتخانه بوده‌اند اخیرا تشکیلات وزارتخانه را داده و ادارات وزارتخانه را به طریق ذیل پیش‌بینی و احکام لازمه را صادر و ابلاغ کرده‌اند ... و در ادامه اعضای چهار بخش اصلی این وزارتخانه یعنی دفتر کل وزارتی و دایره محاسبات و اداره پرسنل و ملزومات معرفی می‌شوند.» همین روزنامه در خبری دیگر تشکیلات یا به عبارت بهتر ساختار اداری این وزارتخانه را چنین اعلام می‌کند: «به طوری که اطلاع یافتیم ده ناحیه طرق به دوازده ناحیه تبدیل و 12 ناحیه به چهار رکن تقسیم می‌شود که هر سه ناحیه تحت نظر یک رکن مشغول انجام وظایف مربوطه می‌شوند و برای ادارات مرکزی طرق در تشکیلات جدید چند اداره از قبیل اداره ساختمان - اداره نگاهداری و اداره ملزومات در نظر گرفته شده است.» کمی پس از تشکیل وزارتخانه جدید، بوذرجمهری در سال 1309با فراخواندن سیدحسن تقی‌زاده وی را به سمت وزیر راه انتخاب می‌کند و او را به اعضا معرفی می‌کند. روزنامه اطلاعات خبر مربوط به این اقدام و تودیع بوذرجومهری را چنین درج کرده است: «قبل از ظهر امروز آقای تقی زاده وزیر طرق و شوارع به اتفاق آقای سرتیپ بوذرجمهری وزیر سابق وزارت طرق در وزارتخانه حضور به هم رسانیده و پس از مدتی مذاکره در امور وزارتخانه، آقای بوذرجمهری کلیه روسای وزارتخانه را به آقای تقی‌زاده معرفی نموده و مراسم تودیع را به عمل آوردند.» و به این ترتیب سیدحسن تقی‌زاده از مشروطه خواهان که سابقه سال‌ها مبارزه و فعالیت داشت در کابینه مخبرالسلطنه به ریاست وزارت طرق و شوارع رسید و فعالیت‌های این وزارتخانه به این صورت به شکلی رسمی آغاز شد و تا سال‌های پس از آن نیز ادامه یافت تا آنکه در سال 1315 این وزارتخانه به «وزارت راه» تغییر نام داد و مامور احداث و نگهداری راهه، راه‌آهن و اداره امور بندری و کشتیرانی کشور گردید. عنوانی که بعدها در سال 1353 با قرار گیری واژه «ترابری» در کنار آن به وزارت راه و ترابری تبدیل شد. وزارتخانه‌ای که پس از انقلاب اسلامی نیز به فعالیت خود ادامه داد تا آنکه در سومین سال از فعالیت دولت دهم با وزارت مسکن و شهرسازی ادغام شده و وزارت راه و شهرسازی را تشکیل داد.
سال‌های میانه ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ را می‌توان دوران تولد نهادهای نوین و ساختارهای جدید در ایران نام نهاد. در این سال‌ها گام برداشتن به سمت مدرنیزاسیون با ایجاد سازمان‌ها و وزارتخانه‌های جدید به عنوان یک تحول ملی در اولویت دولت قرار گرفت که از جمله این وزارتخانه‌ها، وزارت طرق و شوارع بود که در سال ۱۳۰۸ هجری شمسی تاسیس شد. اگرچه سابقه ایجاد آن را باید در سال‌های سلطنت ناصرالدین شاه قاجار جست‌وجو کرد. در سال ۱۲۹۸ هجری قمری و در دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه وزارت فوائد عامه تاسیس شد و امور مربوط بر احداث راه، پل و راهداری برعهده وزارتخانه مذکور گذاشته شد. این وزارتخانه به تدریج در سال‌های پس از تاسیس به وظایف دیگری مانند تجارت و فلاحت پرداخته که به همین دلیل بعدها به نام فوائد عامه و تجارت و فلاحت تغییر نام یافت. هزینه‌های راهسازی در این دوران با اخذ «باج راه» که در راهدارخانه‌ها گرفته می‌شده تامین می‌گردید و این مبلغ سالانه از سه میلیون ریال تجاوز نمی‌کرد. با گسترش راه‌های کشور در سال‌های پس از پیروزی انقلاب مشروطه و روی کار آمدن پهلوی اول احساس نیاز به تامین و نگهداری راهها به ایجاد اداره کل طرق و شوارع در وزارت فوائدعامه انجامید که مامور ساختن و نگهداری راه‌های کشور شد. در سال ۱۳۰۴ با پیشنهاد دولت وقت و تصویب دوره پنجم مجلس شورای ملی دریافت حق‌العبور در راهدارخانه‌ها ممنوع و مقرر شد از وزن غیر خالص صادرات و واردات مملکتی مالیاتی به عنوان مالیات راه دریافت شود و به این ترتیب اعتبار سالانه به ۱۵۰۰۰۰۰ تومان رسیده و راه‌های کشور را به نواحی مختلف تقسیم و مسوولیتی را برای اداره امور و تامین و نگهداری راهها معین کردند. در این تقسیمات راهها به ۱۰ ناحیه تقسیم و هریک شماره‌گذاری شد و تحت نظر یک نفر اداره می‌شد. در سال ۱۳۰۵ برنامه مدونی تحت عنوان پروژه پیشنهادی ساختمان و طرق در ایران جهت راهسازی تدوین گردید. مدت این پروژه ۹ سال و مخارج آن ۴۵ میلیون تومان پیش‌بینی شده بود. در این برنامه ساخت ۱۷۰۲۱ کیلومتر راه شوسه درجه ۱۲و ۳ پیش‌بینی شده بود. این پروژه اولین برنامه ساخت راه‌های شوسه در ایران است. گسترش راهها و علاقه حکومت وقت به نوسازی و ایجاد تشکیلات جدید به تقلید از اروپاییان سبب شد تا در ۲۷ اسفند ۱۳۰۸ مجلس قانونی را تصویب کند که بر اساس آن به جای وزارت فوائد عامه که تا پیش از این نگهداری راهها از جمله وظایفش بود وزارتخانه مستقلی به نام طرق و شوارع با وظیفه خاص راهداری ایجاد شود. در بخشی از این قانون چنین آمده است.
ماده اول - از تاریخ تصویب این قانون به جای وزارت فوائد عامه و فلاحت و تجارت که فعلا موجود است دو وزارتخانه ذیل تاسیس می‌شود.
۱ - وزارت طرق و شوارع
2 - وزارت اقتصاد ملی
ماده دوم - وظایف وزارت طرق و شوارع مراقبت در ایجاد و نگاهداری راه‌های آهن و شوسه و تنظیم و توسعه کشتیرانی و اداره کردن امور بندری است.
به این ترتیب برای نخستین بار وزارت راه به وجود آمد. وزارتخانه‌ای که با توجه به اخبار و گزارش‌های درج شده در آرشیو روزنامه اطلاعات کریم بوزرجمهری اولین کسی بود که ماموریت تشکیل آن بر عهده او قرار گرفت: «در این چند روزه آقای سرتیپ بوذرجمهری وزیر طرق مشغول مطالعه و تشکیلات وزارتخانه بوده‌اند اخیرا تشکیلات وزارتخانه را داده و ادارات وزارتخانه را به طریق ذیل پیش‌بینی و احکام لازمه را صادر و ابلاغ کرده‌اند ... و در ادامه اعضای چهار بخش اصلی این وزارتخانه یعنی دفتر کل وزارتی و دایره محاسبات و اداره پرسنل و ملزومات معرفی می‌شوند.» همین روزنامه در خبری دیگر تشکیلات یا به عبارت بهتر ساختار اداری این وزارتخانه را چنین اعلام می‌کند: «به طوری که اطلاع یافتیم ده ناحیه طرق به دوازده ناحیه تبدیل و 12 ناحیه به چهار رکن تقسیم می‌شود که هر سه ناحیه تحت نظر یک رکن مشغول انجام وظایف مربوطه می‌شوند و برای ادارات مرکزی طرق در تشکیلات جدید چند اداره از قبیل اداره ساختمان - اداره نگاهداری و اداره ملزومات در نظر گرفته شده است.» کمی پس از تشکیل وزارتخانه جدید، بوذرجمهری در سال 1309با فراخواندن سیدحسن تقی‌زاده وی را به سمت وزیر راه انتخاب می‌کند و او را به اعضا معرفی می‌کند. روزنامه اطلاعات خبر مربوط به این اقدام و تودیع بوذرجومهری را چنین درج کرده است: «قبل از ظهر امروز آقای تقی زاده وزیر طرق و شوارع به اتفاق آقای سرتیپ بوذرجمهری وزیر سابق وزارت طرق در وزارتخانه حضور به هم رسانیده و پس از مدتی مذاکره در امور وزارتخانه، آقای بوذرجمهری کلیه روسای وزارتخانه را به آقای تقی‌زاده معرفی نموده و مراسم تودیع را به عمل آوردند.» و به این ترتیب سیدحسن تقی‌زاده از مشروطه خواهان که سابقه سال‌ها مبارزه و فعالیت داشت در کابینه مخبرالسلطنه به ریاست وزارت طرق و شوارع رسید و فعالیت‌های این وزارتخانه به این صورت به شکلی رسمی آغاز شد و تا سال‌های پس از آن نیز ادامه یافت تا آنکه در سال 1315 این وزارتخانه به «وزارت راه» تغییر نام داد و مامور احداث و نگهداری راهه، راه‌آهن و اداره امور بندری و کشتیرانی کشور گردید. عنوانی که بعدها در سال 1353 با قرار گیری واژه «ترابری» در کنار آن به وزارت راه و ترابری تبدیل شد. وزارتخانه‌ای که پس از انقلاب اسلامی نیز به فعالیت خود ادامه داد تا آنکه در سومین سال از فعالیت دولت دهم با وزارت مسکن و شهرسازی ادغام شده و وزارت راه و شهرسازی را تشکیل داد.
ارسال نظر