بایکوت مردمی؛ شیوه بدیع اعتراض در دنیا
رفیعه هراتی- شادی آذری
بایکوت کالا یا سفر به یک کشور در تاریخ سابقه‌ای دیرینه دارد. در واقع تحریم یا بایکوت یک رفتار اعتراضی با سابقه است که به موجب آن مصرف‌کننده‌ای از خرید، مصرف یا معامله با یک فرد، سازمان، یا کشور خودداری کند و معمولا هم دلایل سیاسی دارد. بایکوت بی‌تردید عملی قانونی است. هر کس حق دارد در یک معامله، یا رابطه اجتماعی یا بین‌المللی، شرکت بجوید یا نجوید. از آنجا که بایکوت عملی داوطلبانه و غیرخشونت‌آمیز است، قانون نمی‌تواند با آن مقابله کند. کسانی که مورد بایکوت قرار گرفته‌اند در طول تاریخ با چند گزینه مواجه بودند: آنها یا منزوی شدن را تحمل کرده‌اند، یا به خواسته‌های طرف مقابل گردن نهاده‌اند یا به روش‌های فراقانونی نظیر زور و سرکوب متوسل شده‌اند.
تاریخچه
ریشه کلمه بایکوت از نام چارلز بایکوت، گرفته شده و استفاده از آن در زبان انگلیسی از زمان نزاع زمین در ایرلند آغاز شد. چارلز بایکوت مباشر زمین‌داری به نام لرد ارن بود که در بخش مایو در ایرلند زندگی می‌کرد و در سال ۱۸۸۰ توسط ایرلندی‌ها از لحاظ اجتماعی طرد (بایکوت) شد. در آن سال محصول مزارع اندک بود و مزرعه‌داران ایرلندی توان پرداخت اجاره‌بهای خود را نداشتند. از این رو لرد ارن پیشنهاد کرد ۱۰ درصد اجاره را به مزرعه‌داران ببخشد. در سپتامبر همان سال، مستاجران درخواست ۲۵ درصد تخفیف کردند که با مخالفت لرد روبه‌رو شد. بایکوت تصمیم گرفت ۱۱ مستاجر را که توان پرداخت اجاره‌شان را نداشتند، از زمینشان بیرون براند. چارلز استیوارت پارنل پیش از اخراج مستاجران در یک سخنرانی پیشنهاد کرد به جای توسل به خشونت در مقابله با زمین‌داران طماع و مباشرانشان، بهتر است آنها را طرد کنند. این پیشنهاد که ابتدا در مورد چارلز بایکوت عملی شد، کارگر افتاد. مستاجران مدت کوتاهی ناچار شدند با شرایط بد اقتصادی کنار بیایند، اما در عوض توانستند به سرعت چارلز بایکوت را منزوی کنند. به زودی بایکوت دریافت که همه او را طرد کرده‌اند. کارگران دیگر حاضر به کار در خانه و مزرعه و اصطبل او نیستند، بازرگانان محلی با او داد و ستد نمی‌کنند و پستچی نامه‌هایش را به دستش نمی‌رساند.

عملکرد یکپارچه ایرلندی‌ها به این معنا بود که چارلز بایکوت نمی‌توانست کسی را برای دروی مزارعش استخدام کند. در نهایت ناچار شد ۵۰ کارگر را از جایی دیگر استخدام کند و با اسکورت یک هزار پلیس و سرباز به منطقه بیاورد تا محصولش را درو کنند؛ اگرچه رهبران انجمن ارضی ایرلند اعلام کرده‌بودند خشونتی در کار نخواهد بود و در واقع هم هیچ رفتار خشونت‌آمیزی از مزرعه‌داران ایرلندی سر نزد. هزینه این کار در نهایت بسیار بیشتر از ارزش محصول برای چارلز بایکوت تمام شد. پس از اتمام درو نیز طرد اجتماعی چارلز بایکوت به شکل موفقیت‌آمیزی ادامه یافت. در عرض چند هفته نام «بایکوت» همه جا شنیده می‌شد. روزنامه تایمز در شماره نوامبر ۱۸۸۰ خود از این کلمه به معنای منزوی ساختن سازمان‌یافته استفاده کرد، اگرچه کلمه بایکوت، پیش از ۱۸۸۰ به کار نمی‌رفت اما قدمت این رفتار، بسیار بیشتر است.

تجربیات جهانی
در دنیا نمونه‌های مختلفی از بایکوت کالاهای یک کشور توسط کشوری دیگر مشاهده شده است. چند نمونه‌ از بایکوت مردم یک کشور علیه کالاهای کشوری دیگر به این شرح است:

بایکوت کالاهای چینی توسط مردم فیلیپین
در پی تشدید تحرکات چین در منطقه مورد مناقشه دریای جنوب چین(دریای غرب فیلیپین)،گروه‌های مخالف تجاوز سرزمینی چین در دریای غرب فیلیپین جلوی کنسولگری چین در شهر ماکاتی سیتی تجمع کردند و خواستار بایکوت محصولات ساخت چین شدند. در این تجمع رویلو گولز، رئیس انجمن تحرک و اتحاد برای مقاومت در برابر تجاوز چین(مارچا)، خواستار بایکوت محصولات ساخت چین به ویژه پوشاک شد. مارچا شبکه‌ای از افراد و گروه‌های مخالف تجاوز سرزمینی چین در دریای غرب فیلیپین است. او گفت چین کالاهای غیراستاندارد و ارزان خود را به بازار فیلیپین سرازیر می‌کند. او از مردم خواست به جای کالاهای چینی کالاهای ساخت فیلیپین یا ساخت کشورهای دوست را خریداری کنند. گولز گفت با این بایکوت به چین نشان می‌دهیم که ما از آنچه آنها در دریای غرب فیلیپین انجام می‌دهند خشمگین هستیم. این در شرایطی است که دولت فیلیپین در واکنش به این اقدام اعلام کرد این تجمع و بایکوت کالاهای چینی موضع رسمی دولت نیست و ابتکار عمل گروهای خاصی است که از حق آزادی بیان خود استفاده می‌کنند. از سوی دیگرفیلیپینی‌های مقیم آمریکا به دعوت لویدا نیکلاس-لوئیس، تاجر، و تد لاگوآتان، وکیل برجسته، گردهمایی تشکیل دادند و خواستار بایکوت کالاهای ساخت چین شدند تا از این طریق مخالفت خود را با رفتارهای تهاجمی چین در آب‌های مورد مناقشه دریای غرب فیلیپین ابراز کنند. آنها اعلام کردند این بایکوت یک بایکوت مصرف‌کننده محور است که از احساسات میهن‌پرستانه ناشی شده است.

بایکوت کالاهای ترکیه‌ای توسط مردم روسیه
در تاریخ ۳ آذر ۹۴(۲۴ نوامبر ۲۰۱۵) جنگنده‌های ترکیه یک جت سوخوی روسی را در مرز مشترک سوریه و ترکیه سرنگون کردند. این مساله موجب تنش بین روسیه و ترکیه شد و وزیر خارجه روسیه سفر از پیش تعیین شده خود به ترکیه را لغو کرد. بلافاصله پس از اعلام خبر سرنگونی جت روسیه، مردم این کشور به این مساله واکنش نشان دادند و خواهان بایکوت کالاهای ترکیه‌ای و ممنوعیت فعالیت شرکت‌های ترکیه‌ای در روسیه شدند. کاربران اینترنت در توئیتر و شبکه اجتماعی روس زبان «ویکی» یکدیگر را به بایکوت «نوشیدنی‌های شرکت ترکیه‌ای افس» و نخریدن دیگر کالاهای ساخت ترکیه ترغیب کردند. این واکنش مردم تا جایی پیش رفت که در شهر اولیانوفسک، مردم به کارخانه ترکیه‌ای افس حمله کردند و با شکستن درب کارخانه وارد آن شدند و پرچم ترکیه را از بالای آن پایین کشیدند و به جای آن پرچم روسیه را نصب کردند. در روزهای بعد بسیاری از مردم در رسانه‌های اجتماعی خواستار توقف کامل صادرات و واردات بین ۲ کشور شدند و از روس‌ها خواستند تعطیلات خود را در ترکیه نگذرانند. در شبکه های اجتماعی روسیه این عبارت‌ها دست به دست می‌شد: «فعالیت همه شرکت‌های ساخت و ساز ترکیه را در روسیه ممنوع کنید. همه صادرات و واردات بین ۲ کشور را ممنوع کنید و برای تعطیلات به ترکیه نروید.»،«نوشیدنی‌های افس ترکیه را بایکوت کنید.»همچنین، یکی از مشاوران ارشد سلامت در کاخ کرملین از مردم روسیه خواست در سوپرمارکت‌هابه مواد غذایی ترکیه‌ای«نه» بگویند. گنادی اونیشچنکو، مشاور سلامت دیمیتری مدودف، نخست‌وزیر روسیه، در این باره گفت: «همه این مساله را درک می‌کنند که هر گوجه‌فرنگی ترکیه‌ای که خریده شود، پولش صرف موشک دیگری خواهد شد که به سمت پسران ما شلیک می‌شود.» او عنوان کرد درآمدی که ترکیه از مواد غذایی به دست می‌آورد مستقیما صرف تجهیزات نظامی می‌شود. مردم روسیه همچنین اعلام کردند از سفر به ترکیه خودداری می‌کنند. بسیاری از روس‌ها در توئیتر، فیس‌بوک و وی‌کی،محبوب‌ترین شبکه اجتماعی روسیه، تهدید کردند اگر ترکیه به رفتارهای خصمانه خود ادامه دهد، سواحل ترکیه از گردشگران روس خالی خواهد شد. در هفت ماه نخست سال ۲۰۱۵ حدود ۲ میلیون گردشگر روس به ترکیه سفر کردند، اما درپی کمپین تحریم سفر به ترکیه تعداد این گردشگران به شدت کاهش یافته است.

بایکوت کالاهای فرانسوی توسط مردم آمریکا
در سال ۲۰۰۳ دولت فرانسه اعلام کرد در جنگ عراق شرکت نمی‌کند و به این کشور نیرو اعزام نمی‌کند، مردم آمریکا کالاهای فرانسوی را بایکوت کردند. در حقیقت بسیاری از مردم آمریکا تصمیم گرفتند با بایکوت کردن کالاهای فرانسوی مانند پنیر و نوشیدنی به اقتصاد این کشور آسیب وارد کنند. درپی این تصمیم، برخی از رستوران‌های آمریکایی از عرضه نوشیدنی و دیگر مواد غذایی فرانسوی خودداری کردند. شرکت فروماژ، توزیع‌کننده پنیر فرانسوی، گزارش داد طی دو هفته فروش در ایالات‌متحده ۱۵ درصد کاهش یافته است. نیل رولند، صاحب رستورانی در آمریکا، دست به اقدام جالبی زد و روی واژه فرانسه در منوی رستوان برچسب آزادی چسباند. برخی از قانون‌گذاران آمریکایی نیز احتمال اعمال محدودیت تجاری با فرانسه را مطرح کردند. دنیس‌هاسترت، رئیس وقت مجلس نمایندگان آمریکا، گفت تمایل دارد آب‌های معدنی فرانسه را بایکوت کند. فرانسه اصلی‌ترین صادرکننده آب معدنی به آمریکا بود و در سال ۲۰۰۲، ۶۵ میلیون گالن آب معدنی به این کشور صادر کرد. این نخستین‌باری نبود که یک مناقشه سیاسی منجر به بایکوت کالاهای فرانسوی توسط مردم آمریکا شد. در سال ۱۹۸۵ نیز وقتی فرانسه به هواپیماهای آمریکایی اجازه نداد برای بمباران لیبی از حریم هوایی این کشور استفاده کنند، مصرف‌کنندگان آمریکایی صنایع فرانسوی، ازجمله صنایع غذایی را بایکوت کردند. در سال‌های ۱۹۹۵ و ۱۹۹۶ نیز که فرانسه توقف آزمایش سلاح‌های هسته‌ای در اقیانوس آرام جنوبی را نپذیرفت، با بایکوت محصولاتش از طرف مردم آمریکا روبه‌رو شد.

بایکوت کالاهای ایتالیایی توسط مردم ترکیه
در نوامبر سال ۱۹۹۸ دولت ایتالیا از استرداد عبدالله اوجالان، رهبر گروه پ‌ک‌ک، به ترکیه خودداری کرد. در آن زمان اوجالان مسوول مرگ هزاران نفر درجریان درگیری‌ نیروهای این حزب با ارتش ترکیه بود. براساس قوانین ایتالیا استرداد مجرمین به کشورهایی که در آنها حکم اعدام اجرا می‌شود، ممنوع است. این مساله خشم مردم ترکیه را برانگیخت و مردم و بخش خصوصی، کالاهای ایتالیایی را بایکوت کردند. بایکوت کالاهای ایتالیایی که توسط خرده‌فروشان عمده مواد غذایی و پوشاک ترکیه‌ای اعلام شد، به سرعت گسترش یافت. بایکوت کالاهای ایتالیایی به صنایع این کشور هم کشیده شد به‌طوری که شرکت مرلونی، یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان لوازم خانگی دنیا، با کاهش ۲۰ درصدی فروش یخچال و فریزر روبه‌رو شد.

بایکوت جهانی کالاهای اسرائیلی
این بایکوت یکی از طولانی‌ترین و پرطرفدارترین بایکوت‌های تاریخ محسوب می‌شود و هنوز با گذشت سال‌ها توسط مردم بسیاری از کشورهای جهان در حال اجراست. جنگ غزه نه تنها برای اسرائیل تبعات جانی و نظامی داشته است، بلکه بسیاری از مردم جهان در واکنش به رفتارهای این رژیم با مردم فلسطین از خرید و مصرف کالاهای اسرائیلی اجتناب می‌کنند، چون بر این باورند که پولی که برای خرید این کالاها صرف می‌شود در نهایت بودجه خرید فشنگ‌ها و تسلیحاتی را تامین می‌کند که بر جان زنان و کودکان فلسطینی می‌نشینند. نکته جالب اینکه تحریم کالاهای اسرائیلی مختص مردم مسلمان جهان نیست و بسیاری از مردم مذاهب دیگر جهان از قاره‌های اروپا، آفریقا و آمریکا نیز علاوه بر آسیایی‌ها و خاورمیانه‌ای‌ها، کالاهای اسرائیلی را تحریم کرده‌اند تا جایی که حتی برخی از یهودیان کشورهای مختلف جهان نیز در اعتراض به سیاست‌های نژادپرستانه رژیم صهیونیستی علیه فلسطینیان کالاهایی را که در کرانه باختری تولید می‌شوند اما واژه «ساخت اسرائیل» بر آنها درج می‌شود، خریداری و مصرف نمی‌کنند و همه اینها بنا بر خط فکری خود افراد است و ورای سیاست‌های رسمی کشورهایشان است.