نشست بررسی نقش فضای مجازی در کمپین‌های انتخاباتی برگزار شد:
نتیجه انتخابات ۹۶ حاصل فضای مجازی
با گذشت دو هفته از برگزاری انتخابات دوازدهم ریاست‌جمهوری در کشورمان بحث‌ها و مناظرات پیرامون ابعاد مختلف نحوه رویارویی کاندیداها با هم، استراتژی آنها برای پیروزی و علل و عوامل پیروزی و شکستشان هنوز داغ است. آنچه انتخابات دوازدهم را متمایز از یازده دوره پیش کرده بی‌شک همان نکته‌ای است که این روزها بیشتر از هر زمان دیگری راجع به آن صحبت می‌شود. نقش شبکه‌های نوظهور اجتماعی یعنی اینستا لایو و روبات‌های تلگرامی. نقش این اپلیکیشن‌های جانبی در انتخابات اخیر و پیروزی حسن روحانی با رای ۲۴ میلیونی تا آنجا پیش رفته که فعالان حوزه رسانه و فضای مجازی آن را بسیار پویاتر و کنشگرتر از خود تلگرام و اینستاگرام برمی‌شمرند.
با گذشت دو هفته از برگزاری انتخابات دوازدهم ریاست‌جمهوری در کشورمان بحث‌ها و مناظرات پیرامون ابعاد مختلف نحوه رویارویی کاندیداها با هم، استراتژی آنها برای پیروزی و علل و عوامل پیروزی و شکستشان هنوز داغ است. آنچه انتخابات دوازدهم را متمایز از یازده دوره پیش کرده بی‌شک همان نکته‌ای است که این روزها بیشتر از هر زمان دیگری راجع به آن صحبت می‌شود. نقش شبکه‌های نوظهور اجتماعی یعنی اینستا لایو و روبات‌های تلگرامی. نقش این اپلیکیشن‌های جانبی در انتخابات اخیر و پیروزی حسن روحانی با رای ۲۴ میلیونی تا آنجا پیش رفته که فعالان حوزه رسانه و فضای مجازی آن را بسیار پویاتر و کنشگرتر از خود تلگرام و اینستاگرام برمی‌شمرند. عرصه فعالیت کاندیداها در انتخابات دوازدهم ریاست‌جمهوری و نحوه فعالیت ستادهایشان دیگر محدود به فضای واقعی نمی‌شود. آنچه امروز بیشتر از هر زمان دیگری توجه همگان را به خود جلب کرده و سهم بزرگی در شکل‌گیری افکار عمومی و سوق دادن آنها به پای صندوق‌های رای داشته فعالیت ستادهای مجازی کاندیداها بوده است. پیام‌هایی که مدام در فضای مجازی، در توییتر، کانالهای تلگرامی و بعد از آن اینستا لایو و نظرسنجی روبات‌های تلگرامی بین افراد دست به دست می‌شد - در این انتخابات - بسیار بیشتر از پوسترهای کاغذی کاندیداها دست به دست شد و بالطبع نقش پر‌رنگ‌تری را نیز ایفا کرد. نشست بررسی نقش فضای مجازی در کمپین‌های انتخاباتی که به همت انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد به واکاوی ابعاد این موضوع می‌پردازد که فضای مجازی در انتخابات اخیر چطور و چگونه از سوی کاندیداها مورد استفاده قرار گرفت و هر کدام از آنها چه استراتژی را در این زمینه به کار بستند.
آرای روستاییان به روحانی معنا دار بود
در ابتدای این جلسه بهروز شجاعی از فعالان فضای مجازی درباره عملکرد دولت از نظر رسانه‌ای وارد بحث شد و ضمن طرح این نکته که هنگامی که سوت آغاز انتخابات زده شد دولت روحانی از نظر رسانه‌ای سه بر هیچ نسبت به رقیب خود عقب بود گفت: علت این عقب ماندن آن بود که دولت به تعبیر خودش یک ویرانه را تحویل گرفته بود و می‌خواست آوار‌برداری کند. به همین جهت از اطلاع‌رسانی غافل شد، اما رقیب از آغاز فعال بود؛ به گونه‌ای که شصت درصد از معاونان روابط عمومی دولت یازدهم نیروهای بازمانده از دولت پیش بودند. شجاعی در ادامه به بیش فعالی رسانه‌های رقیب و کندی و تنبلی مجموعه اطلاع‌رسانی دولت نیز اشاره کرد و گفت: رسانه‌ها در تمام طول این مدت آماده و تشنه کمک به دولت بودند، اما اطلاعات خاصی طی سه سال و نیم گذشته از سوی روابط عمومی‌ها در اختیار رسانه‌ها در خصوص نحوه عملکرد دولت قرار نمی‌گرفت.
شجاعی به تحولی که در فضای مجازی رخ داد اشاره کرد و از حضور نیروهای اجتماعی به صورت خود جوش در این فضا به نفع اصلاح‌طلبان سخن گفت و تصریح کرد: دولت تدبیر و امید نتوانست از موج برخاسته از «روحانی مچکریم» استفاده کند و تنها در روزهای مناظره بود که مردم به صورت عمومی از کارهایی که دولت طی سه سال و نیم گذشته انجام داده با خبر شدند و دولت در تبدیل دستاوردهای خود به باور عمومی مردم ضعیف عمل کرد. این فعال حوزه رسانه و فضای مجازی گفت: طی مناظرات انتخاباتی شاهد سرازیری اطلاعات از سوی دولت و به خصوص آقای روحانی و جهانگیری به رسانه‌ها بودیم که البته این در کنار اینفوگرافی و موشن گرافی‌هایی که در کانالهای تلگرامی منتشر می‌شد می‌توانست.
او آرای روستاییان به حسن روحانی در این دوره را معنا دار ارزیابی و تاکید کرد:در بیشتر موارد این مردم بودند که به صورت خودجوش و با در اختیار داشتن شبکه‌های مجازی دست به تولیدات رسانه‌ای و اینفوگرافی زدند و بسیج انسانی، رسانه‌ای و مجازی رقیب را با چالش مواجه کردند. شجاعی همچنین گفت:تنها دولت نیست که امروز متوجه نقش اینترنت و فضای مجازی است بلکه اصولگرایان نیز امروز به خوبی متوجه تاثیرات فضای مجازی هستندو به همین دلیل نیز در این دوره از این فضا که تا پیش از این آن را انکار می‌کردند به خوبی بهره جستند و بسیار با برنامه‌تر از دولت عمل کردند و با زبان طنز گاهی سخیف دست به ساخت و انتشار کلیپ‌هایی در فضای مجازی زدند که در نهایت آن را به فضای واقعی می‌کشاندند، نظیر آنچه ما با عنوان هشتگ «روحانی برو» در مناطق مرکزی و پرجمعیت شهر می‌دیدیم.
این فعال فضای مجازی البته بعضی تولیدات اردوگاه اصولگرایان در فضای مجازی را نوعی گل به خودی نامید و افزود: انتشار کلیپ دیدار تتلو و آقای رئیسی به‌نوعی گل به خودی اصولگرایان محسوب می‌شد و هر آنچه درباره توبه این شخص نیز بعد از آن گفته شد باز به اصلاح این وضع کمکی نکرد. شجاعی، استراتژی اصولگرایان در فضای مجازی را تولیدات سازماندهی شده در اینستاگرام و حضور فعال در توییتر عنوان کرد در حالی که ستاد فضای مجازی روحانی بر روی کانالهای تلگرامی تمرکز کرده بود که حاصل آن انتشار عکس‌هایی از پیرمرد فال فروش، میرزا آقا و ... بود.
شجاعی همچنین تصریح کرد: در سال ۹۶ هر موبایل یک ستاد بود .لیدرهای ستاد روحانی با راه اندازی برخی هشتگ‌ها الگو‌ها را ارائه می‌کردند و بعد از این خود مردم بودند که با الگو برداری کار اصلی را به انجام رساندند. در این انتخابات فضای مجازی تبدیل به فضای حقیقی شد و اینستاگرام تبدیل به سیمای مردم حامی دولت. چنانچه اختلاف چهار برابری پخش لایو سخنرانی روحانی نسبت به رقیبش در اینستا لایو، اعلام حمایت هنرمندان، تجمع در ورزشگاه آزادی و انتشار فیلم آن و همچنین به راه افتادن روبات‌های رای همگی در ترغیب مرددها برای حضور در انتخابات و رای به نفع روحانی موثر بود.
65 درصد تولیدات محتوایی در فضای مجازی متعلق به اصولگرایان بود
نوید رجایی‌پور از دیگر فعالان فضای مجازی نیز در این نشست با بررسی آماری از میزان فعالیت گروه‌های سیاسی در این فضا به نقد عملکرد دولت پرداخت. او در این باره گفت:اصولگرایان همواره به دنبال نفی فضای مجازی بودند اما در این انتخابات بر عکس همیشه کاملا از این فضا استفاده کردند به طوری که تولیدات آنها ۶۵ درصد و تولیدات جناح روحانی و اعتدال گرایان تنها ۳۵ درصد بوده اما بنا بر آمار ۷۱ درصد از این بازدیدها متعلق به ۳۵ درصد تولید محتوای اصلاح‌طلبان بوده و اصولگرایان تنها توانستد ۲۹ درصد از تعداد بازدیدها را به خود اختصاص دهند که این البته مربوط به سرمایه اجتماعی اصلاح‌طلبان نزد مردم است. رجایی پور در ادامه گفت: قوی ترین حضور اصولگرایان در انتخابات مربوط به حضور تیم سه نفره احمدی‌نژاد بقایی و مشایی بود در حالی که در سوی دیگر قوی‌ترین کمپین، ویدئوی «این بار شما تکرار کنید» بود.
استراتژی اصولگرایان از ابتدا تا انتها ایجاد کمپین‌هایی با صحبت‌های خود روحانی علیه او بود، درحالی‌که استراتژی تیم روحانی همان شعار «نیمه راهیم بر نمی‌گردیم» بود. این فعال فضای مجازی همچنین درباره محور تولیدات و عملیات اجرایی دو جناح حاضر در انتخابات گفت: محور تولیدات اصولگرایان قدری به سمت فان و تخریب و آنچه که در کار روزنامه‌نگاری از آن با عنوان زرد یاد می‌کنیم رفته بود اما اصلاح‌طلبان و اعتدالگرایان از سرمایه اجتماعی ارسال پیام‌های ویدئویی و غیر ویدئویی هنرمندان و افراد ذی نفوذ و همچنین استفاده از شبکه‌های نوظهور اینستالایو و روبات‌های تلگرامی در این کارزار بهره جستند. علی پیرحسین‌لو دیگر فعال فضای مجازی نیز در سخنان خود به هفت تفاوت فضای مجازی در انتخابات ٩٦ با انتخابات گذشته اشاره کرد و گفت: در این انتخابات فضای مجازی به ایجاد جامعه مدنی کمک کرد، روابط اجتماعی مجازی هر چه بیشتر همگانی‌تر، متعادل‌تر و متوازن شد و همچنین وجه تعاملی رسانه‌های مجازی بر جنبه اطلاع‌رسانی آنها چربید. اما آنچه مهم است اینکه شکاف رسمی و غیررسمی فضای حقیقی جامعه به فضای مجازی نیز منتقل شد و اتفاقا شبکه فعالان غیررسمی تاثیر‌گذاری بیشتری داشتند. اگرچه به طور خاص در مورد شوراها همچنان لیست‌های رسمی موفق بودند.
انتخابات اخیر، شکست پوپولیسم وقیح بود
حمیدرضا جلایی‌پور، عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی نیز که در این جلسه حضور داشت در ابتدای بحث خود با عنوان نقش فضای مجازی در کمپین‌های انتخاباتی تاکید کرد که در اینجا درباره دو موضوع صحبت نمی‌کنم؛ نخست جامعه‌شناسی فضای آنلاین و دیگری آسیب‌شناسی این فضا که هر دو مهم هستند. اما در بحث خود به خصوص به تجربه شخصی‌ام در استفاده از تلگرام در انتخابات خواهم پرداخت. جلایی‌پور در ادامه با اشاره به حضور فعال نیروهای رقیب اصلاح‌طلبان در فضای آنلاین گفت: همانطور که فعالان فضای انتخاباتی گفتند نیروهای رقیب آگاهانه و با تمام قوا در فضای مجازی وارد شدند و ٦٥ درصد تولیدات را داشتند، اما چرا شکست خوردند و کم آوردند؟
وی در ادامه گفت سوال اصلی این است که چرا روحانی نه فقط پیروز، بلکه پیروز قاطع این انتخابات شد؟ چرا که در همه جای دنیا، دور دوم یک دولت ریسکی است. به خصوص که رقبای روحانی این هدف استراتژیک را دنبال می‌کردند که ما رئیس‌جمهور یک دوره‌ای می‌خواهیم و این را حتی در صدا و سیما هم می‌گفتند. جلایی‌پور در همین راستا افزود: اهمیت این مساله در آنجا است که ایشان (رقبای روحانی) حتی دوره قبل را به زعم خودشان الکی شکست خورده بودند و قرار نبود روحانی رای بیاورد. آنها حتی هاشمی را رد صلاحیت کرده بودند و هزینه‌اش را نیز پرداخته بودند. در حالی که اگر هاشمی می‌آمد با تخمین ما ٣٠ میلیون رای می‌آورد. آنها می‌خواستند روحانی زینت انتخابات باشد، در حالی که رخداد ٩٢ رقم خورد و کشور از حالت بحرانی بیرون آمد. این‌بار رقبای روحانی انگیزه داشتند که این اتفاق تکرار نشود. جلایی‌پور با اشاره به رد صلاحیت گسترده اصلاح‌طلبان در انتخابات مجلس که در اسفند ٩٤ برگزار شد گفت: کار به جایی رسید که ما اطلاعیه دادیم تا تایید صلاحیت شده‌ها بیایند.
این نشان می‌دهد که حاضر شدند همه هزینه‌ها را بپردازند و این‌بار نیز تلاش کردند که خود آقای روحانی نیاید و تلاش کردند او رد صلاحیت شود. در حالی که فضای نظرسنجی‌ها نشان می‌داد روحانی رای زیادی دارد. به همین خاطر تمام تلاش‌شان را کردند تا روحانی را بزنند و برای این کار هر چیزی را که می‌توانستند به استخدام گرفتند. جلایی‌پور در ادامه اضافه کرد: پایگاه اجتماعی رقیب روحانی حدود ٦/ ٧ میلیون بود. آقایان رئیسی و قالیباف به حمایت «جمنا» و خود جمنا هم متکی به دولت پنهان بود. آنها به امکانات عمومی وصل بودند و از آنها چک سفیدامضا داشتند. رسما می‌گفتند ٢٥٠ هزار تومان یارانه می‌دهیم، هفت میلیون کارانه ٢٥٠ هزار تومانی می‌دهیم و به ١٦ میلیون حاشیه‌نشین سند رسمی می‌دهیم. این به معنای آن است که تمامی شهرهای کوچک و روستاها می‌توانند به حاشیه شهرهای بزرگ بیایند و برای خودشان سرپناهی قانونی ایجاد کنند و نظام اجتماعی فرو بپاشد. در حالی که مردم عاقلانه رفتار کردند و این حرف‌ها را باور نکردند. رقبای روحانی حتی به لمپنیسم فرهنگی توسل جستند و مثلا با تتلو عکس گرفتند. در حالی که اگر هر کدام از ما اصلاح‌طلبان این کار را کرده بودیم به‌شدت مورد هجمه واقع می‌شدیم.
با این کار(عکس تبلیغاتی گرفتن با تتلو) بعید است آقای رئیسی در نظام آینده، پایگاه قابل توجهی داشته باشد و در صورتی که همچنان چنین انگیزه‌ای وجود داشته باشد حوزه‌های علمیه حتما واکنش نشان خواهند داد. جلایی‌پور توسل به سند ٢٠٣٠ و نظرسازیهای دروغ را دیگر «چک سفید»های جریان رقیب روحانی خواند و گفت: پرسش اساسی این است که توسل به پوپولیسم افسار گسیخته به خصوص در جامعه‌ای که ١٠ سال با بحران اقتصادی رو‌به‌رو است، جواب نداد. در حالی که در آمریکا در شرایط به مراتب بهتر از اینجا، ترامپ رای آورد و در فرانسه لوپن به مرحله دوم رفت. یک تبیین کلی این است که حداقل دو دهه است که در جامعه‌ای متکثر با مطالبات گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مواجه هستیم، جامعه‌ای موزاییکی که به نظر می‌رسد مخالفان اصلاح‌طلبان حرف چندانی برای جامعه نداشتند. جلایی‌پور با کلی خواندن این تحلیل گفت: باید دقیق‌تر شد. به نظر من به طور خاص در این انتخابات دو عامل بود که منجر به پیروزی روحانی شد؛ نخست نقش سازماندهی نیروهای اصلاح‌طلب، اعتدال‌گرا و اصولگرایان اصلاح‌طلب که از دو سال پیش به وضوح می‌دانستند کاندیدای‌شان روحانی است و وحدت نظر داشتند.
نکته دوم انسجام مدیریت است. در اصلاح‌طلبان یک فرد نافذ مثل آقای خاتمی حضور داشت و شخصیت‌های اصلاح‌طلب موثر نیز مانند عبدالله نوری و موسوی‌خویینی‌ها نقش داشتند که همه یک ساز می‌زدند و می‌گفتند کاندیدای ما روحانی است. جلایی‌پور ارتباط با متن مردم را دیگر ویژگی اصلاح‌طلبان در انتخابات اخیر دانست و گفت: این ارتباط در سال ٧٦ از طریق روزنامه یا چهره به چهره صورت می‌گرفت. اما این‌بار این فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مثل تلگرام بودند که ٢٤ ساعته این ارتباط را برقرار می‌کردند. به خصوص که این ارتباط صرفا اطلاع‌رسانی نبود بلکه تعاملی و متقابل بود. جلایی‌پور در پایان با تاکید بر نقش فضای مجازی در فعال شدن نیروهای جامعه مدنی گفت: در کانال‌هایی که از سوی این نیروهای اجتماعی عمدتا به صورت خودجوش فعالیت داشتند بهترین بچه‌های این کشور تولید فکری و تبلیغی می‌کردند. به نظر من ابزار تبلیغاتی خیلی هم نمی‌تواند مردم را فریب دهد و مردم توان تشخیص اطلاعات درست و غلط را دارند.
جامعه ایران دیگر قابل پیش‌بینی است
هادی خانیکی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی آخرین سخنران این نشست بود که بحث خود را با اشاره به اتفاق شگفت‌انگیزی که در انتخابات اخیر رخ داد، آغاز کرد و گفت: به نظر من با توجه به نقش گسترده رسانه‌های مجازی آنچه در این انتخابات شگفت‌انگیز بود این است که این رسانه‌ها نتوانستند جامعه را گمراه کنند و جامعه مسیر خود را رفت و به صورت کاملا پیش‌بینی‌پذیر عمل کرد. خانیکی، جامعه ایران را در حال خروج از بحران مدنیت و رسیدن به تفوق مدنیت خواند و گفت: تفوق مدنیت در جامعه‌ای صورت می‌گیرد که بر اساس الگوهای مدنی عمل کند و به صورت عقلانی و سنجیده رفتار کند. دانیل ورنر در بررسی تغییرات جوامع در فرآیند مدرن شدن به ارزیابی ٣ انتخابات متوالی می‌پردازد.
به نظر من ٣ انتخابات ٩٢، ٩٤ و ٩٦ نشان می‌دهند که جامعه ما گام‌های مهمی در مسیر مدرن شدن برداشته است و به خصوص همسویی رای روستاها و شهرها نشان‌دهنده این موضوع است. خانیکی با تاکید بر ضرورت فعال شدن و فعال ماندن روابط عمومی گفت: در بحث روابط عمومی بخش رسمی همان بخش‌های مرتبط با دولت است. اما بخش غیررسمی مهم‌تر است و این همان بخش‌هایی است که در فضاهای مجازی فعالیت می‌کنند و فعال ماندن آنها به معنای فعال شدن جامعه مدنی، تشکل‌های دوستانه و خانوادگی است. خانیکی، کنشگری فعالانه را زمانی خواند که خود فعالان ارتباطی به کنشگر سیاسی بدل شوند و گفت: بیشتر این کارها با سرمایه‌گذاری و پول نبود بلکه ابتکار عمل دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بود. نکته بعدی اینکه کنشگران فضای مجازی خود را در این فضا محبوس نکردند و در موقعیت‌های لازم به عرصه عمومی نیز وارد شدند.
مجموع این موارد نشان می‌دهد که پیش‌بینی‌پذیری جامعه ایران محصول مجموعه‌ای تغییرات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است که به کل این مجموعه باید بها داد. خانیکی، در پایان به بحث پیروزی رسانه‌های کوچک در برابر رسانه‌های بزرگ اشاره کرد و گفت: در رسانه‌های کوچک عاملیت فرد و ایستادگی در برابر اداره شوندگی دیده می‌شود. رسانه‌های کوچک را نمی‌توان به طور متمرکز با پول یا قدرت اداره کرد. این رسانه‌ها به نحوی شالوده‌های محدودیت‌های رسمی را مورد چالش قرار می‌دهند؛ بنابراین هم عاملیت انسانی و هم اعتماد به آنها مهم است. توجه به تقویت زیرساخت‌های ارتباطی و عامل فرهنگی و سیاسی اهمیت دارد. انتخابات اخیر نشان داد که مقاومت در برابر فیلترینگ نه‌تنها یک خواسته عمومی بلکه خواسته دولت نیز هست و دولت در کنار جامعه، فیلترینگ را به نفع کشور نمی‌داند، همچنین باید در ساختار روابط عمومی تحولی ایجاد کرد و آن را از حالت منفعل به حالت فعال بدل کرد.
چکیده
پیوند جامعه مدنی و تلگرام، پیروزی بزرگ انتخاباتی را رقم زد
«حمیدرضا جلایی پور» روز یکشنبه در نشست «نقش فضای مجازی در کمپین‌های انتخاباتی» در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران گفت:
- انسجام خوب اصلاح‌طلبان و همراهی سازمان‌های مردم نهاد، اصناف و پویش‌های اجتماعی که به‌وسیله شبکه اجتماعی تلگرام نظم یافتند از عوامل مهم در پیروزی حسن روحانی در دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری بود.
- فضای مجازی به‌ویژه شبکه اجتماعی تلگرام در پیروزی اصلاح‌طلبان، اعتدالگرایان و اصولگرایان متمایل به روحانی نقش پررنگی داشت.
- جریان رقیب روحانی در فضای مجازی سرمایه‌گذاری سنگینی کرده بود اما متحمل شکست شد که این باید مورد بررسی قرار گیرد و چرایی آن مشخص شود.
- رقیب سعی داشت القا کند ریاست‌جمهوری روحانی یک دوره‌ای است؛ بر همین اساس پیروزی وی برای آنان سنگین تمام شد.
- جریان رقیب روحانی انگیزه‌ای قوی برای به شکست کشاندن وی داشتند؛ زیرا برآوردشان در دور اول ریاست‌جمهوری روحانی غلط از آب در آمده بود و باورشان نمی‌شد با حذف مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از دوره رقابت‌ها، روحانی بتواند پیروز میدان باشد.
- این جریان تا مرحله‌ای پیش رفت که روحانی رد صلاحیت شود که نظام با برآورد صحیح، مانع این کار شد.
- اگر اینها پیروز می‌شدند از این پرداخت‌ها (افزایش یارانه و کارانه) ابایی نداشتند و عواقب سند زدن برای آنها مهم نبود. اینها برانداز بودند زیرا سند زدن برای حاشیه‌نشینان، کشور را به نابودی می‌کشاند.
- فقیران جامعه در این انتخابات عقلایی عمل کردند؛ زیرا اجازه ندادند چنین تفکری که فضای اجتماعی را برهم می‌زد رشد پیدا کند.
- جریان رقیب روحانی به لمپنیسم فرهنگی متوسل شد و با توسل به یک خواننده تلاش کرد از این جریان به نفع خود بهره برداری کنند که نتیجه‌ای برعکس برای آنها رقم زد.
- اینها نه فقط در مساجد بلکه در روستاها نیز علیه سند ۲۰۳۰ جریان‌سازی می‌کردند؛ به‌گونه‌ای‌که در قلب پایتخت نیز علیه روحانی موضع می‌گرفتند.
- آنها این نظرسازیهای دروغین را چنان تکرار می‌کردند که برخی مواقع ما نیز دچار شک می‌شدیم.
- در انتخابات امسال ارتباط 24 ساعته جریان اصلاح‌طلبی با متن مردم برقرار شد، درحالی که پیشتر، این جریان فقط از طریق چند روزنامه با مردم در ارتباط بود. این جریان با شبکه اجتماعی تلگرام توانست ارتباطی دوطرفه را سازماندهی کند که به نفع روحانی تمام شد.
- هواداران اصلاح‌طلب در رقابت‌های انتخاباتی از بسیاری از اعضای اصلی فعال‌تر و پرانرژی‌تر عمل کردند. همچنین اکنون در جامعه مدنی ایران دو میلیون و 500 هزار نیرو با فردیت نهادینه شده وجود دارد که تلگرام سبب تقویت آنها شد و پیروزی بزرگ را رقم زد.
- تلگرامی که توسط جمعی از بهترین جوانان کشور ایجاد شده بود برای مردم تولید فکر می‌کرد و به آنان در انتخاب بهترین‌ها کمک می‌کرد.
- برخی کانال‌ها که به هر طریق اعتماد مردم را جلب کرده بودند توانستند در انتخابات شوراها اثرگذاری خوبی بر مردم داشته و فهرستی مورد اطمینان را در اختیار آنان گذاشتند.
ارسال نظر