متهم نامرئی کاهش آبهای زیرسطحی

شیوع پدیده برج سازی در عمق زمین با بروز مشکلاتی در برخی پهنه‌های شهری همراه شده است. نشست کاخ صاحبقرانیه و از دسترس خارج شدن آن به دلیل گودبرداری عمیق مجاور آن یکی از نمونه‌های این مشکلات است. صدور مجوز برای ساخت‌وسازهای عمیق به اسم «تامین پارکینگ برای مجتمع‌های تجاری-خدماتی» بعد از آنکه چند حادثه فرونشست زمین و نشست بناهای مجاور را در مناطقی از پایتخت از جمله کاخ صاحبقرانیه رقم زد اکنون دیگر نقاط شهر تهران را با تهدید بالقوه روبه‌رو کرده است. کاخ صاحبقرانیه واقع در محدوده باغ نیاوران به دلیل گودبرداری عمیق برج سازها در اطراف این اثر فرهنگی- تاریخی دچار نشست و از دسترس خارج شد و اکنون بازدید عمومی از این سازه تاریخی تا اطلاع ثانوی متوقف شده است.

این روند سبب شد که شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور به‌عنوان مرجع فرادست در راستای مهار برج سازی در تراز غیرهمسطح ناشی از اجرای ساخت‌وسازهای بلندمرتبه تصمیم گرفته ‌است که در مناطق مختلف پایتخت بعد از انجام مجموعه‌ای از آزمایش‌های فنی مرتبط با شناسایی آستانه استحکام لایه‌های زمین، محدودیت قانونی برای عمق گودبرداری‌ها تعریف کند. در این زمینه دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری با اشاره به اینکه گودبرداری‌‌های عمیق ریسک بالایی برای شهر تهران دارند، عنوان کرد: گودبرداری‌های عمیق به‌ویژه در قسمت‌های شمالی شهر به مسیر قنات‌ها برخورد می‌کنند و این در حالی است که هیچ‌کدام از قنات‌های تهران خشک نیستند.پیروز حناچی دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور با بیان اینکه این گودبرداری‌ها هرجا می‌تواند رخ دهد و عارضه ایجاد کند، افزود: با این حال مجموعه‌های تجاری بزرگ بارگذاری مضاعف هستند، زیرا هم سطح زیادی اشغال می‌کنند و هم به‌واسطه بارگذاری که روی آنها صورت می‌گیرد، معمولاً حداکثر گود را برای تامین پارکینگ و خدمات دارند. در هر صورت دیگر چنین مجوزهایی در کمیسیون ماده ۵ داده نمی‌شود، اما در گذشته مجوزهایی از این قبیل داده شده و بسیاری از اینها نیز مشکلاتی را به وجود آورده‌اند.

شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور به‌صورت تخصصی در حال بررسی این موضوع است چراکه در دنیا گودهای عمیق بالای ۲۵ متر را با ریسک بسیار بالایی همراه می‌دانند، در حالی که در تهران گودهای ۵۰ یا حتی ۷۰ متری و به تعداد زیادی گودهای بالای ۴۰ متر داریم که نمی‌توان گفت این گودها عارضه‌ای را ایجاد نمی‌کنند.کارشناسان شهری نیز معتقدند در حال حاضر قنوات و گسل‌ها دو جریان طبیعی حادثه‌ساز در تراز منفی پایتخت قلمداد می‌شوند که گسترش ساخت‌وسازها در تراز منفی بدون انجام مطالعات دقیق می‌تواند سهم این دو عامل در بروز نشست‌های زمین را افزایش دهد. علاوه بر این برخی دیگر از کارشناسان و فعالان ساختمانی عنوان می‌کنند که این روند می‌تواند اکوسیستم محدوده گودبرداری را با آسیب مواجه کند.

محمدمهدی مافی دبیر انجمن انبوه‌سازان تهران با اشاره به پیامدهای احتمالی وارد شده به اکوسیستم محل گودبرداری‌های عمیق عنوان کرد: در برخی کشورها یکی از الزامات اولیه برای انجام گودبرداری‌های عمیق و ایجاد طبقات منفی در پهنه‌های مختلف شهری، انجام مطالعات و آزمایش‌های جامع در مورد ریز موجودات ساکن در محدوده ساخت‌وساز است.به‌طوری که مدیریت محلی پس از مشخص شدن نتیجه این آزمایشات اجازه گودبرداری‌های عمیق را صادر می‌کند.او با بیان اینکه در حال حاضر عمق برخی از گودبرداری‌های شهر به حدود ۴۰ متر(۸ تا ۱۰ طبقه تراکم منفی) رسیده است، اظهار کرد: این عمق گودبرداری بی‌تردید به محیط‌زیست آسیب وارد می‌کند و با انجام این آزمایشات می‌توان پیش‌بینی کرد که ایجاد گودهای عمیق ۴۰ متری چه آسیبی به اکوسیستم وارد می‌کند همین‌طور مسیر قنات‌ها و سفره‌های آب‌های زیرزمینی مورد بررسی قرار می‌گیرد چراکه یکی از خطرات احتمالی این نوع گودبرداری برای محیط‌زیست کاهش سطح آب‌های زیرزمینی است. تاثیری که هم اکنون روند گودبرداری‌های عمیق در مناطق مختلف شهر بر آب‌های زیرزمینی گذاشته است.

این کارشناس حوزه ساخت‌وساز با تاکید بر اینکه این روند به‌ویژه در مورد ساخت‌وسازهای منطقه یک مشاهده می‌شود، گفت: در حال حاضر مشاهده می‌شود به دلیل موقعیت جغرافیایی منطقه یک حتی گودبرداری‌های ۱۰ متری نیز منجر به ورود آسیب به مسیر سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود.او اجبار تامین پارکینگ در فضاهای مسکونی و تجاری را یکی از مهم‌ترین عوامل شیوع ساخت‌وساز در تراز منفی دانست و افزود: طی چند سال اخیر اجبار تامین پارکینگ در فضاهای مسکونی و تجاری از سوی مدیریت شهری سبب شده است تا سازنده‌ها برای آنکه از تراکم مسکونی دریافتی خود به خاطر تامین پارکینگ نکاهند به احداث پارکینگ در تراز منفی روی بیاورند. هم اکنون به ازای واحدهای بیش از ۱۵۰ مترمربع تامین دو واحد پارکینگ و به ازای واحدهای کمتر از ۱۵۰ مترمربع تامین یک واحد پارکینگ الزامی است.

به گفته وی چون سازنده‌ها ملزم به تامین پارکینگ هستند و در فضاهای روسطحی به لحاظ تراکم محدودیت دارند مجبور هستند برای تامین پارکینگ از فضاهای زیر‌سطحی استفاده کنند. از سویی الزام تامین پارکینگ برای واحدهای مسکونی و تجاری امری اجتناب‌ناپذیر است چراکه در حال حاضر شهر با وجود تعداد زیادی از خودروهای سواری به پارکینگ خودرو تبدیل شده است.مافی تصریح کرد: توجه به سیستم‌های الکتریکی و مکانیکی در احداث پارکینگ‌های زیرسطحی سبب می‌شود صدمات کمتری از سوی برج سازی‌ها به لایه‌های زیرین زمین وارد شود.او در عین حال تاکید کرد: در کشور ما مشکلی از لحاظ دانش فنی وجود ندارد؛ اما باید ملاحظات ایمنی در ساخت‌وساز رعایت شود. به‌عنوان مثال در گودبرداری خیابان ایران‌زمین این استانداردها رعایت نشده بود و چون گمان می‌کردند بعد از گودبرداری به سرعت گود پر شده و ساخت طبقات آغاز می‌شود، استانداردهای لازم مهندسی رعایت نشد.

او صدور مجوز منفی‌سازی در تهران را بر افزایش درآمدهای شهرداری موثر دانست و گفت: هرچه مساحت کل زیربنا بیشتر شود، عوارض بیشتر می‌شود. به گفته وی تاثیرات منفی گودبرداری‌های عمیق بر محیط زیست منطقه غیرقابل انکار است و ممکن است این گودبرداری‌ها آب‌های زیرزمینی منطقه را تحت تاثیر قرار دهد و به مسیر طبیعی قنات‌ها آسیب وارد کند که برای محیط‌زیست عاملی تهدیدکننده است. او پیشنهاد کرد: پروژه‌های سنگین که در سطح شهر اجرایی می‌شود پیوست‌های زیست‌محیطی داشته باشند که ضوابط آن برای پروژه‌هایی که مالک خصوصی دارند توسط کمیسیون‌های تخصصی تعریف شود. همچنین برای افزایش عمق ساخت‌وساز در زیر زمین باید امکان‌سنجی‌های متعددی همچون بررسی سفره‌های آب زیرزمینی پیش‌‌بینی شود؛ چراکه در تمام مناطق شهری امکان ایجاد گودهای عمیق ۳۰ تا ۴۰ متری وجود ندارد.

متهم نامرئی کاهش آبهای زیرسطحی