نگاهی به اوقات فراغت در کشورهای جهان
مردم دنیا چطور تعطیلاتشان را سپری می‌کنند؟
مریم سلطان‌زاده اوقات فراغت نه‌تنها در ایران و نه‌تنها در عصر ما که از دیرباز جزو دغدغه‌های تمام جوامع بوده است اما در هر جامعه‌ای به فراخور فرهنگ و آداب و سنن، همچنین ویژگی‌های سرزمینی این اوقات فراغت به سمتی می‌رفته است. این دغدغه، یعنی نحوه گذراندن اوقات فراغت طی سالیان گذشته تاکنون دستخوش تغییرات زیادی شده است. این نگاهی است به اوقات فراغت از گذشته تا امروز. چگونگی گذراندن اوقات فراغت تفریح نه به معنای گذران اوقات بیهوده و نه مشغولیت صرف، بلکه خستگی‌ها را کنار زدن و استعدادها را به کار داشتن است.
مریم سلطان‌زاده اوقات فراغت نه‌تنها در ایران و نه‌تنها در عصر ما که از دیرباز جزو دغدغه‌های تمام جوامع بوده است اما در هر جامعه‌ای به فراخور فرهنگ و آداب و سنن، همچنین ویژگی‌های سرزمینی این اوقات فراغت به سمتی می‌رفته است. این دغدغه، یعنی نحوه گذراندن اوقات فراغت طی سالیان گذشته تاکنون دستخوش تغییرات زیادی شده است. این نگاهی است به اوقات فراغت از گذشته تا امروز. چگونگی گذراندن اوقات فراغت تفریح نه به معنای گذران اوقات بیهوده و نه مشغولیت صرف، بلکه خستگی‌ها را کنار زدن و استعدادها را به کار داشتن است. بنابراین ضروری است که در مورد اوقات فراغت و چگونگی گذراندن آن حساس باشیم و پژوهش کنیم و نتایج را به کار گیریم. اگر تفریح با میل انسان مطابقت داشته باشد، با آزادی تمام صورت می‌گیرد. اما اگر چنین نباشد پیوسته احساس وابستگی تحمیل خواهد شد و وابستگی و تحمیل هم هزینه و خرج بسیاری برای افراد جامعه و دولت‌ها دارد. اینگونه اوقات فراغت بلایای زیادی برای انسان و جامعه در پی خواهد داشت. باید در درجه نخست در راه تهذیب فرهنگی جامعه گام برداشت و به افراد جامعه آگاهی داد که چه تفریحات و فعالیت‌هایی از نظر عقلایی و انسانی
شایسته فرد و جامعه است. جالب است که یونانیان عهد باستان معتقد بودند اوقات فراغت و تفریح شرط اولیه و لازمه زندگی سعادتمند است و جالب اینکه این نظریه که ما کار می‌کنیم تا اوقات فراغت داشته باشیم، برای نسل امروز به ویژه جوانان روشنفکر است. در روم باستان نیز مانند یونان باستان اوقات فراغت متعلق به افراد خاصی بود، اما آنچه اوقات فراغت در روم باستان را از اوقات فراغت در یونان باستان متمایز می‌کرد این بود که در روم بر خلاف یونان علاوه بر طبقه اشراف، دیگر اقشار جامعه مانند کشاورزان و کارگران و دامداران و کارمندان نیز می‌توانستند اوقات فراغت داشته باشند، زیرا تولیدات کشاورزان و کارگران و دامداران در روم به قدری بود که برای امرار معاش آنها بسنده می‌کرد و طبقه حاکمان این خطر را احساس کرده بودند که اگر اوقات فراغت آنها را به صورت صحیح و اصولی برنامه‌ریزی و کنترل نکنند، منافعشان به خطر می‌افتد و جامعه رو به نابودی می‌گراید. به این منظور در آن زمان سیرک بزرگ ماکزیموس را ساختند که بیش از 385 هزار تماشاگر را در خود جای می‌داد. گذشته از آن استخرها و حمام‌های عمومی را برای مردم به وجود آوردند. جامعه روم را می‌توان نخستین
جامعه دانست که اوقات فراغت سازماندهی‌شده را بنا نهاد، برای مثال آنها پارک‌های بزرگ، سالن‌های عمومی و ورزشگاه‌های بزرگی تاسیس کردند. طبقه حاکم علاوه بر اینها، به طور مرتب جشن‌ها و مراسم موضوعی و شاد مختلفی برپا می‌کردند تا از این راه بتوانند نظام اجتماعی موجود را به‌خوبی حفظ کنند. با شروع عصر جدید، یعنی پایان قرون وسطی و حداکثر با آغاز صنعتی شدن جوامع غربی، رابطه بین کار و اوقات فراغت به صورت اساسی دچار تغییر و تحول شد. در این دوره اوقات فراغت بیش از پیش به عنوان زمان تلف شده به حساب می‌آمد و از آن انتقاد می‌شد و برخلاف آن کار به عنوان یک ارزش مطرح می‌شد. تاثیر فرهنگی رنسانس که از کشور ایتالیا آغاز شد، نگاه به زندگی را در کشورهای غربی تغییر داد. نگاه بسته به دنیا از بین رفت. نظم غیرقابل تغییر، به‌تدریج با پیشرفت دانش انسان تغییرپذیر جلوه کرد. موسیقی محلی، بازی‌های بومی و رویدادهای مختلف و متنوع ورزشی از جمله فعالیت‌هایی بود که به تدریج در جوامع مختلف رواج یافت. از این دوره به بعد شهروندان عادی اوقات فراغت خود را با گردهمایی در کافه‌ها و مهمانی‌های شبانه و گفتگو در مورد مسائل مختلف از جمله آزادی‌های مدنی
می‌گذراندند. این تبادل افکار در بین شهروندان، سرانجام جنبه سیاسی پیدا کرد و به انقلاب 1789 فرانسه منجر شد و خواسته انقلابیون، آزادی، تساوی حقوق و منزلت شهروندی و احترام در عمل بود. از قرن 18 میلادی به بعد و به‌ویژه در قرن نوزدهم جوامع غربی هر چه بیشتر به سوی جوامعی با اقتصاد لیبرالی پیدا کردند. از این زمان به بعد برای کار، حقوق و دستمزد در نظر گرفته شد و برای نخستین‌بار اصلاح اوقات فراغت مطرح شد. هواداران نظریه تیلور کوشش کردند تا از انسان کارگر، یک ماشین یا یک خودکار محض بسازند. هر لحظه استراحت فرصت خوبی برای تجدید قوای جسمی بود. در اولین فرصت ممکن به طرف خانه یا غذا خوری‌ها هجوم برده می‌شد تا غذایی خورده شود و این خود، استرس و به عبارتی، شکل دیگری از کار سخت بود. به این ترتیب کارگران که قشر عظیم جامعه بودند تا مرز حداکثر توانایی‌های فیزیکی کار می‌کردند. اوقات فراغت آنقدر کوتاه بود که تنها برای طی مسافت طولانی بین محل کار و خانه، صرف غذای مختصر، بهداشت حداقل و کمی خواب صرف می‌شد. در اوایل قرن 20 به تدریج ساعات کار کاهش پیدا کرد و به تبع آن به زمان فراغت انسان افزوده شد. شاید مهم‌ترین رویدادی که سبب شد زمان
فراغت در جوامع غربی افزایش یابد، وضع قانون 40 ساعت کار هفتگی در کارخانه‌ها در سال 1918 بود. پس از جنگ جهانی دوم اگرچه مشقات کار افزایش پیدا کرد، اما یک بار دیگر اوقات فراغت تحت‌تاثیر کاهش ساعات کار و نیز کاهش سن بازنشستگی قرار گرفت. در آلمان به عنوان یکی از صنعتی‌ترین و پیشرفته‌ترین کشورها در زمینه پژوهش اوقات فراغت، تکامل اوقات فراغت از دهه 50 قرن بیستم تا عصر حاضر به چهار مقطع تقسیم شده است. در دهه 50 و 60 کار از اهمیت بالایی برخوردار بود. مهم‌ترین مسئله کار بود و اوقات فراغت فقط در تجدید قوای جسمی خلاصه می‌شد، اما در دهه 70 کسانی که سخت کار می‌کردند درآمد بالایی داشتند، پس می‌توانستند در اوقات فراغت بیشتر خود به فعالیت‌های دلخواه بپردازند. با آغاز دهه 90 اوقات فراغت نسبت به کار اهمیت بیشتری یافت و حتی از کار برجسته‌تر شد. گذران اوقات فراغت در عصر حاضر به دلیل توسعه فراوان در همه زمینه‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی بسیار متنوع شده است. سن، جنس، سطح معلومات، موقعیت اجتماعی و شغلی، وضعیت خانوادگی، امکانات در دسترس و تربیت خانوادگی، فرهنگ و نگرش افراد، از جمله عواملی هستند که به روش‌های مختلف بر فرصت‌های
افراد در فعالیت‌های اوقات فراغت تاثیر می‌گذارند. نوع جهان‌بینی و دریافت انسان‌ها از زندگی و محیط اطراف خود و نیز نحوه تعامل آنها با دیگران نقش بسیار مهمی در نحوه گذران اوقات فراغت آنها دارد که به طور کلی این نگرش در اذهان افراد جامعه را سیاستگذاران و مسئولان بلندپایه کشورها به وجود می‌آورند. وضعیت و نگرش پیشرفته و سالم در هر جامعه را می‌توان حاصل تفکر و تلاش درست و علمی دولتمردان آن جامعه دانست. تکامل انفرادی، حس اعتماد به نفس و به دست آوردن شخصیت اجتماعی، دیگر تنها در محیط کار جست‌وجو نمی‌شود، بلکه بیشتر در اوقات فراغت صورت می‌گیرد. در تمام کشورها و به‌ویژه جوامع پیشرفته صنعتی افراد زیادی از غذاهای آماده استفاده می‌کنند، اما معمولا این بخش از فعالیتشان را به عنوان نخستین و بهترین بخش فعالیت‌های اوقات فراغت قلمداد نمی‌کنند. تا مرز ایجاد ناراحتی‌های گوارشی که امروزه در ایران بسیار شایع است در خوردن پیش می‌رویم و جالب اینجاست که اهمیت چندانی ندارد که چه می‌خوریم؟ کجا می‌خوریم؟ چه میزان می‌خوریم؟ چه زمان می‌خوریم؟ و چرا می‌خوریم؟ اوقات فراغت در آلمان بسیاری از مردم فعالیت‌های گوناگونی در اوقات فراغت خود انجام
می‌دهند، خود را با کامپیوتر مشغول می‌کنند، کتاب می‌خوانند، ورزش می‌کنند و به نوازندگی با ساز می‌پردازند. 70 درصد نوجوانان و جوانان آلمانی به طور مرتب و مستمر ورزش می‌کنند، اما فقط 15درصد مردم بالای 65 سال به طور مستمر و مرتب ورزش می‌کنند. در حالی که نوجوانان و جوانان به طور همزمان گاهی به شش تا هشت رشته ورزشی می‌پردازند، اما افراد بالای 65 سال فقط به دو رشته ورزشی می‌پردازند. رفتن به اپرا، تئاتر و کنسرت‌های موسیقی نیز بسیار رایج است. مردم کشورهای پیشرفته علاقه بسیار زیادی به مطالعه دارند. برخی از آلمانی‌ها نیز از اوقات فراغت خود برای ایفای نقش‌های داوطلبانه و عام‌المنفعه مانند فعالیت در خانه‌های سالمندان، صلیب سرخ، آتش‌نشانی و گروه‌های حقوق بشر و طرفداران محیط زیست و... استفاده می‌کنند، بدون دریافت وجه یا انتظار هیچ کمکی. عده‌ای به جمع‌آوری تمبر یا سکه می‌پردازند. تربیت حیوانات خانگی مثل پرندگان یا سگ و باغبانی و گل کاری نیز رواج دارد. با توجه به میزان کتاب‌های تالیف شده در آلمان می‌توان گفت که آلمانی‌ها از کتاب‌خوان‌ترین ملت‌ها هستند. آلمانی‌ها علاقه بسیار زیادی به سفر دارند، البته نحوه و ماهیت سفر مردم
کشور آلمان بسیار متفاوت با سفر، اهداف و ماهیت سفر در جامعه ایران دارد، به طوری که فرق آن را می‌توان با فرق میان روز و شب مشابه دانست. زمان فراغت در فرانسه هر خانواده فرانسوی در سال به طور متوسط 1500 دلار صرف فعالیت‌های فرهنگی، گذران اوقات فراغت، ورزش و بازی می‌کند که این مبلغ 5/3 درصد درآمد سالانه هر نفر است. 35 درصد مردم فرانسه به طور مرتب دست کم در روز یک روزنامه می‌خوانند. در فرانسه 3/2 میلیارد نسخه روزنامه در سال منتشر می‌شود. از 100 عنوان مجله‌ای که در فرانسه منتشر می‌شود، 6 مجله شمارگان 1 میلیونی و 8 مجله شمارگان بیش از نیم میلیونی دارند. با فروش 1354 نسخه مجله به ازای هر 1000 نفر، فرانسویان در میان مردم جهان رتبه نخست را در مطالعه مجله دارند. آنها به طور متوسط 2 ساعت و 40 دقیقه در روز تلویزیون تماشا می‌کنند. در فرانسه 180 فرستنده تلویزیون وجود دارد که 4 فرستنده، دولتی و سراسری و بقیه فرستنده‌های محلی و خصوصی هستند، البته مردم فرانسه بیشتر به تماشای برنامه‌های آموزشی یا هنری مبادرت می‌ورزند. علاقه مردم فرانسه به موسیقی و برنامه‌های نمایشی در تمام دنیا مشهور است. تعداد سالن‌های رقص و موسیقی و تئاتر و
خوانندگی هر روز افزایش پیدا می‌کند، که این خود نشان از آسایش و رفاه و آرامش فکر و روح مردم جامعه دارد و امید به زندگی بالا را در این جوامع به رخ می‌کشد. در حال حاضر 11 میلیون فرانسوی عضو باشگاه‌های ورزشی مختلف هستند و هر روز به تعدادشان افزوده می‌شود. به تازگی ورزش‌هایی که جنبه ماجراجویانه دارند مانند دوچرخه‌سواری کوهستان (کراس) صخره‌نوردی و کوهنوردی، قایقرانی (کایاک و کانو) و پیاده‌روی در جنگل نیز در میان فرانسویان طرفداران زیادی پیدا کرده است. از دیگر گونه‌های گذران اوقات فراغت مردم فرانسه شرکت در جشن‌های متعدد و شاد است که به مناسبات مختلف برگزار می‌کنند. همچنین بازدید از موزه‌ها و مکان‌های تاریخی زیادی که در فرانسه وجود دارد از زمره تفریحات مردم فرانسه است. می‌توان گفت مردم این کشور یا آلمان و کشورهایی از این قبیل، اشتهای عجیبی برای یادگیری و دانستن آنچه در پیرامون می‌گذرد دارند و این اشتهای ناتمام را به آیندگان خود با درایتی بی‌مثال تزریق می‌کنند. ژاپنی‌ها و اوقات فراغت پر تنش اما ژاپن کشوری توسعه‌یافته و صنعتی است که به ساعات طولانی کار مشغول است. میانگین خواب مردم این کشور در شبانه روز پنج ساعت است که
این رقم، نشان‌دهنده زندگی پر تنش و کاملا صنعتی است. طی چند دهه اخیر، دولتمردان ژاپنی سیاست‌هایی را در مورد شکل دادن و هدفمند کردن اوقات فراغت مردم و اینکه چگونه از آن لذت ببرند در پیش گرفته‌اند. از اوایل دهه 1990 دولت ژاپن در جست و جوی راهی بوده است که کیفیت زندگی را افزایش دهد و این کشور را به یک ابرقدرت در شیوه زندگی تبدیل کند، اما همچنان تغییر زیادی دیده نمی‌شود. اولویت فعالیت در اوقات فراغت مردم ژاپن عبارتند از تماشای تلویزیون و خواندن روزنامه. پژوهش یا تحقیق برای افزایش اطلاعات شخصی، سرگرمی و تفریح، ورزش، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، رفت و آمد با دوستان. اولویت‌های اوقات فراغت متفاوت است در ایران نیز مانند دیگر کشورهای جهان، مردم اوقات فراغت خود را به شکل‌های گوناگون سپری می‌کنند، اما اولویت‌های ما کمی با جوامع پیشرفته متفاوت است. در زمینه اوقات فراغت در ایران تعدادی از سازمان‌ها و ارگان‌ها، مانند سازمان ملی جوانان، هلال احمر، جهاد دانشگاهی، امور مساجد و بسیج فعالیت‌هایی از جمله فرهنگی، هنری، دینی و قرآنی، علمی، مهارت‌آموزی، اردویی، گردشگری و ورزشی دارند، اما نکته بسیار مهم این است که فعالیت‌هایی که
اینگونه سازمان‌ها ارائه می‌کنند، به‌هیچ‌وجه کافی به نظر نمی‌رسد و تنها پاسخگوی قشری خاص و تعداد بسیار کمی از افراد جامعه است. مردم ایران آگاهی چندانی از اوقات فراغت ندارند و تفاوت بین اوقات فراغت و زمان بیکاری را تشخیص نمی‌دهند و بیشترشان به دلیل کمبود امکانات به ناچار در برنامه‌های موجود شرکت می‌کنند یا اوقات فراغت خود را به نحوی نامطلوب و با عدم رضایت کافی می‌گذرانند و اکثرا اوقات فراغت را مختص فصل تابستان می‌دانند. بیشتر مردم ایران از نقش فعالیت‌های تفریحی و فراغتی در حفظ و نگهداری سلامت جسمی و روانی، جلوگیری از بسیاری از بیماری‌ها، تکامل شخصیت و خودباوری، ارتقای سطح آگاهی و جلوگیری از معضلات و آسیب‌های اجتماعی آگاهی ندارند. با نگرشی دقیق پی خواهیم برد که سیاست‌های دولتمردان کشورهای پیشرفته در زمینه اوقات فراغت کاملا علمی و نتیجه‌گرا است. آنها هدف را آرامش و آسایش، سلامت روحی و جسمی، اجتماعی، آموزش و پرورش و پیشرفت تمام‌عیار افراد جامعه می‌دانند. درآمد و ساعات کاری مناسب، ایجاد اوقات فراغت و هدفمند ساختن آن در نگرش مردم و استفاده هر چه بهتر از این زمان به نفع ارتقاء سطح آگاهی و معلومات از اهداف والای این
جوامع است. همچنین سلامت جسمی یکی از بزرگترین اهداف آنان است که خود خالق بخش بزرگی از سلامت روح و فکر است. ارج نهادن به مقام انسان و اینکه انسان تنها یک بار به این جهان قدم می‌نهد، پس نسبت به زمان زندگی خویش و جامعه مسئول است، خود یکی از شعارهای اصلی این جوامع است.
ارسال نظر