دنیای اقتصاد در گفت و گو با کارشناسان بررسی می کند:
فرصت‌های حضور در بازار ترکمنستان
کشور ترکمنستان به لحاظ منابع طبیعی غنی بوده و پنجمین تولید کننده گاز طبیعی و دهمین تولید کننده پنبه درجهان است. دنیای اقتصاد، سپهر استیری- تجارت خارجی را موتور توسعه در جوامع امروزی دانسته‌اند. گسترش تجارت بین‌المللی همراه با افزایش امکان بهره‌گیری از توانمندی‌های اقتصادی بالقوه کشور (با توجه به مزیت‌های نسبی موجود و قابل خلق) علایم روشنی برای سرمایه گذاری در طرح‌های اقتصادی سودآور و قابل رقابت در عرصه جهانی پدیدار می‌سازد. اقتصاد استان خراسان رضوی نیز به‌عنوان یکی از استان‌های مرزی و همجوار با کشورهای همسایه همواره از این امکان بهره‌مند بوده‌است تا از مزیت نزدیکی به بازار این کشورها استفاده کرده و محصولات خود را در این بازارها عرضه کند.
کشور ترکمنستان به لحاظ منابع طبیعی غنی بوده و پنجمین تولید کننده گاز طبیعی و دهمین تولید کننده پنبه درجهان است. دنیای اقتصاد، سپهر استیری- تجارت خارجی را موتور توسعه در جوامع امروزی دانسته‌اند. گسترش تجارت بین‌المللی همراه با افزایش امکان بهره‌گیری از توانمندی‌های اقتصادی بالقوه کشور (با توجه به مزیت‌های نسبی موجود و قابل خلق) علایم روشنی برای سرمایه گذاری در طرح‌های اقتصادی سودآور و قابل رقابت در عرصه جهانی پدیدار می‌سازد.اقتصاد استان خراسان رضوی نیز به‌عنوان یکی از استان‌های مرزی و همجوار با کشورهای همسایه همواره از این امکان بهره‌مند بوده‌است تا از مزیت نزدیکی به بازار این کشورها استفاده کرده و محصولات خود را در این بازارها عرضه کند. همچنین این فرصت نیز فراهم است که فعالان استان بتوانند محصولاتی را که کشورهای همسایه در تولید آن دارای مزیت نسبی هستند از این کشورها تامین کنند.
...ادامه در صفحه ۴
ادامه از صفحه اول... بر این اساس، تجارت خارجی برای اقتصاد استان خراسان رضوی و رشد آن جایگاه ویژه‌ای می‌یابد. این در حالی است که خراسان رضوی با افغانستان و کشورهای آسیای میانه نیز هم مرز است که این کشورها به‌دلیل راه نداشتن به دریای آزاد مجبورند تا نیازهای خود را از طریق مرزهای زمینی و کشورهای همسایه تامین کنند، بنابراین استان خراسان رضوی علاوه بر مزیت همجواری از مزیت ترانزیتی نیز برخوردار است. در این میان کشور ترکمنستان اهمیت ویژه‌ای برای تجارت خارجی کشور و بویژه اقتصاد خراسان رضوی دارد. این کشور شاهراه ورود ایران به آسیای میانه محسوب می‌شود.
موقعیت جغرافیایی ترکمنستان
ترکمنستان در جنوب غربی آسیای مرکزی بین دریای خزر و رودخانه جیحون (آمودریا) قرار دارد. طول این کشور از غرب به شرق ۱۱۰۰ کیلومتر و عرض آن از شمال به جنوب ۶۵۰ کیلومتر است و با ایران ۹۹۲ کیلومتر مرز مشترک دارد. بر طبق سرشماری سال ۲۰۰۸ جمعیت این کشور بالغ بر ۵.۱۷ میلیون نفر بوده و نرخ رشد جمیعت آن ۱.۵۹ درصد در سال است. زبان عمده مردمش نیز ترکمنی است.
وضعیت سیاسی
در زمینه وضعیت سیاسی این کشور باید گفت، رئیس جمهور، ریاست کشور و کابینه را بر عهده دارد. از هنگام استقلال این کشور در سال ۱۹۹۱ تا سال ۲۰۰۶ صفر مراد نیازاف ریاست جمهوری را برعهده گرفت. وی در سال ۱۹۹۹ با تغییر قانون اساسی به‌عنوان رییس جمهور مادام‌العمر ترکمنستان انتخاب شده بود. پس از درگذشت وی، آقای محمد قلی بردی محمد اف ابتدا به عنوان کفیل سپس از سال ۲۰۰۷ بعنوان رییس جمهور ترکمنستان برگزیده شده است. همچنین دولت از نظر سیاسی کنترل بسیاری از بخش‌های اقتصادی را برعهده دارد اما در سال‌های اخیر تلاش برای خصوصی سازی و آزادسازی در دستور کار دولت بوده است.
منابع طبیعی
این کشور از لحاظ منابع طبیعی غنی بوده و نفت، گاز طبیعی، پنبه، طلا، مس و اورانیوم در این کشور موجود است. ساختار اقتصاد ترکمنستان بر تولید گاز طبیعی و نفت، پنبه، صنایع سبک، موادغذایی و صنایع دستی استوار است. ترکمنستان پنجمین تولیدکننده گاز طبیعی و دهمین تولیدکننده پنبه در جهان است. ترکمنستان همچنین سرشار از ذخایر غنی مواد خام ساختمانی معدنی مانند : دولومیت های سیمان سازی و ساختمانی، معدن مخلوط سنگ‌ریزه و ماسه‌ای برای جاده سازی، سنگ آهن برای سنگ دیواری، سنگ آهن ساختمانی، انواع مواد گداخته درون زمین و فرآورده‌های کوچک سنگی است. بزرگترین معادن مواد خام سیمان در بخش بهارلی واقع شده است.
اقلام مبادلاتی میان ایران و ترکمنستان
بیشترین صادرات ایران به ترکمنستان را مواد غذایی، فلز و محصولات فلزی، وسائل نقلیه، محصولات صنایع سبک، تجهیزات، لوازم خانگی، محصولات شیمیایی، لوازم برقی، مصالح ساختمانی و ... تشکیل میدهد. بیشترین واردات ایران از ترکمنستان را می‌توان محصولات بخش سوخت و انرژی، محصولات کشاورزی، محصولات شیمیایی، محصولات نساجی و ... دانست.
بیشترین صادرات استان خراسان رضوی به ترکمنستان را نیز لوازم خانگی، فلز و محصولات فلزی و محصولات شیمیایی تشکیل میدهد. صنایع استان خراسان رضوی با توجه به نزدیکی به بازار ترکمنستان هرساله مبادلات تجاری و صنعتی گوناگونی با همسایه شمالی کشور دارند که در صورت تسهیل شرایط تجاری این مبادلات می تواند رشد گسترده‌ای را نیز شاهد باشد.
وضعیت صادرات ایران به ترکمنستان
طی سال‌های 84-71 از لحاظ صادرات، ترکمنستان یکی از 20 کشور اول صادرات ایران بوده است. درحالی که در سال‌های 75 و 76 از لحاظ میزان تراز، مثبت و این کشور اولین بازار صادراتی ایران در آسیای مرکزی بوده است. براساس جدول (1) در مجموع روند تراز مثبت بازرگانی با این کشور از سال 1380 تا 1391 آورده شده است. این روند درفاصله سال‌های 84 تا 88 منفی بوده و از سال 89 دوباره مثبت شده است. رشد میزان صادرات در سال‌های اخیر و افت میزان واردات موجب مثبت شدن دوباره تراز تجاری کشور شده است.
نمودار (۱) روند صادرات ایران به ترکمنستان را از سال ۱۳۸۰ به این سو نشان میدهد. بر اساس این آمار ارزش اسمی صادرات ایران (بر حسب دلار) در طی سال‌های ۹۱-۱۳۸۰ در حال صعود بوده است. همچنان‌که در جدول (۲) آمده است بیشترین میزان رشد صادرات کشور مربوط به سال ۱۳۸۲ بوده که در این سال صادرات کشور به ترکمنستان رشد ۵۳ درصدی را تجربه کرده است.
نمودار (2) روند واردات کشور را نشان میدهد. همچنان که در این نمودار مشخص است درحالی که واردات کشور از ترکمنستان در طول سال‌های 89-1380 پیوسته روند صعودی داشته، این روند در سال‌های اخیر معکوس شده است که می‌تواند ناشی از تحریم‌های مالی (مشکلات مربوط به انتقال پول) و نیز جهش قیمت ارز باشد.
می‌توان گفت که حجم مبادلات تجاری ایران و ترکمنستان در سال‌های ۹۱-۱۳۸۰ در حال صعود بوده است، بیشترین میزان رشد مبادلات تجاری مربوط به سال ۱۳۸۲ و رشد ۷۵ درصدی مبادلات تجاری بوده است. نمودار (۳) سهم صادرات و واردات ایران را از مبادلات تجاری دو طرف نشان میدهد. همچنین نمودار (۴) روند تراز تجاری دو کشور را در سال‌های گذشته نشان میدهد. این روند که در سال‌های میانی ۱۳۸۰ منفی شده بود در سال‌های اخیر روندی صعودی را تجربه می‌کند.البته علاوه بر صادرات کالایی، ترکمنستان صادر کننده گاز به کشور نیز می‌باشد که این مسئله آمار مبادلات تجاری را با مبادلات کالایی متفاوت کرده است.
چشم انداز تعاملات اقتصادی دو کشور
در مجموع بررسی این آمارها نشان میدهد که ترکمنستان در سال‌های گذشته بازاری رو به رشد و فرصتی تجاری برای تجار و تولید کنندگان ایرانی بوده است. رشد مبادلات تجاری که در سال‌های گذشته اتفاق افتاده بازار این کشور را به فرصتی برای توسعه تجارت در منطقه تبدیل کرده است. حال نکته اینجاست که چه موانعی بر سر راه توسعه این بازار و استفاده از ظرفیت‌های آن برای فعالان اقتصادی کشور وجود دارد؟ و چگونه می‌توان بر این موانع فائق آمد؟ این مساله برای فعالان اقتصادی خراسان که در جوار این بازار به فعالیت مشغول هستند اهمیت بیشتر می‌یابد. در ادامه این گزارش تلاش شده است با پرسش از کارشناسان و فعالان این حوزه به این سوالات پاسخ دهیم.
صادرات خراسان رضوی
محمود سیادت، صادرکننده و فعال صادراتی استان با تاکید بر نزدیکی کشور ترکمنستان به خراسان رضوی، در باب اهمیت صادرات به این کشور می‌گوید: « ایران ۴ مرز رسمی با ترکمنستان دارد که ۳ مرز لطف آباد، باجگیران و سرخس در خراسان رضوی واقع شده اند. مرز سرخس نقطه اتصال ریلی ایران با آسیای میانه بوده و باجگیران نزدیکترین مرز به پایتخت ترکمنستان است که در نتیجه این موارد امتیازات بسیار ویژه و منحصر به فرد خراسان رضوی است.»
سیادت در وصف وضعیت اقتصادی ترکمنستان می‌افزاید: «ترکمنستان کشوری است که طی گذشت 20 سال از استقلالش، توجه زیادی به سازندگی، توسعه ساختمان‌سازی و راه‌ها داشته اما متاسفانه ما به خاطر عدم حمایت مشخص بانکی و بیمه‌ای برای صدور خدمات فنی مهندسی، کم توجهی‌های دولت‌های وقت برای حمایت لازم از این بخش و عدم وجود تجربه و قدرت کافی بخش خصوصی بخش عمده‌ای از بازار را به حریفان ترکمان واگذار کرده‌ایم.»این فعال صادراتی، بازار ترکمنستان را بازار مناسبی برای مصالح ساختمانی، موادغذایی، شوینده‌ها، انتقال تکنولوژی در حوزه ساخت واحدهای کوچک و بحث پیمانکاری و اجرای پروژه‌های ساختمانی می‌داند و امیدوار است با تحرکی که در حوزه صدور خدمات فنی مهندسی استان طی یک سال گذشته رخ داده، بتوانیم سهم مناسبی از این بازار را تصاحب کنیم.
مشکلات اقتصاد ترکمنستان
سیادت با اشاره به دولتی بودن اقتصاد ترکمنستان می‌افزاید: «عمده خریدها به خصوص در حوزه پروژه‌ها (بیش از 90 درصد) توسط دولت و با پول دولت تامین می‌شود. در نتیجه بخشی از تصمیم دولت مبنی بر انتخاب پیمانکاران به سابقه، توانایی و رزومه پیمانکاران بر می‌گردد و در بخشی دیگر مسائل سیاسی و حمایتی دولت‌ها بسیار حائز اهمیت است که به طور قطع نیز یکی از دلایل توفیق رقبای ترک در بازار ترکمنستان را حمایت بسیار موثر دولت ترکیه می‌دانیم.»
این صادرکننده و فعال صادراتی استان با اشاره به حضور زندانیان ایرانی محبوس در زندان‌های ترکمنستان، می‌گوید:« متاسفانه ما امروزه بیش از ۲۴۰ زندانی عمدتا اقتصادی اعم از راننده و تاجر داریم گرچه این افراد قوانین دولت ترکمنستان را نقض کرده‌اند ولی بر اساس عرف جهانی برای کسی که چند بسته یا کارتون سیگار اضافی دارد زندان‌های طویل‌المدت وضع نمی‌کنند.»
سیادت وجود چنین مواردی را عامل بروز نگرانی در فعالان اقتصادی برمی‌شمارد و می‌افزاید: «حتی طی چندسال گذشته مشکل دریافت روادید از ترکمنستان برای حضور در این بازار را داشتیم. انتظار ما از دولت این است در راستای حمایت از بخش خصوصی با جدیت و قاطعیت ورود پیدا کندمی‌گوید:«برای اقداماتی چون فنی مهندسی که حضور و زندگی در آن کشور را می‌طلبد اگر احساس امنیت از سوی دولت نباشد بسیاری از شرکت‌های توانمند ما نیز از حضور در ترکمنستان منصرف می‌شوند.»
محمود سیادت با اشاره به این مهم که ما در بخش عمده‌ای از حوزه صادرات خدماتی فنی مهندسی به ترکمنستان که اصلی‌ترین حوزه نیز هست، کنار گذاشته شده‌ایم، می‌افزاید: « برخی از آمارها نشان میدهد دولت ترکمنستان حدود ۲۰ میلیارد دلار در پروژه‌های مختلف فنی مهندسی هزینه کرده و تنها یک شرکت ترک در ترکمنستان بیش از ۵ میلیارد دلار از این پروژه ها را در دست دارد. مقایسه این آمار و ارقام با صادرات کشور ما به ترکمنستان نشان میدهد که در روابط خارجی با ترکمنستان بسیار کوچک هستیم.»
اهمیت تدوین سیاست راهبردی
وی در ادامه به اهمیت تدوین یک نقشه راه و یک سیاست راهبردی در بازارهای خارجی به خصوص افغانستان، ترکمنستان و عراق اشاره کرده و تصریح می‌کند: «عدم تحقق این نقشه راه و سیاست راهبردی می‌تواند با توجه به دامپینگ یا حضور قوی‌تر و با برنامه‌تر رقبایمان منجر به از دست دادن بازارهایی شود که هم اکنون در دست داریم. کما اینکه امروزه چین و ترکیه که رقبای اصلی ما در ترکمنستان به شمار می‌آیند با تولید انبوه، فعالیت جدی سیاستمداران خود، روان بودن قوانین، سیستم منسجم و منظم حمل‌و‌نقل و کمک‌های موثر به اقتصاد، صادرات خود را بهبود بخشیده‌اند.»
شرکت اترک شیمی نیز به عنوان بزرگترین صادرکننده رنگ‌های ساختمانی دارای صادرات به ترکمنستان است به همین خاطر به سراغ قاسم صباغ، قائم مقام مدیرعامل اترک شیمی رفته‌ایم تا بیش از پیش با تجارت با ترکمنستان آشنا شویم.
مزیت های اقتصادی خراسان رضوی
قاسم صباغ معتقد است آسیای میانه پس از فروپاشی شوروی سابق تمام تکنولوژی، دانش فنی و رفاه نسبی خود را در دو حوزه روسیه و قزاقستان متمرکز داشت. بنابراین بازار ترکمنستان در تمامی زمینه‌ها تشنه است، وی در ادامه می‌افزاید: «به جز زمینه کشاورزی که دارای فعالیت‌هایی هستند در مواردی از قبیل موادغذایی، ملزومات ساختمانی و حتی خدمات مهندسی می‌توان به بازار این کشور ورود پیدا کرد.»وی در باب مزیت‌های اقتصادی خراسان رضوی برای صادرات به ترکمنستان نیز می‌گوید: « امروزه در حوزه سیمان، موادغذایی و کاشی واحدهای استانی به بازار ترکمنستان ورود داشتند. چرا که استان ما به دلیل نزدیکی به این کشور حتی از طریق ترانزیتی امکان صادرات به شهرهای نزدیکی چون ماری و عشق آباد را دارد.»
مشکلات تجارت با ترکمنستان
قاسم صباغ در رابطه با مشکلات صادرات به ترکمنستان معتقد است که طبق تعاریف علمی ما باید خیلی راحت بتوانیم با مشتری‌هایمان ارتباط برقرار کنیم و در بازارها حضور داشته باشیم اما ترکمنستان، کشور بسته‌ای است، وی در ادامه تصریح می‌کند: «در خیلی از کشورها مثل تاجیکستان و قزاقستان، طرف‌های ایرانی دارای نمایندگی هستند، حضور دارند، مستقر هستند و خودشان اقدام به تجارت می‌کنند اما در ترکمنستان عمدتا طرف حساب‌هایشان خود ترکمنستانی‌ها هستند و تجار ایرانی کمتر حضور دارند چرا که ترکمنستان دارای پیچیدگی‌های خاص خود بوده و سیستم بسته‌ای دارد.» وی در ادامه تاکید می‌کند: «ترکمنستان دارای قوانین خاصی است و از همه مهم‌تر آنکه این قوانین به صورت خیلی ناگهانی تغییر می‌کند.» صباغ در ادامه تصریح می‌کند: «برای مثال تریلی بار شما در کشور و گمرک پلمپ می‌شود. حال راننده به هر دلیلی در ترکمنستان مرتکب خلافی از جمله حمل قرص استامینوفن می‌شود، راننده مرتکب خلافی شده است اما عملا اگر بار شما زنده شود شانس آوردید و اگرنه اصلا بار شما باز نخواهد گشت و اگرهم بازگردد یک سال زمان می‌برد.» صباغ وجود چنین اتفاقاتی را عامل بی‌رغبتی تجار به حضور در ترکمنستان برمی‌شمارد و می‌گوید: «مگر سرمایه‌گذار چقدر سرمایه‌گذاری می‌کند که مدام نگران هدررفت سرمایه‌اش باشد. حتی دریافت ویزا برای ترکمنستان به یک چالش سخت تبدیل شده است و سرانجام ویزای صادره برای یک روز یا دو روز بوده و محدود به شهر عشق آباد است. یعنی اگر بازرگانی علاوه بر عشق آباد تمایل به سفر به شهر دیگری را داشته باشد باید اجازه سفر دریافت کند.»وی در انتهای صحبت‌های خود با تاکید بر اینکه متاسفانه بسیاری تحریم‌ها را عامل اصلی مشکلات صنعت و اقتصاد می‌دانند، می‌افزاید: «برخی از مشکلات ما نه تنها در حوزه تحریم‌ها قرار نمی‌گیرد بلکه مرتبط به حوزه مدیریتی است. مدیریت ما نیز در بخش صادرات چندگانه است و اگر در این حوزه، مدیریتی متمرکز و قوی داشته باشیم، نتیجه بهتری خواهیم گرفت. برای مثال ترکمنستان در زمان تحریم‌ها، تحریم ایران را همراهی نکرد اما تمام تجار ایرانی با انتقال ارز از بانک‌های ترکمنستان به ایران مشکل دارند و تجار به صورت دستی اقدام به حمل و نقل پول می‌کنند، این مشکلی است که می‌تواند با مدیریتی بهتر، بهبود یابد.»
...ادامه در صفحه ۴
ادامه از صفحه اول... بر این اساس، تجارت خارجی برای اقتصاد استان خراسان رضوی و رشد آن جایگاه ویژه‌ای می‌یابد. این در حالی است که خراسان رضوی با افغانستان و کشورهای آسیای میانه نیز هم مرز است که این کشورها به‌دلیل راه نداشتن به دریای آزاد مجبورند تا نیازهای خود را از طریق مرزهای زمینی و کشورهای همسایه تامین کنند، بنابراین استان خراسان رضوی علاوه بر مزیت همجواری از مزیت ترانزیتی نیز برخوردار است. در این میان کشور ترکمنستان اهمیت ویژه‌ای برای تجارت خارجی کشور و بویژه اقتصاد خراسان رضوی دارد. این کشور شاهراه ورود ایران به آسیای میانه محسوب می‌شود.
موقعیت جغرافیایی ترکمنستان
ترکمنستان در جنوب غربی آسیای مرکزی بین دریای خزر و رودخانه جیحون (آمودریا) قرار دارد. طول این کشور از غرب به شرق ۱۱۰۰ کیلومتر و عرض آن از شمال به جنوب ۶۵۰ کیلومتر است و با ایران ۹۹۲ کیلومتر مرز مشترک دارد. بر طبق سرشماری سال ۲۰۰۸ جمعیت این کشور بالغ بر ۵.۱۷ میلیون نفر بوده و نرخ رشد جمیعت آن ۱.۵۹ درصد در سال است. زبان عمده مردمش نیز ترکمنی است.
وضعیت سیاسی
در زمینه وضعیت سیاسی این کشور باید گفت، رئیس جمهور، ریاست کشور و کابینه را بر عهده دارد. از هنگام استقلال این کشور در سال ۱۹۹۱ تا سال ۲۰۰۶ صفر مراد نیازاف ریاست جمهوری را برعهده گرفت. وی در سال ۱۹۹۹ با تغییر قانون اساسی به‌عنوان رییس جمهور مادام‌العمر ترکمنستان انتخاب شده بود. پس از درگذشت وی، آقای محمد قلی بردی محمد اف ابتدا به عنوان کفیل سپس از سال ۲۰۰۷ بعنوان رییس جمهور ترکمنستان برگزیده شده است. همچنین دولت از نظر سیاسی کنترل بسیاری از بخش‌های اقتصادی را برعهده دارد اما در سال‌های اخیر تلاش برای خصوصی سازی و آزادسازی در دستور کار دولت بوده است.
منابع طبیعی
این کشور از لحاظ منابع طبیعی غنی بوده و نفت، گاز طبیعی، پنبه، طلا، مس و اورانیوم در این کشور موجود است. ساختار اقتصاد ترکمنستان بر تولید گاز طبیعی و نفت، پنبه، صنایع سبک، موادغذایی و صنایع دستی استوار است. ترکمنستان پنجمین تولیدکننده گاز طبیعی و دهمین تولیدکننده پنبه در جهان است. ترکمنستان همچنین سرشار از ذخایر غنی مواد خام ساختمانی معدنی مانند : دولومیت های سیمان سازی و ساختمانی، معدن مخلوط سنگ‌ریزه و ماسه‌ای برای جاده سازی، سنگ آهن برای سنگ دیواری، سنگ آهن ساختمانی، انواع مواد گداخته درون زمین و فرآورده‌های کوچک سنگی است. بزرگترین معادن مواد خام سیمان در بخش بهارلی واقع شده است.
اقلام مبادلاتی میان ایران و ترکمنستان
بیشترین صادرات ایران به ترکمنستان را مواد غذایی، فلز و محصولات فلزی، وسائل نقلیه، محصولات صنایع سبک، تجهیزات، لوازم خانگی، محصولات شیمیایی، لوازم برقی، مصالح ساختمانی و ... تشکیل میدهد. بیشترین واردات ایران از ترکمنستان را می‌توان محصولات بخش سوخت و انرژی، محصولات کشاورزی، محصولات شیمیایی، محصولات نساجی و ... دانست.
بیشترین صادرات استان خراسان رضوی به ترکمنستان را نیز لوازم خانگی، فلز و محصولات فلزی و محصولات شیمیایی تشکیل میدهد. صنایع استان خراسان رضوی با توجه به نزدیکی به بازار ترکمنستان هرساله مبادلات تجاری و صنعتی گوناگونی با همسایه شمالی کشور دارند که در صورت تسهیل شرایط تجاری این مبادلات می تواند رشد گسترده‌ای را نیز شاهد باشد.
وضعیت صادرات ایران به ترکمنستان
طی سال‌های 84-71 از لحاظ صادرات، ترکمنستان یکی از 20 کشور اول صادرات ایران بوده است. درحالی که در سال‌های 75 و 76 از لحاظ میزان تراز، مثبت و این کشور اولین بازار صادراتی ایران در آسیای مرکزی بوده است. براساس جدول (1) در مجموع روند تراز مثبت بازرگانی با این کشور از سال 1380 تا 1391 آورده شده است. این روند درفاصله سال‌های 84 تا 88 منفی بوده و از سال 89 دوباره مثبت شده است. رشد میزان صادرات در سال‌های اخیر و افت میزان واردات موجب مثبت شدن دوباره تراز تجاری کشور شده است.
نمودار (۱) روند صادرات ایران به ترکمنستان را از سال ۱۳۸۰ به این سو نشان میدهد. بر اساس این آمار ارزش اسمی صادرات ایران (بر حسب دلار) در طی سال‌های ۹۱-۱۳۸۰ در حال صعود بوده است. همچنان‌که در جدول (۲) آمده است بیشترین میزان رشد صادرات کشور مربوط به سال ۱۳۸۲ بوده که در این سال صادرات کشور به ترکمنستان رشد ۵۳ درصدی را تجربه کرده است.
نمودار (2) روند واردات کشور را نشان میدهد. همچنان که در این نمودار مشخص است درحالی که واردات کشور از ترکمنستان در طول سال‌های 89-1380 پیوسته روند صعودی داشته، این روند در سال‌های اخیر معکوس شده است که می‌تواند ناشی از تحریم‌های مالی (مشکلات مربوط به انتقال پول) و نیز جهش قیمت ارز باشد.
می‌توان گفت که حجم مبادلات تجاری ایران و ترکمنستان در سال‌های ۹۱-۱۳۸۰ در حال صعود بوده است، بیشترین میزان رشد مبادلات تجاری مربوط به سال ۱۳۸۲ و رشد ۷۵ درصدی مبادلات تجاری بوده است. نمودار (۳) سهم صادرات و واردات ایران را از مبادلات تجاری دو طرف نشان میدهد. همچنین نمودار (۴) روند تراز تجاری دو کشور را در سال‌های گذشته نشان میدهد. این روند که در سال‌های میانی ۱۳۸۰ منفی شده بود در سال‌های اخیر روندی صعودی را تجربه می‌کند.البته علاوه بر صادرات کالایی، ترکمنستان صادر کننده گاز به کشور نیز می‌باشد که این مسئله آمار مبادلات تجاری را با مبادلات کالایی متفاوت کرده است.
چشم انداز تعاملات اقتصادی دو کشور
در مجموع بررسی این آمارها نشان میدهد که ترکمنستان در سال‌های گذشته بازاری رو به رشد و فرصتی تجاری برای تجار و تولید کنندگان ایرانی بوده است. رشد مبادلات تجاری که در سال‌های گذشته اتفاق افتاده بازار این کشور را به فرصتی برای توسعه تجارت در منطقه تبدیل کرده است. حال نکته اینجاست که چه موانعی بر سر راه توسعه این بازار و استفاده از ظرفیت‌های آن برای فعالان اقتصادی کشور وجود دارد؟ و چگونه می‌توان بر این موانع فائق آمد؟ این مساله برای فعالان اقتصادی خراسان که در جوار این بازار به فعالیت مشغول هستند اهمیت بیشتر می‌یابد. در ادامه این گزارش تلاش شده است با پرسش از کارشناسان و فعالان این حوزه به این سوالات پاسخ دهیم.
صادرات خراسان رضوی
محمود سیادت، صادرکننده و فعال صادراتی استان با تاکید بر نزدیکی کشور ترکمنستان به خراسان رضوی، در باب اهمیت صادرات به این کشور می‌گوید: « ایران ۴ مرز رسمی با ترکمنستان دارد که ۳ مرز لطف آباد، باجگیران و سرخس در خراسان رضوی واقع شده اند. مرز سرخس نقطه اتصال ریلی ایران با آسیای میانه بوده و باجگیران نزدیکترین مرز به پایتخت ترکمنستان است که در نتیجه این موارد امتیازات بسیار ویژه و منحصر به فرد خراسان رضوی است.»
سیادت در وصف وضعیت اقتصادی ترکمنستان می‌افزاید: «ترکمنستان کشوری است که طی گذشت 20 سال از استقلالش، توجه زیادی به سازندگی، توسعه ساختمان‌سازی و راه‌ها داشته اما متاسفانه ما به خاطر عدم حمایت مشخص بانکی و بیمه‌ای برای صدور خدمات فنی مهندسی، کم توجهی‌های دولت‌های وقت برای حمایت لازم از این بخش و عدم وجود تجربه و قدرت کافی بخش خصوصی بخش عمده‌ای از بازار را به حریفان ترکمان واگذار کرده‌ایم.»این فعال صادراتی، بازار ترکمنستان را بازار مناسبی برای مصالح ساختمانی، موادغذایی، شوینده‌ها، انتقال تکنولوژی در حوزه ساخت واحدهای کوچک و بحث پیمانکاری و اجرای پروژه‌های ساختمانی می‌داند و امیدوار است با تحرکی که در حوزه صدور خدمات فنی مهندسی استان طی یک سال گذشته رخ داده، بتوانیم سهم مناسبی از این بازار را تصاحب کنیم.
مشکلات اقتصاد ترکمنستان
سیادت با اشاره به دولتی بودن اقتصاد ترکمنستان می‌افزاید: «عمده خریدها به خصوص در حوزه پروژه‌ها (بیش از 90 درصد) توسط دولت و با پول دولت تامین می‌شود. در نتیجه بخشی از تصمیم دولت مبنی بر انتخاب پیمانکاران به سابقه، توانایی و رزومه پیمانکاران بر می‌گردد و در بخشی دیگر مسائل سیاسی و حمایتی دولت‌ها بسیار حائز اهمیت است که به طور قطع نیز یکی از دلایل توفیق رقبای ترک در بازار ترکمنستان را حمایت بسیار موثر دولت ترکیه می‌دانیم.»
این صادرکننده و فعال صادراتی استان با اشاره به حضور زندانیان ایرانی محبوس در زندان‌های ترکمنستان، می‌گوید:« متاسفانه ما امروزه بیش از ۲۴۰ زندانی عمدتا اقتصادی اعم از راننده و تاجر داریم گرچه این افراد قوانین دولت ترکمنستان را نقض کرده‌اند ولی بر اساس عرف جهانی برای کسی که چند بسته یا کارتون سیگار اضافی دارد زندان‌های طویل‌المدت وضع نمی‌کنند.»
سیادت وجود چنین مواردی را عامل بروز نگرانی در فعالان اقتصادی برمی‌شمارد و می‌افزاید: «حتی طی چندسال گذشته مشکل دریافت روادید از ترکمنستان برای حضور در این بازار را داشتیم. انتظار ما از دولت این است در راستای حمایت از بخش خصوصی با جدیت و قاطعیت ورود پیدا کندمی‌گوید:«برای اقداماتی چون فنی مهندسی که حضور و زندگی در آن کشور را می‌طلبد اگر احساس امنیت از سوی دولت نباشد بسیاری از شرکت‌های توانمند ما نیز از حضور در ترکمنستان منصرف می‌شوند.»
محمود سیادت با اشاره به این مهم که ما در بخش عمده‌ای از حوزه صادرات خدماتی فنی مهندسی به ترکمنستان که اصلی‌ترین حوزه نیز هست، کنار گذاشته شده‌ایم، می‌افزاید: « برخی از آمارها نشان میدهد دولت ترکمنستان حدود ۲۰ میلیارد دلار در پروژه‌های مختلف فنی مهندسی هزینه کرده و تنها یک شرکت ترک در ترکمنستان بیش از ۵ میلیارد دلار از این پروژه ها را در دست دارد. مقایسه این آمار و ارقام با صادرات کشور ما به ترکمنستان نشان میدهد که در روابط خارجی با ترکمنستان بسیار کوچک هستیم.»
اهمیت تدوین سیاست راهبردی
وی در ادامه به اهمیت تدوین یک نقشه راه و یک سیاست راهبردی در بازارهای خارجی به خصوص افغانستان، ترکمنستان و عراق اشاره کرده و تصریح می‌کند: «عدم تحقق این نقشه راه و سیاست راهبردی می‌تواند با توجه به دامپینگ یا حضور قوی‌تر و با برنامه‌تر رقبایمان منجر به از دست دادن بازارهایی شود که هم اکنون در دست داریم. کما اینکه امروزه چین و ترکیه که رقبای اصلی ما در ترکمنستان به شمار می‌آیند با تولید انبوه، فعالیت جدی سیاستمداران خود، روان بودن قوانین، سیستم منسجم و منظم حمل‌و‌نقل و کمک‌های موثر به اقتصاد، صادرات خود را بهبود بخشیده‌اند.»
شرکت اترک شیمی نیز به عنوان بزرگترین صادرکننده رنگ‌های ساختمانی دارای صادرات به ترکمنستان است به همین خاطر به سراغ قاسم صباغ، قائم مقام مدیرعامل اترک شیمی رفته‌ایم تا بیش از پیش با تجارت با ترکمنستان آشنا شویم.
مزیت های اقتصادی خراسان رضوی
قاسم صباغ معتقد است آسیای میانه پس از فروپاشی شوروی سابق تمام تکنولوژی، دانش فنی و رفاه نسبی خود را در دو حوزه روسیه و قزاقستان متمرکز داشت. بنابراین بازار ترکمنستان در تمامی زمینه‌ها تشنه است، وی در ادامه می‌افزاید: «به جز زمینه کشاورزی که دارای فعالیت‌هایی هستند در مواردی از قبیل موادغذایی، ملزومات ساختمانی و حتی خدمات مهندسی می‌توان به بازار این کشور ورود پیدا کرد.»وی در باب مزیت‌های اقتصادی خراسان رضوی برای صادرات به ترکمنستان نیز می‌گوید: « امروزه در حوزه سیمان، موادغذایی و کاشی واحدهای استانی به بازار ترکمنستان ورود داشتند. چرا که استان ما به دلیل نزدیکی به این کشور حتی از طریق ترانزیتی امکان صادرات به شهرهای نزدیکی چون ماری و عشق آباد را دارد.»
مشکلات تجارت با ترکمنستان
قاسم صباغ در رابطه با مشکلات صادرات به ترکمنستان معتقد است که طبق تعاریف علمی ما باید خیلی راحت بتوانیم با مشتری‌هایمان ارتباط برقرار کنیم و در بازارها حضور داشته باشیم اما ترکمنستان، کشور بسته‌ای است، وی در ادامه تصریح می‌کند: «در خیلی از کشورها مثل تاجیکستان و قزاقستان، طرف‌های ایرانی دارای نمایندگی هستند، حضور دارند، مستقر هستند و خودشان اقدام به تجارت می‌کنند اما در ترکمنستان عمدتا طرف حساب‌هایشان خود ترکمنستانی‌ها هستند و تجار ایرانی کمتر حضور دارند چرا که ترکمنستان دارای پیچیدگی‌های خاص خود بوده و سیستم بسته‌ای دارد.» وی در ادامه تاکید می‌کند: «ترکمنستان دارای قوانین خاصی است و از همه مهم‌تر آنکه این قوانین به صورت خیلی ناگهانی تغییر می‌کند.» صباغ در ادامه تصریح می‌کند: «برای مثال تریلی بار شما در کشور و گمرک پلمپ می‌شود. حال راننده به هر دلیلی در ترکمنستان مرتکب خلافی از جمله حمل قرص استامینوفن می‌شود، راننده مرتکب خلافی شده است اما عملا اگر بار شما زنده شود شانس آوردید و اگرنه اصلا بار شما باز نخواهد گشت و اگرهم بازگردد یک سال زمان می‌برد.» صباغ وجود چنین اتفاقاتی را عامل بی‌رغبتی تجار به حضور در ترکمنستان برمی‌شمارد و می‌گوید: «مگر سرمایه‌گذار چقدر سرمایه‌گذاری می‌کند که مدام نگران هدررفت سرمایه‌اش باشد. حتی دریافت ویزا برای ترکمنستان به یک چالش سخت تبدیل شده است و سرانجام ویزای صادره برای یک روز یا دو روز بوده و محدود به شهر عشق آباد است. یعنی اگر بازرگانی علاوه بر عشق آباد تمایل به سفر به شهر دیگری را داشته باشد باید اجازه سفر دریافت کند.»وی در انتهای صحبت‌های خود با تاکید بر اینکه متاسفانه بسیاری تحریم‌ها را عامل اصلی مشکلات صنعت و اقتصاد می‌دانند، می‌افزاید: «برخی از مشکلات ما نه تنها در حوزه تحریم‌ها قرار نمی‌گیرد بلکه مرتبط به حوزه مدیریتی است. مدیریت ما نیز در بخش صادرات چندگانه است و اگر در این حوزه، مدیریتی متمرکز و قوی داشته باشیم، نتیجه بهتری خواهیم گرفت. برای مثال ترکمنستان در زمان تحریم‌ها، تحریم ایران را همراهی نکرد اما تمام تجار ایرانی با انتقال ارز از بانک‌های ترکمنستان به ایران مشکل دارند و تجار به صورت دستی اقدام به حمل و نقل پول می‌کنند، این مشکلی است که می‌تواند با مدیریتی بهتر، بهبود یابد.»
ارسال نظر