35 درصد مشهدی‎ها، بی‎خبر از تبعات بحران آب

دنیای اقتصاد- حدود سه سال پیش بود که زنگ خطر بحران آب در خراسان رضوی به صدا درآمد اما شاید در آن زمان کسی فکرش را هم نمی‎کرد که این بحران آنقدرها جدی باشد اما حالا اعداد و ارقام اعلام شده در این حوزه بسیار تکان‏دهنده است و به گفته مدیران استانی ۳۰ شهرستان استان در معرض تنش آبی قرار دارد. آمار اعلام شده از سوی مسئولان مربوطه حاکی از آن است که حال دشت مشهد هم چندان خوب نیست و نسبت برداشت به تغذیه در این دشت ۱۲۳ درصد است و همین اضافه برداشت‎های بی‎رویه دشت مشهد را در معرض فرونشست قرار داده است؛ بدون تردید مسئولان باید برای مدیریت منابع آبی این دشت تدبیری بیندیشند با این حال نباید از نقش مردم در بهینه‎سازی مصرف آب و صرفه‎جویی غفلت کرد؛ نکته حائز اهمیت آگاهی مردم از کاهش شدید منابع سفره‎های آب زیرزمینی دشت مشهد و جدی بودن بحران آب در این دشت است؛ مسلما آگاهی مردم نقش قابل توجهی در مراقبت آن‎ها از منابع آبی دشت مشهد خواهد داشت.

سرپرستی خراسان رضوی روزنامه «دنیای اقتصاد» در یک نظرسنجی که تابستان سال گذشته از ۲۰۰۰ نفر از مردم این شهر انجام شد، به بررسی میزان آگاهی آنان از جدی بودن بحران آب در دشت مشهد پرداخته و آنچه در ادامه می‏خوانید نتایج حاصل از این نظرسنجی است. جمع‎آوری اطلاعات پژوهش که به صورت پیمایشی انجام شده، از طریق ابزار پرسشنامه و به صورت حضوری صورت گرفته است؛ ۲۹ درصد شرکت‏کنندگان در این نظرسنجی در بازه سنی ۲۱ تا ۳۰ سال، ۲۷.۷ درصد در گروه سنی ۳۱ تا ۴۰ سال، ۱۷.۷ درصد در بازه سنی ۴۱ تا ۵۰ سال، ۱۳.۹ درصد در گروه سنی بالای ۵۹ سال و ۷.۴ درصد نیز در گروه سنی زیر ۲۰ سال قرار دارند که از این تعداد ۲۶.۸ درصد دیپلم، ۲۰.۲ درصد فوق دیپلم، ۲۵ درصد لیسانس، ۱۸.۲ درصد زیر دیپلم، ۵.۷ درصد فوق لیسانس و ۱.۴ درصد هم دکترا هستند. از مجموع ۲۰۰۰ نفر پاسخگو به سؤالات این نظرسنجی، ۵۱.۸ درصد شغل آزاد دارند و ۱۴.۷ خانه‎دار، ۸.۸ درصد کارمند، ۶.۲ درصد دانشجو، ۴.۶ درصد فرهنگی، ۲.۸ درصد مهندس، ۲.۲ درصد پزشک و سه درصد هم دانش‏آموز هستند.

آگاهی 70 درصد مشهدی‎های از بحران آب دشت مشهد

بر اساس نتایج حاصل از این نظرسنجی مشترک «دنیای اقتصاد» از مجموع ۲۰۰۰ نفر شرکت‎کننده ۱۴۰۴ نفر که ۷۰.۲ درصد این جمعیت را شامل می‎شود، از بحران آب دشت مشهد اطلاع دارند و ۵۹۶ نفر معادل ۲۹.۸ درصد از بحران آب دشت مشهد بی‎اطلاع بودند. نتایج این نظرسنجی در خصوص نحوه آگاهی یافتن مردم از بحران آب دشت مشهد حاکی از آن است که بیشترین تعداد یعنی حدود ۷۰ درصد آنان از طریق صدا و سیما و کمترین تعداد، حدود یک درصد از طریق رسانه‎های خارجی از این بحران آگاه شده‎اند؛ آگاهی سایر شرکت‎کنندگان نیز از طریق اینترنت، روزنامه، دوستان و ... بوده است. یکی دیگر از نکات قابل تامل در این تحقیق میزان کم آگاهی شهروندان مشهد از سایر تبعات بحران آب در این دشت بود به طوری که ۷۰۵ نفر از ۲۰۰۰ پاسخگو که حدود ۳۵ درصد آنان را شامل می‎شود، اطلاعات کمی در این حوزه داشتند وتنها حدود ۶.۵ درصد آنان نیز از اطلاعات کاملی در این حوزه برخوردارند.

مخالفت 62 درصد مشهدی‎ها با جیره‎بندی آب

در ادامه از پاسخگویان سوال شد که «آیا با جیره‎بندی آب در حفظ و تامین آب دشت مشهد موافق هستید یا خیر؟»؛ بر اساس این نظرسنجی از مجموع ۲۰۰۰ نفر شرکت‎کننده ۱۲۳۹ نفر که ۶۲ درصد آنان را شامل می‎شود، مخالف جیره‎بندی آب برای حفظ و تامین آب و ۳۸ درصد شرکت‏کنندگان معادل ۷۵۹ نفر با این شیوه موافق هستند. از آنان خواسته شد تا دلایل موافقت یا مخالفت خود را با جیره‎بندی آب بیان کنند که بر این اساس ۶۵۸ نفر از شرکت‎کنندگان جیره‌بندی را عامل کاهش مصرف آب، ۱۲۲ نفر عامل هدررفت آب و حفر چاه غیرمجاز، ۲۲۷نفر آن را عامل به اصلاح الگوی مصرف و ۱۵۷ نفر عامل ذخیره بیش از اندازه آب دانسته‎اند و ۳۸۶ نفر هم معتقد بودند جیره‎بندی آن تأثیری در کاهش و مدیریت منابع آب دشت مشهد ندارد؛ ۱۱۵ نفر مصرف بخش کشاورزی را عامل بحران آب دانستند، ۲۷۰ نفر دلیلی نداشتند، از مجموع شرکت‎کنندگان ۱۳ نفر در این بخش معتقد به ترمیم شبکه آب‎رسانی توسط دولت بودند و ۳۵ نفر جداسازی آب شرب از غیرشرب را راهکار مناسب می‎دانند؛ همچنین دو نفر بر این باورند برای بهبود وضعیت بهتر است پلیس آب تشکیل شود؛ به اعتقاد هفت نفر سدسازی و به اعتقاد همین تعداد هم مدیریت آب جاری به رفع مشکل کمک خواهد کرد.

4 مقصر ایجاد بحران آب

به اعتقاد ۳۵.۴ درصد شرکت‎کنندگان در این پژوهش مصارف بخش شهری اولویت اول در ایجاد بحران دشت مشهد است؛ اما حدود ۱۹ درصد این بخش را اولویت دوم، حدود ۲۰ درصد اولویت سوم و حدود ۱۸ درصد نیز اولویت چهارم می‎دانند. تنها حدود ۶ درصد افراد شرکت‎کننده در این تحقیق معتقدند برای بهبود وضعیت باید آب بهای ماهانه بخش شهری افزایش یابد در حالی که حدود ۴۰.۵ درصد موافقت بسیار کمی با این موضوع دارند. همچنین حدود ۳۳ درصد شرکت‎کنندگان معتقدند مصرف آب در بخش کشاورزی بحران آب را در دشت مشهد ایجاد کرده است در حالی که ۲۷.۵ درصد این بخش را مقصر دوم می‎دانند و به اعتقاد حدود ۲۲ درصد این بخش جایگاه سوم مقصران را دارد و حدود ۹ درصد هم معتقدند بخش کشاورزی چهارمین مقصر است. تنها ۹ درصد شرکت‎کنندگان موافقت بسیاری با افزایش تعرفه آب ماهانه در بخش کشاورزی دارند در حالی که موافقت حدود ۲۸.۵ درصد شرکت‎کنندگان با این امر بسیار کم است.

۱۸ درصد افرادی که در نظرسنجی شرکت کرده‏اند، بر این باورند مصرف آب توسط بخش صنعت اولین عامل ایجاد بحران در دشت مشهد است با این حال ۲۶.۵ درصد صنعت را عامل دوم، حدود ۲۲ درصد این بخش را عامل سوم و ۲۲ درصد هم بخش صنعت را عامل چهارم می‎دانند. حدود ۳۰ درصد شرکت‎کنندگان با افزایش آب بهای ماهانه بخش صنعت موافقت بسیاری دارند و حدود ۱۵ درصد آنان به میزان بسیار کم با این مسأله موافق هستند. آبیاری فضای سبز از دیگر عواملی بود که شرکت‎کنندگان در این پژوهش نظر خود را درباره میزان تقصیر آن در بحران دشت مشهد اعلام کردند؛ به اعتقاد حدود ۱۴.۵ درصد آنان این بخش اولین عامل ایجاد بحران آب در دشت مشهد است در حالی که حدود ۱۶ درصد آن را عامل دوم، ۲۶ درصد عامل سوم و ۴۳.۵ درصد عامل چهارم می‎دانند؛ مجموع ۲۰۰۰ نفر شرکت‎کننده به طور متوسط ۲۸ درصد توسعه فضای سبز را با توجه به بحران آب دشت مشهد ضروری دانسته‎اند و به اعتقاد حدود ۱۱ درصد آن‎ها ضرورت این امر بسیار کم است.

راهکارهای رفع بحران آب

بخش دیگری از این نظرسنجی به راهکارهای رفع بحران آب در دشت مشهد اختصاص داشت که بر اساس نتایج حاصله حدود ۶۹ درصد شرکت‏کنندگان تغییر الگوی کشت از محصولاتی که کشت آن‎ها به آب زیادی نیاز دارد به محصولات کم‏آب‏بر را اولین راهکار دانسته‎اند؛ به اعتقاد حدود پنج درصد آنان اجاره زمین‌های کشاورزی در سایر کشورها اولویت اول در حفظ و تامین آب دشت مشهد است؛ همچنین حدود ۹ درصد شرکت‌کنندگان خرید آب از سایر کشورها را راهکار رفع مشکل دانسته‎اند؛ حدود ۱۶.۵ درصد از آنان نیز معتقدند واردات محصولات کشاورزی می‎تواند اولویت اول در حفظ و تامین آب دشت مشهد باشد.

از شرکت‎کنندگان خواسته شد تا دیدگاه خود را درباره شیوه‎های جایگزینی جداسازی آب بهداشتی از آب شرب در حفظ و تامین آب دشت مشهد اعلام کنند که در این خصوص حدود ۱۶درصد با خریداری آب، حدود ۴۳ درصد با خرید دستگاه تصفیه آب، حدود ۱۴ درصد با نقاط برداشت و حدود ۲۷ درصد نیز هیچ یک از این روش‏ها را مؤثر ندانسته‌اند. نتایج این نظرسنجی در خصوص موافقت شرکت‎کنندگان با طرح جایگزینی آب بهداشتی به جای آب شرب به منظور مصارف شستشو حاکی از آن است که حدود ۳۱ درصد خیلی زیاد، ۲۹ درصد زیاد، حدود ۱۵ درصد متوسط، حدود ۱۴ درصد کم و حدود ۱۲ درصد به میزان خیلی کم با این طرح موافق هستند.

اثرگذاری اقدامات انجام شده توسط دولت برای کاهش بحران آب در دشت مشهد و نقش مردم در این زمینه بخش دیگری از این نظرسنجی را به خود اختصاص داده که حدود ۳۶.۵ درصد شرکت‎کنندگان تأثیر اقدامات دولت را بسیار کم، ۳۳ درصد کم، حدود ۲۰ درصد متوسط، حدود هشت درصد زیاد و دو درصد خیلی زیاد ارزیابی کرده‎اند؛ همچنین حدود ۳۷ درصد آنان نقش مردم را در صرفه‎جویی و کاهش بحران آب بسیار مؤثر و ۳۰ درصد مؤثر دانسته‎اند؛ به اعتقاد ۱۳ درصد شرکت‎کنندگان اثرگذاری مردم در این زمینه متوسط، به اعتقاد ۱۳ درصد کم و به اعتقاد حدود ۶.۵ درصد خیلی کم است.

حدود ۳۰.۵ درصد شرکت‎کنندگان مشارکت شهروندان را در تصمیم‎گیری و مدیریت آب بسیار زیاد ضروری دانسته‌اند و این در حالی است که تنها ۵.۶ درصد آنان ضرورت این امر را بسیار کم ارزیابی کرده‎اند. همچنین ۶۷۸ نفر از پاسخگویان از فعالیت تشکل‏ها و سازمان‏های مردم‎نهاد با موضوع حفاظت از آب اطلاع بسیار کمی داشتند و ۶۵۴ نفر اطلاعات بالایی از میزان تاثیر فعالیت‎های سازمان‎های مردم‎نهاد در حفظ منابع آب و نحوه تصمیم‏گیری مدیران شهری داشتند؛ در مجموع ۶۵۹ نفر علاقمند به مشارکت و فعالیت در سازمان‏های مردم نهاد با موضوع حفظ منابع آب بودند که در این خصوص نیز می‎توان با تقویت سمن‏ها مشارکت بیشتر شهروندان را در مدیریت بحران آب جذب کرد.

نکته قابل توجهی که در الگوی رفتاری پاسخگویان به خوبی مشاهده می‏شد ارتباط مستقیم میزان آگاهی آنان نسبت به شیوه‎های استفاده و مدیریت آب به طور صحیح و میزان رعایت شیوه‏های صحیح استفاده از آن‎ها بود؛ برای مثال بیشتر پاسخگویان از کاهش مصرف آب در استفاده از ماشین ظرف‏شویی و لباس‏شویی نسبت به شستشوی دستی ظروف و لباس، استفاده از کارواش جهت شستشوی اتومبیل نسبت به شستشوی آن در منزل، استفاده از شیرآلات کاهنده مصرف و آبیاری فضای سبز در صبح زود و غروب آفتاب اطلاع کاملی داشتند و این الگو را کاملا رعایت می‎کردند.