الزامات ساخت وساز در تراز منفی با نگاهی به تجربه جهانی

دکترمصطفی بهزادفر

استاد معماری و شهرسازی دانشگاه علم و صنعت

مطابق با تحقیقات اخیر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، گودبرداری‌های عمیق برای ساخت وساز با طبقات منفی زیاد یکی از عوامل بروز حوادث اخیر فروریزش در پایتخت معرفی شده است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد تاسیس ساختمان‌های با طبقات زیرزمینی زیاد منجر به گودبرداری عمیق چند متری در زمین شده است. این گودبرداری‌ها با تغییر مسیر آب‌های زیرزمینی، موجب آب‌شستگی و در نهایت ایجاد حفره‌های زیرزمینی می‌شوند و به مرور زمان بزرگ شدن این حفره‌های زیرزمینی به واسطه ارتعاشات ترافیکی، منجر به ریزش سطح زمین می‌شود.این در حالی است که ساخت وساز در تراز منفی از دیدگاه شهرسازی، طراحی شهری و کیفیت محیطی پذیرفته شده و مورد تایید است.در تجربه‌های موفق جهانی ساخت وساز در فضای زیر هم‌سطح با هدف انتقال رفت‌و‌آمد به زیرزمین، دفاع غیرعامل، جبران کمبود زمین در سطح به واسطه رشد جمعیت شهری و ایجاد کاربری‌های چندگانه شامل پارکینگ و واحدهای تجاری طی چند دهه اخیر اجرایی شده‌است.

بنابراین اگر تمایل سازنده‌ها برای استفاده از فضاهای زیرسطحی برای تحقق چنین اهدافی باشد می‌تواند مشکلات اصلی کمبود فضا در روی سطح زمین شهری را جبران کند. به تعبیر دیگر از آنجا که کیفیت سکونت در شهر تهران کاهش یافته‌است اگر با استفاده از تجربه جهانی از فضاهای زیرسطحی بابت جبران کمبود فضای پهنه‌های شهری استفاده شود نه تنها پیامد به دنبال نخواهد داشت بلکه می‌تواند به تعدیل هوای روی سطح و پایداری کمک کند.اما در عین حال آنچه در مسیر صدور مجوز برای ساخت وسازهای تراز منفی باید مدنظر مدیران شهری قرار گیرد این نکته است که ورود به عمق زمین به قصد احداث پارکینگ یا مجتمع‌های تجاری باید با رعایت ضوابط طرح جامع و تفصیلی به‌عنوان نقشه راه ساخت‌وسازهای شهر تهران انجام شود. به این معنا که اگر به‌عنوان مثال ضوابط طرح تفصیلی اجازه ساخت یک تا سه طبقه واحدتجاری در زیرزمین را برای محدوده مشخص از شهر می‌دهد، صدور مجوزها نیز باید در همین مسیر حرکت کند. در صورتی که چنین ضوابطی به‌صورت مشخص در قالب اسناد فرادست پیش‌بینی نشده است مناسب است برای کاهش آسیب‌ها و حوادث ناشی از اجرای الگوی ساخت وساز در تراز منفی مطالعات علمی و کارشناسی دقیق انجام شود. چراکه در تجربه‌های جهانی نیز ایمن‌ترین ساختمان‌ها با طبقات منفی زیاد طراحی شده‌اند و نمی‌توان گفت افزایش ساخت وساز با تراکم منفی سبب رشد آمار حوادث ساختمانی می‌شود. از این‌رو به نظر می‌رسد با توجه به وجود دانش علمی و دانشگاهی کافی برای گودبرداری‌های عمیق در کشور، به‌روزرسانی ضوابط گود‌برداری، ایمن‌سازی گودها و رعایت مقررات نظام مهندسی می‌تواند در ایجاد مسیر درست حرکت یاری‌دهنده باشد.