خانه‏ های بند‏انگشتی
تومیو و نوامی ساتو، زوج جوان ژاپنی ماه‌ها برای خرید خانه در یکی از گران‏ترین شهرهای جهان مشغول جست‌وجو بودند اما نیافتند. در شهری که متوسط قیمت مسکن آپارتمانی در آن، متری 4 هزار دلار است و قدرت خرید طبقه متوسط بسیار پایین‏تر از این رقم است، خرید خانه برای زوج‏های جوان کار آسانی نیست. به همین خاطر خانواده ساتو تصمیم گرفت به جای خرید خانه کار دیگری انجام دهد. این زوج، قطعه زمین کوچکی را در یک محله مسکونی شلوغ در مرکز توکیو خریدند. این قطعه زمین چند قدم با خیابانی که پر از مغازه بود و چند پلاک با یک مدرسه ابتدایی فاصله داشت. این‏ها ویژگی‏هایی بود که خانواده ساتو به آن نیاز داشتند. این زوج یک معمار ساختمانی که کارش ساخت خانه‏های کوچک در مرکز شهرهاست را استخدام کردند تا در این قطعه زمین برایشان خانه بسازد. کار این معمار 38 ساله بسیار سخت است، اما در آن تبحر دارد. چرا که ساخت خانه‏های کوچک به اصطلاح بند‏انگشتی این روزها در ژاپن به امری معمول تبدیل شده‏است. این معمار، وقتی نقشه خانه مورد نظرآقا و خانم ساتو را به آنها نشان داد، آنها را بسیار متعجب کرد. نوامی ساتو 38 ساله که مهندس است و برای یک شرکت تجهیزات پزشکی کار می‏کند، می‏خواست که از قطعه زمین باریک و کوچکی که خریده، حداکثر استفاده را برای ایجاد فضای زندگی ببرد. عرض این زمین 5/ 3 متر و طولش حدود 10 متر بود. این قطع زمین باریک، میان دیوارهای دو خانه کناری، ساندویچ شده بود. پیشنهاد معمار این بود که دو سازه باریک در این قطع زمین ساخته شود، به طوری‌که میانشان یک فضای خالی وجود داشته‏باشد. این دو سازه، خانه خانواده ساتو را تشکیل می‏دهد.
طراحی به گونه‏ای است که سازه اصلی، به عرض ۵/ ۱ متر، فضای نشیمن خانه را با سه طبقه تشکیل می‏دهد. سازه دیگر، شامل پله‏ها می‏شود. ساکنان این خانه برای رفتن از یک اتاق به اتاق دیگر، باید درواقع از خانه خارج شوند و از یک بخش، به بخش دیگر بروند. این البته کار ساده‏ای نیست مخصوصا در روزهای بارانی توکیو. هدف از فضای خالی که میان این دو بخش خانه تعبیه شده، هدایت نور و هوا به درون خانه‏ای است که برای این زوج ساخته شده‏است. برای اینکه بتوانند لباس‏هایشان را در هوای آزاد خشک کنند و گاهی هم هوا بخورند. این شکاف را نمی‏توان با سقف شیشه‏ای پوشاند، چرا که بر اساس قوانین ساخت‏و ساز در توکیو به ویژه در مرکز شهر، ۴۰ درصد از فضای خانه باید به فضای خارجی اختصاص داشته‏باشد. این فضای خارجی می‏تواند تراس باشد یا مانند این خانه، یک شکاف بین دو قسمت از خانه. این خانه سه ایستگاه مترو با مرکز شهر که قسمت مالی و اداری شهر توکیو است، فاصله دارد. این خانه به‌طور کلی و در مجموع۵۵ متر مربع فضای زندگی دارد. بخش اصلی آن، فقط به اندازه جا دادن یک تختخواب دو نفره جا دارد، اما ارتفاع خانه زیاد است و سقف بسیار بالا است. همین موضوع و پنجره‏های قدی و عظیم، باعث شده که خانه بزرگ‌تر به نظر برسد.
کل هزینه ساخت این خانه 50 میلیون ین معادل 418 هزار دلار تمام شده‏است. قیمت زمین این خانه اندکی بیش از نصف این رقم است. قیمت زمین در توکیو در 2 سال گذشته رو به کاهش گذاشته است. این برخلاف روند افزایشی قیمت مسکن در توکیو است که در یک سال گذشته نزدیک 5 درصد گران‏تر شده‏است. قیمت زمین در توکیو به‌طور متوسط با کاهش 11 درصدی روبه‏رو شده و اکنون متوسط قیمت زمین در این شهر، حدود متری 2500 دلار است.
آمارها نشان می دهد که در سال‌های اخیر، زوج‏های جوان ژاپنی به خانه‏های کوچک در مرکز شهر توکیو علاقه بیشتری نشان می‏دهند و این خانه‏های کوچک بندانگشتی را به خانه‏های بزرگ حومه شهر که ممکن است ارزان‏تر و با وام بیشتر و سهل‏الوصول‏تر باشد، ترجیح می‏دهند. والدینی که شاغل هستند ترجیح می‏دهند که در مرکز شهر ساکن شوند. این برخلاف روندی است که در سال‌های دورتر در شهرهایی مانند توکیو دیده می‏شود.
یک عکاس فرانسوی مستقر در توکیو که به تازگی پروژه‏ای را با عکاسی از مناظر شهری و سازه‏های این شهر انجام داده و آن را در کتابی با عنوان خانه‏‏های توکیو منتشر کرده، به همین روند جدید خانه‏سازی و رویکرد به خانه‏های کوچک به ویژه در مرکز شهر توکیو توجه کرده‏است. با این روند، الگوهایی جدید معماری و طراحی‏های مطابق با همین زمین‏های باریک و کوچک هم باب شده‏است. نکته دیگر اینکه، اکنون کار معمارانی پرمشتری و مخاطب است که طراحی‏هایی برای ساخت خانه‏های کوچک ارائه می‏کنند.
البته این خانه‏های کوچک فقط مختص زوج‏های جوان نیست. در کتاب جرمی سوتیار عکاس فرانسوی که به آن اشاره شد، به خانه یک خانواده سه نفره در توکیو اشاره شده است. این خانه ۲ اتاق اصلی دارد یکی اتاق نشیمن و غذاخوری با هم، با ارتفاع ۴ متر که البته آشپزخانه‏ای کوچک هم پشت در اتاق تعبیه شده‏است. در طبقه دوم، یک اتاق خواب و مطالعه با هم وجود دارد که میان والدین و فرزند ۹ ساله‌شان تقریبا مشترک است و با یک کتابخانه از هم جدا شده‏است. سرویس بهداشتی هم پشت در اتاق جاسازی شده‏است. طبقه بالا نورش را از طبقه پایین می‏گیرد و راه رفتن کف آن دشوار است. صاحب این خانه یک کارمند ۳۶ ساله است که برای یک چاپخانه کار می‏کند. او می‌گوید که یک بار گوشی موبایلش در طبقه بالا از دستش به زمین افتاد و با ایجاد کردن حفره‏ای در کف اتاق، مستقیم به سمت اتاق طبقه پایین سرازیر شد. این البته یکی از قوانین خانه‏سازی در ژاپن است که کف طبقه بالای خانه‏های دوطبقه، به خاطر تدابیر ایمنی زلزله باید از چوب ساخته شود. هزینه ساخت این خانه به‌طور کلی ۵۸۵ هزار دلار تمام شد که این البته شامل ۳۷۵ هزار دلار قیمت زمین هم می‏شود. یک واحد آپارتمانی با همین متراژ در مرکز توکیو، تقریبا همینقدر قیمت دارد.
یک معمار 37 ساله ژاپنی که شرکتی برای طراحی خانه‏های جدید باب‏میل ژاپنی‏ها در شهر توکیو تاسیس کرده می‏گوید، چند عامل باعث شده که مردم این شهر به این سبک خانه‏های بندانگشتی روی بیاورند. در کنار مسائل مالی و قیمت بالای مسکن، افزایش میل مردم به حریم خصوصی و امنیت باعث تمایل آنها به این سبک خانه‏ها شده است. این خانه‏های دو تکه، امکان این را به ساکنان می‏دهد که در فضایی بسیار کوچک، برای خودشان حریم خصوصی فراهم کنند.
ساخت و ساز شهری در توکیو و دیگر شهرهای ژاپن در ۲ سال گذشته با رشد قابل توجهی همراه بوده و این روزها به بالاترین شتاب رشد در یک دهه گذشته رسیده است، اما همزمان با این سرعت ساخت‌وساز، خانه‏ها کوچکتر و کوچکتر می‏شوند. در یک سال گذشته، میزان کل وام مسکن پرداخت شده به مشتریان برای خرید ملک، با حدود سه درصد افزایش نسبت به یک سال قبل‏تر، به حدود ۴۳ هزار میلیارد دلار رسید. قیمت مسکن هم همچنان سیر صعودی خود را طی می‏کند. مسکن یکی از بخش‏های مهم برنامه‏های اقتصادی نخست‏وزیر ژاپن برای خروج از رکود است. با توجه به بسته محرک اقتصادی که نخست‏وزیر برای خارج کردن اقتصاد از رکود در نظر گرفته، پیش‏بینی‏ها حاکی از آن است که سیر صعودی قیمت مسکن در ژاپن به ویژه در شهرهای بزرگ مانند توکیو و اوساکا، شتاب بیشتری هم بگیرد. از سوی دیگر، میزبانی توکیو برای بازی‏های المپیک تابستانی ۲۰۲۰ از همین حالا بر بازار مسکن این شهر تاثیر گذاشته و تقاضا برای مسکن را افزایش داده است. رشد اقتصاد چین در یک سال گذشته ۵/ ۱ درصد بوده‏است. سومین اقتصاد بزرگ دنیا اما مشکلات داخلی زیادی دارد که مهم‌ترین آن، پیری جمعیت است. ژاپن پیرترین جمعیت دنیا را دارد و همین برای بخش‏های مختلف اقتصاد از جمله برای بخش مسکن، مشکلات جدی ایجاد کرده است. یکی از مشکلات این جمعیت پیر برای بخش مسکن، معضل خانه‏های خالی است. درحالی‌که قیمت مسکن در ژاپن بالاست و قدرت خرید مردم حریف آن نمی‏شود، اما تعداد بسیار زیادی از خانه‏های مسکونی در ژاپن خالی هستند؛ چرا که مالکان پیر آنها در خانه‏های سالمندان به سر می‏برند. بر اساس آمار رسمی در ژاپن، شمار خانه‏های خالی با ۸ درصد افزایش، اکنون به بیش از ۸ میلیون واحد رسیده است. کل واحد‏های مسکونی در ژاپن اکنون حدود ۶۱ میلیون واحد است. این یعنی حدود ۵/ ۱۳ درصد از واحدهای مسکونی در ژاپن خالی هستند. تخمین‏ها نشان می‏دهد که این نسبت تا سال ۲۰۲۳ به ۲۱ درصد می‏رسد یعنی از هر ۵ واحد مسکونی در ژاپن، یکی خالی خواهد بود. این درحالی است که برآورد شده در طول این مدت زمانی، ۸/ ۵ میلیون واحد مسکونی جدید در ژاپن ساخته خواهد شد. به دلیل شتاب این روند، دولت ژاپن تصمیم گرفته که با تغییر قوانین مالیاتی، نگهداری خانه خالی را برای مالکان به صرفه نکند. بر اساس قوانین فعلی مالیاتی ژاپن، تخریب خانه و نگهداری زمین، مالیاتی سنگین‏تر از نگهداری یک خانه قدیمی به صورت خالی دارد. این یکی از انگیزه‏های عدم نوسازی خانه‏های فرسوده و خالی نگهداشتن آنها برای مدت طولانی شده است. اکنون دولت به فکر تغییر این قوانین افتاده‏است.
دولت ژاپن به شهروندان کمک‏هزینه مسکن می‏پردازد که البته این هزینه هم مانند دیگر مزایای رفاهی اخیرا کاهش یافته‏است. مزایای رفاه اجتماعی، یک سوم بودجه 818 میلیارد دلاری ژاپن را تشکیل می‏دهد. در سال‌های بعد از جنگ جهانی، دولت ژاپن تسهیلات ویژه مسکن برای شهروندان به ویژه برای زوج‏های جوان اختصاص می‏داد. از جمله این تسهیلات که تا همین دو دهه پیش هم برقرار بود، مسکن رایگان برای زوج‏های جوان در سال‌های اولیه زندگی‏شان بود. شرکت‏ها و کارخانه‏های بزرگ چین، به کارمندانشان خانه‏هایی برای زندگی در سال‌های اولیه بعد از ازدواج می‏دادند که نام آنها شاتاکو بود. اما در دو دهه گذشته این طرح برچیده شد. اکنون هم البته کمک‏هایی در زمینه مسکن به زوج‏های جوان می‏شود که یک نمونه آن، آپارتمان‏های چوبی است که به قیمت ارزان به زوج‏های متقاضی اجاره داده می‏شود یا به قیمت اندک به فروش می‏رسد. این آپارتمان‏ها البته ارزش چندانی ندارند و در سال‌های اخیر از نظر کیفیت افت بیشتری هم کرده‏اند. یارانه یا کمک هزینه مسکن در ژاپن بیشتر به سالمندان، معلولان یا کارمندان کم‏درآمد پرداخت می‏شود. این کمک هزینه به این گونه است که مثلا اجاره ماهیانه یک آپارتمان قدیمی 27 ساله با متراژ کمتر از 40 متر مربع، حدود 82 هزار ین است که از این رقم حدود 70 هزار ین را دولت به صورت کمک هزینه می‏پردازد.



رواج خانه‏های بندانگشتی در جهان
تنها توکیو نیست که شاهد ساخت و ساز خانه‏های بندانگشتی باریک در شکاف میان آپارتمان‏ها و خانه‏ها در مراکز شهری است. در آمریکا هم برخی ایالت‏ها به تازگی به این سبک ساخت خانه روی آورده‏اند. مثلا در کلمبیای آمریکا این سبک خانه‏سازی باب شده‏است. خانه‏هایی که به نوشته وال‏استریت ژورنال، در گذشته نماد زندگی سخت و بدبختی آدم‏ها بود، اما اکنون به‌عنوان یک طراحی مدرن مورد توجه قرار گرفته است. البته این روند با اعتراض ساکنان برخی محله‏های شهر روبه‏رو شده‏است. آنها از شهرداری و فرمانداری خواسته‏اند که قوانینی برای جلوگیری از ساخت چنین خانه‏ هایی تدوین کنند تا مانع از تراکم بیشتر شهری و زشت شدن نمای شهر شوند. در کالیفرنیا، این ساخت ‏و سازها به منبعی برای کسب درآمد مالکان برخی خانه‏ها تبدیل شده‏است. مالکان خانه‏ها از فضاهای شکاف مانند میان خانه‏شان با خانه کناری یا میان آپارتمان‏ها برای ساخت خانه‏های کوچک و اجاره آن استفاده می‏کنند. این فقط به آمریکا محدود نشده و مثلا در آمستردام هلند، خانه‏هایی دیده می‏شود که عرضش تنها یک متر است. در اسکاتلند هم این روند دیده شده‏است. خانه‏هایی باریک با عرض چند متر و با ارتفاع بلند. در واشنگتن، کمیسیون ساخت و ساز شهرداری به‌تازگی جلسه‏ای برای تصمیم‏گیری درباره اعمال محدودیت برای ساخت چنین خانه‏هایی برگزار کرده‏است. موضوع جلسه این است که برای ارتفاع خانه‏ها محدودیت گذاشته شود. ساکنان واشنگتن، نام این خانه‏ها را «هیولا» گذاشته‏اند و می‏گویند که این خانه‏های باریک بلند، چهره محلات را زشت کرده است.