معضل اقتصاد دولتی درفوتبال

گروه ورزش: باشگاه‌داری در دنیا و به‌خصوص در کشورهای صاحب فوتبال بسیار اقتصادی و منظم پایه‌ریزی شده است. در این میان بسیاری از باشگاه‌های حرفه‌ای حتی توانسته‌اند نقش مهمی در اقتصاد کلان کشورهای خود ایفا کنند. از سوی دیگر باشگاه‌های حرفه‌ای فوتبال به دلیل قابلیت درآمدزایی شگفت‌آور خود توانسته‌اند بخش قابل توجهی از اقتصاد ورزش را به خود اختصاص دهند. در ایران اما این رابطه به شکل عجیبی با سایرنقاط دنیا متفاوت است. بررسی نظام باشگاه‌داری حرفه‌ای فوتبال ایران حاکی از مالکیت گسترده دولتی است. در چنین فضایی بدون شک خصوصی‌سازی ورزش و به‌خصوص فوتبال رویایی بیش نیست. بسیاری ازکارشناسان امر نیز تاکید می‌کنند یکی از بیماری‌ها و آفت‌های ورزش و خصوصا فوتبال ایران چنبره دولت بر مالکیت باشگاه‌های فوتبال است. چنان که در ماجرای واگذاری دو باشگاه پرطرفدار پرسپولیس و استقلال این موضوع به‌خوبی نمود داشت و دولت در واگذاری این دو باشگاه به بخش خصوصی با وسواس فزاینده‌ای که به خرج داد ترجیح داد مالکیت آنها را همچنان در دست داشته باشد. البته در روزهای اخیر لزوم ورود اقتصاد به فوتبال ایران از سوی مسوولان بیشتر شنیده می‌شود. مهدی تاج رئیس فدراسیون فوتبال یکی از اولویت‌های بزرگ مدیریتی خود را اقتصادی کردن فوتبال خوانده است: «یکی از اولویت‌های ما در فدراسیون فوتبال اقتصادی شدن فوتبال یعنی تشکیل سازمان اقتصادی فوتبال است که این بحث مهمی است. اگر به فوتبال کمک شود بعدها می‌تواند کمک‌کننده هم باشد. باید منابع تامین مالی را شناسایی کرد که برخی از حقوق فوتبال است.» از سوی دیگر عضو جدید هیات‌مدیره پرسپولیس نیز ازلزوم تشکیل سازمان اقتصادی پرسپولیس صحبت کرده است. فرشید گل‌زاده در این خصوص گفته بود: «باشگاه برای موفقیت و رشد پایدار، علاوه بر سازمان موثر ورزشی و فنی، به‌صورت کاملا جدی به سازمان موثر اقتصادی و تجاری نیازمند است. در رویکرد جدید، نگاه از تیمداری صرف، به توسعه یک باشگاه حرفه‌ای تغییر کرده است.» به هر صورت سخنان این دو مقام را باید به فال نیک گرفت و به اقتصادی شدن باشگاه‌های فوتبال در ایران امیدوار بود.

هزینه‌زایی باشگاه‌ها در ایران

درخصوص اینکه چرا فوتبال ایران هنوز موفقیت چشمگیری دربحث نظام اقتصادی و باشگاه‌داری نداشته و برخی دیگر از مشکلات روزمره فوتبال دکترمهدی کرباسیان، مدیرعامل فعلی ایمیدرو(سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) و رئیس سابق فدراسیون بدمینتون با روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت‌وگو کرده است. وی در این گفت‌وگو برجای خالی اقتصاد در ورزش ایران تاکید کرد و گفت:«امروزه فوتبال به‌عنوان یک صنعت بزرگ ورزشی دردنیا نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. در حقیقت این ورزش جدا از اینکه هیجان و نشاط ایجاد می‌کند موجب همبستگی ملی نیز می‌شود. در این میان به‌ویژه باشگاه‌ها اثر اجتماعی و فرهنگی وسیعی دارند. شما ببینید وقتی تیم ملی آلمان بازی داردآنگلا مرکل صدر اعظم آنها به آن کشور سفر می‌کند و بازی را از نزدیک می‌بیند. از بعد اقتصادی نیز باشگاه‌های آنها تاثیرگذار و درآمدزا هستند. باشگاه‌ها منابع زیادی از طریق حق پخش و بلیت‌فروشی و فروش اقلام باشگاه‌ها به‌دست می‌آورند. ضمن اینکه آنها از برند باشگاه نیز بسیار کسب درآمد می‌کنند. مثلا با فروش سهام باشگاه در بورس. اینها در آمدهای پایدار باشگاه‌ها هستند که در ایران خبری از آنها برای باشگاه‌ها نیست. همان‌گونه که اقتصاد ما دولتی است، ورزش ما هم کمابیش دولتی بوده است. در واقع باشگاه‌داری در کشور ما جدا از بنگاه‌داری دولتی نیست و همان‌گونه که سال‌ها سایه دولت روی اقتصاد کشور بوده، ورزش نیز دولتی مدیریت شده است. حال آنکه در کشورهای پیشرفته، ورزشگاه‌ها و باشگاه‌های ورزشی از سوی بخش خصوصی اداره می‌‌شود و مدیریت حاکم بر آنها خارج از دخالت‌های گاه و بیگاه دولت است. در این شرایط باشگاه‌ها کمتر به این فکر افتاده‌اند تا به سمت درآمدزایی بروند و بیشتر هزینه‌‌زا بوده‌اند.»

فوتبالی‌ها قید دریافت حق پخش را بزنند

ماجرای دریافت حق پخش تلویزیونی مسابقات فوتبال در ایران و جدال صداوسیما با فدراسیون فوتبال تبدیل به یک داستان فکاهی شده و به نظر می‌رسد با توجه به سیستم دولتی صداوسیما و باشگاه‌های فوتبال در ایران گرفتن این حق برای فوتبالی‌ها یک رویا است. کرباسیان درخصوص ماجرای حق پخش در ایران نیز گفت: «در دنیا تلویزیون‌ها قریب به اتفاق خصوصی و اکثرا در رقابت با هم هستند. من ۱۴ سال نایب رئیس فدراسیون بدمینتون آسیا بودم. بزرگ‌ترین درآمد این فدراسیون قراردادهایی بود که با یک شرکت تلویزیونی بسته شده بود. در چند سال قبل اقتصاد ما بیشتر از الان دولتی بود و بخش خصوصی کمتر تیمداری می‌کرد. در نتیجه باشگاه‌ها دولتی بودند. بعد از مدتی که شرکت‌ها خصولتی شدند اقدام مثبتی شکل گرفت و باشگاه‌های خصوصی بیشتر شدند. از این‌رو من آمدن بخش نیمه‌دولتی به ورزش را مثبت تلقی می‌کنم و پیش‌تر هم اعلام کردم از کارهای خوب بوده است. ما حق پخش تلویزیونی را نداریم چون صداوسیما دولتی است و آنها هم به لحاظ اینکه اکثر باشگاه‌های ما به‌خصوص پرسپولیس و استقلال دولتی هستند از دادن حق پخش طفره می‌روند. در این سال‌ها صداوسیما نیز هر موقع دلش خواسته مسابقه‌ای را پخش می‌کند و اگر هم نخواسته زیر بار پخش نرفته است. از سوی دیگر صداوسیما بدون رقیب است و این نیز باعث می‌شود فوتبالی‌ها گزینه دیگری برای فروش حق پخش تلویزیونی مسابقات نداشته باشند. پس به نظر می‌رسد برای پخش مسابقات راه‌حل دیگری را باید در نظر گرفت و در شرایط فعلی فدراسیون فوتبال و فوتبالی‌ها باید قید دریافت حق پخش را بزنند. از راهکارهایی که به نظر من می‌شود در این خصوص به‌کار بست اینکه یا وزیر ورزش وارد گفت‌وگو با شورای نظارت صداوسیما شود و با آنها بر سر گرفتن حق پخش چانه‌زنی کند یا اینکه وزارتخانه از مقام معظم رهبری درخواست کند در این خصوص به کمک فوتبال بیایند.»

رکود اقتصادی معضل فوتبال

بعد از حق پخش تمام امید فوتبال به بستن قرارداد با مجری تبلیغات محیطی بود. سازمان لیگ برای پیدا کردن مجری در روزهای گذشته دوبار مزایده برقرار کرد اما هیچ شرکتی برای ورود به این مزایده استقبال نکرد. دکتر کرباسیان دلیل این موضوع را این طور بیان کرد: «پیش‌تر به تناوب شرکت‌های بیشتری برای اسپانسری به ورزش می‌آمدند ولی در حال حاضر این شرکت‌ها کمتر راغب هستند تا به ورزش ورود کنند. یکی ازدلایل آن نیز رکود اقتصادی حاکم در کشور است. واحد‌ها از نظر نقدینگی مشکل دارند و درنتیجه آنها رغبتی ندارند برای اسپانسر شدن قدم پیش بگذارند و به فوتبال بیایند چون بودجه خاصی برای این کار درنظر نگرفته‌اند.»