آیا صنعت برق برای پیک تابستانی آماده است؟ «دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با رئیس انجمن نیروگاهها بررسی کرد
بحران ناترازی در نیروگاهها
۳هزار مگاوات برق به پیک مصرف نمیرسد
در همین خصوص رئیس انجمن صنفی نیروگاه‌‌‌های ایران (اصنا) می‌‌‌گوید: در سطح جهانی ارقامی برای بهره‌‌‌برداری، نگهداری و تعمیرات بدون هزینه‌‌‌های سوخت با توجه به تکنولوژی نیروگاهها مشخص شده و برای نیروگاه حرارتی کشورهایی که شرایطی مشابه ما دارند، تقریبا ۰.۲ تا ۰.۵ سنت به ازای تولید هر کیلووات ساعت تعیین شده و در سیکل ترکیبی بسته به نوع تکنولوژی توربین‌‌‌های گازی این رقم متفاوت است؛ نکته حائز اهمیت اینکه در سال ۱۴۰۲ بر اساس گزارش شرکت برق حرارتی ۳۴۶ میلیون مگاوات ساعت تولید برق داشته‌‌‌ایم که ۶۳ میلیون مگاوات ساعت در حوزه توربین‌‌‌های گازی، ۲۰۰ میلیون مگاوات ساعت سیکل ترکیبی و ۸۳ میلیون مگاوات ساعت نیروگاه‌‌‌های بخاری این برق را تولید کرده‌‌‌اند و چنانچه همان ۰.۲ سنت را برای بهره‌‌‌برداری، تعمیر و نگهداری به طور متوسط در ازای هر کیلووات ساعت برق در نظر بگیریم، صرفا برای تعمیر و نگهداری در حوزه نیروگاه گازی ۱۲۶ میلیون دلار، سیکل ترکیبی ۴۰۰ میلیون دلار و در حوزه نیروگاه‌‌‌های بخاری بالغ بر ۲۴۹ میلیون دلار به سرمایه‌گذاری نیاز داریم که مجموع آن به حدود ۸۰۰ میلیون دلار می‌‌‌رسد؛ ضمن اینکه با پیر بودن برخی نیروگاهها مواجهیم و حدود ۲۰۰ میلیون دلار هم باید برای نوسازی این بخش بودجه در نظر بگیریم تا در مجموع هزینه‌‌‌های ما به هزار میلیون دلار برسد.
به گفته علی نیکبخت، با توجه به بررسی‌‌‌هایی که از صورت‌های مالی یکی از نیروگاهها در کدال داشتم، با احتساب ارقام نرخ آمادگی و نرخ انرژی و همچنین قراردادهای دوجانبه حتی درآمد هر کیلووات ساعت نیروگاهها برای پرداخت هزینه‌‌‌های بهره‌‌‌برداری، نگهداری، تعمیرات و نوسازی با استانداردهای جهانی امکان‌‌‌پذیر نیست و جالب اینکه در سال ۱۳۹۸ درآمد هر کیلووات ساعت این نیروگاه ۰.۲سنت بود و در سال ۱۴۰۲ این رقم با فرض ارز نیمایی ۴۲هزار تومانی به ۰.۱ سنت می‌‌‌رسد؛ بنابراین ظرف پنج سال درآمد به نصف رسیده و هزینه‌‌‌ها سر به فلک کشیده است.
در واقع روزی که هر کیلووات ساعت برق نیروگاهها با نرخ خرید تولید انرژی به‌‌‌علاوه نرخ آمادگی به قیمت حدود ۴۰ تا ۶۰ تومان از نیروگاه خریداری می‌‌‌شد، دلار در محدوده ۱۰هزار تومان بود و امروز که درآمد هر کیلووات ساعت در نیروگاه‌‌‌های غیر‌خرید تضمینی به حدود ۱۳۰ تومان رسیده، دلار رشد ۶ برابری را تجربه کرده، این در حالی است که عمده هزینه‌‌‌های تامین قطعات یدکی و مصرفی نیروگاهها ارزی است؛ بنابراین نیروگاهها حداقل ۶ برابر توانایی مالی کمتری برای بهره‌‌‌برداری و تعمیرات و نوسازی دارند و منجر به بدهکاری سنگین نیروگاهها به سازندگان و پیمانکاران این حوزه شده است. حال اگر ناترازی درآمد و هزینه صنعت برق را بررسی کنیم متوجه می‌‌‌شویم که این اعداد و ارقام در بودجه‌‌‌ریزی کشور نیز نمی‌تواند اتفاق بیفتد و این در حالی است که حداقل برای انجام تعمیرات و اورهال اساسی ضروری نیروگاه‌‌‌های سال آینده، با ارز نیمایی امروز ۱۳ تا ۱۴ همت نیاز داریم. متن پیش رو ما‌حصل گفت‌‌‌وگوی «دنیای‌اقتصاد» با علی نیکبخت، رئیس انجمن صنفی نیروگاهای ایران (اصنا) در مورد چالش‌‌‌ها و راهکارهای رونق کسب‌وکار این بخش از فعالان صنعت برق است که در ادامه می‌‌‌آید.
حوزه تعمیرات و اورهال در سال‌های گذشته چه تغییر روندی را طی کرده است؟
حدود ۵۵ شرکت حرفه‌ای در زمینه بهره‌‌‌برداری، نگهداری و تعمیرات و ساخت قطعات یدکی عضو انجمن ما هستند و بار اصلی بهره‌‌‌برداری و نگهداری و تعمیرات برق را در بخش‌‌‌های مذکور به دوش می‌‌‌کشند و از طرفی ظرفیت بزرگ نیروگاهی اعم از حرارتی، تجدیدپذیر، اتمی برقابی و... باعث شده صنعت برق ایران در منطقه به عنوان صنعتی پیشرو شناخته شود؛ با وجود این حدود ۹۰درصد ظرفیت نصب‌شده برق کشور را نیروگاه‌‌‌های حرارتی تشکیل می‌دهند و تجهیزاتی که در این صنعت نصب شده، با توجه به نوع طراحی و تکنولوژی، نیازمند نگهداری مستمر و تعمیرات نیمه اساسی و اساسی و افزایش عمر برای استفاده به‌‌‌صورت دوره‌‌‌ای و منظم با هدف تولید پایدار برق هستند.
در گذشته که مسوولیت تولید به عهده توانیر بود، مسائل تعمیر و نگهداری هم در ذیل ماموریت‌‌‌های معاونت نظارت و بهره‌‌‌برداری توانیر قرار می‌‌‌گرفت و توانیر به دنبال نظارت بر برنامه‌‌‌ها بود و از طرفی با ایجاد انبارهای متمرکز روی ناوگان‌‌‌های اصلی تجهیزات کشور به کمک این صنعت آمده بود؛ به طور مثال با توجه به اینکه ناوگان نیروگاهی کشور انواع توربین‌ها را در اختیار دارد، فرصتی را برای تامین قطعات نیروگاهها از طریق این انبارها مهیا کرده بود. از سال ۸۶ که موضوع خصوصیسازی در صنعت برق آغاز شد، حاکمیت، مالکیت بخشی از این ناوگان و همچنین برنامه‌‌‌ریزی در خصوص بهره‌‌‌برداری، تعمیرات و نگهداری نیروگاهها را به بخش خصوصی واگذار کرد و امروز علاوه بر اینکه ظرفیت سازندگان تجهیزات و قطعات و شرکت‌های خدماتی باید کار تعمیر و نگهداری را انجام دهند باید بتوانند ناترازی انرژی با ۱۵ تا ۱۷هزار مگاوات کسری تولید را نیز با احداث نیروگاه‌‌‌های جدید پاسخگو باشند که این چالش بزرگی در این حوزه به حساب می‌‌‌آید و نیازمند سرمایه‌گذاری زیادی است.
آیا استانداردی در دنیا برای هزینه‌‌‌های تعمیرات نیروگاهها تعریف شده است؟ وضعیت نیروگاه‌‌‌های کشور را از نظر نقدینگی برای انجام هزینه‌‌‌های تعمیر و نگهداری چگونه می‌‌‌بینید؟
در سطح جهانی ارقامی برای بهره‌‌‌برداری، نگهداری و تعمیرات بدون هزینه‌‌‌های سوخت با توجه به تکنولوژی نیروگاهها مشخص شده و برای نیروگاه حرارتی کشورهایی که شرایطی مشابه ما دارند، تقریبا 0.2 تا 0.5 سنت به ازای تولید هر کیلووات ساعت تعیین شده و در سیکل ترکیبی بسته به نوع تکنولوژی توربین‌‌‌های گازی این رقم متفاوت است؛ نکته حائز اهمیت اینکه در سال ۱۴۰۲ بر اساس گزارش شرکت برق حرارتی ۳۴۶ میلیون مگاوات ساعت تولید برق داشته‌‌‌ایم که ۶۳ میلیون مگاوات ساعت در حوزه توربین‌‌‌های گازی، ۲۰۰ میلیون مگاوات ساعت سیکل ترکیبی و ۸۳ میلیون مگاوات ساعت نیروگاه‌‌‌های بخاری این برق را تولید کرده‌‌‌اند و چنانچه همان 0.2 سنت را برای بهره‌‌‌برداری، تعمیر و نگهداری به طور متوسط در ازای هر کیلووات ساعت برق در نظر بگیریم، صرفا برای تعمیر و نگهداری در حوزه نیروگاه گازی ۱۲۶ میلیون دلار، سیکل ترکیبی ۴۰۰ میلیون دلار و در حوزه نیروگاه‌‌‌های بخاری بالغ بر ۲۴۹ میلیون دلار به سرمایه‌گذاری نیاز داریم که مجموع آن به حدود ۸۰۰ میلیون دلار می‌‌‌رسد؛ ضمن اینکه با پیر بودن برخی نیروگاهها مواجهیم و حدود 200 میلیون دلار هم باید برای نوسازی این بخش بودجه در نظر بگیریم تا در مجموع هزینه‌‌‌های ما به هزارمیلیون دلار برسد.
با توجه به بررسی‌‌‌هایی که از صورت‌های مالی یکی از نیروگاهها در کدال داشتم، با احتساب ارقام نرخ آمادگی و نرخ انرژی و همچنین قراردادهای دوجانبه حتی درآمد هر کیلووات ساعت نیروگاهها برای پرداخت هزینه‌‌‌های بهره‌‌‌برداری، نگهداری، تعمیرات و نوسازی با استانداردهای جهانی امکان‌‌‌پذیر نیست و جالب اینکه در سال ۱۳۹۸ درآمد هر کیلووات ساعت این نیروگاه 0.2سنت بود و در سال ۱۴۰۲ این رقم با فرض ارز نیمایی ۴۲هزار تومانی به 0.1 سنت می‌‌‌رسد؛ بنابراین ظرف پنج سال درآمد به نصف رسیده و هزینه‌‌‌ها سر به فلک کشیده است. در واقع روزی که هر کیلووات ساعت برق نیروگاهها با نرخ خرید تولید انرژی به‌‌‌علاوه نرخ آمادگی به قیمت حدود 40 تا 60 تومان از نیروگاه خریداری می‌‌‌شد، دلار در محدوده 10هزار تومان بود و امروز که درآمد هر کیلووات ساعت در نیروگاه‌‌‌های غیر‌خرید تضمینی به حدود ۱۳۰ تومان رسیده، دلار رشد 6 برابری را تجربه کرده، این در حالی است که عمده هزینه‌‌‌های تامین قطعات یدکی و مصرفی نیروگاهها ارزی است؛ بنابراین نیروگاهها حداقل 6 برابر توانایی مالی کمتری برای بهره‌‌‌برداری و تعمیرات و نوسازی دارند و منجر به بدهی‌‌‌های سنگین نیروگاهها به سازندگان و پیمانکاران این حوزه شده است و این مطالبات سنگین باعث شده فعالان در این حوزه از صنعت برق به نیاز سایر صنایع تمرکز داشته باشند و حال اگر ناترازی درآمد و هزینه صنعت برق را بررسی کنیم متوجه می‌‌‌شویم که این اعداد و ارقام در بودجه‌‌‌ریزی کشور نیز نمی‌تواند اتفاق بیفتد و این در حالی است که حداقل برای انجام تعمیرات و اورهال اساسی ضروری نیروگاه‌‌‌های سال آینده، با ارز نیمایی امروز ۱۳ تا ۱۴ همت نیاز داریم.
تعمیر و نگهداری نیروگاه‌‌‌های قدیمی شرکت‌ها را با چه چالش‌‌‌هایی مواجه می‌کند؟
بخش خصوصی با تدوین دانش فنی مهندسی توانسته ساخت عمده تجهیزات را امکان‌‌‌پذیر کند و هم‌اکنون تکنولوژی نگهداری و تعمیرات پره‌‌‌های داغ فعلی کشور منهای توربین‌‌‌های کلاس اف در کشور وجود دارد؛ البته تولید یک قطعه داغ با تکنولوژی قدیمی ممکن است بالاتر باشد و حتی در برخی مواقع حتی تعمیرات قطعات اصلی از جایگزینی دستگاه‌‌‌های جدید هزینه بیشتری نیاز دارد. به طور مثال تعمیرات و نگهداری توربین‌‌‌های ۲۵ مگاواتی هزینه‌‌‌های بالایی مابه‌ازای کیلووات حاصله نیروگاهها تحمیل می‌کند و این ناترازی را افزایش می‌دهد؛ بنابراین در حالی که به موضوع نوسازی و بازتوانی ناوگان در برنامه پنجم و ششم توسعه اشاره شده، اما به دلیل اینکه سرمایه‌گذاری در صنعت برق دچار چالش بوده، انجام نشده و در بحث راندمان نیروگاهها به ۳۹درصد که البته عدد چندان نامطلوبی در سطح بین‌المللی نیست، رسیده‌‌‌ایم اما با توجه به شرایط سخت استحصال گاز و مشکلات تامین سوخت نیروگاهها، دچار چالش هستیم.
مشکلات تامین ارز چگونه بر عملکرد شرکت‌های تعمیر و نگهداری تاثیر می‌‌‌گذارد؟
در کنار اینکه توانمندی‌‌‌های بالایی در صنعت برق وجود دارد و این صنعت پرچمدار تولید داخل بوده و قطعات های‌تک برای تعمیر و نگهداری توسط شرکت‌ها تولید شده‌‌‌اند، اما به هر حال برای بخشی از قطعات و مواد اولیه نیازمند ثبت‌سفارش برای واردات هستیم، اما متاسفانه امروزه به بهانه خودکفایی صنعت برق جلوی برخی سفارش‌‌‌ها گرفته می‌شود. اگر‌چه ممکن است نمونه مشابه همان قطعه هم در داخل تولید شود، اما حجم تولید به اندازه‌‌‌ای نیست که نیاز داخلی را تامین کند و امیدواریم وزارت صمت با همکاری وزارت نیرو و تشکل‌ها این معضلات را کالبدشکافی کند.
چه پیش‌بینی با توجه به تعمیرات نیروگاهها از پیک مصرف دارید؟
وزیر چند روز پیش عنوان کرده ما ۹۰درصد برنامه‌‌‌های تعمیرات نیروگاهی را انجام داده‌‌‌ایم و بنده این اظهارنظر را رد نمی‌‌‌کنم، اما پیش‌بینی ما این است که حدود ۳هزار مگاوات برق نیروگاهی را صرفا به خاطر تعویق برنامه‌‌‌های تعمیراتی و تامین نکردن قطعات یدکی به‌‌‌واسطه شرایط نقدینگی آمادگی برای تولید پایدار نخواهیم داشت؛ امروز هم انجام اورهال‌‌‌های ضروری نیروگاهها حدود 300 میلیون یورو نیاز دارد در حالی که سال گذشته بخش زیادی از مطالبات شرکت‌های تعمیراتی و سازندگان قطعات پرداخت نشده است.
چالش نیروی انسانی تا چه میزان برای شرکت‌های تعمیر و نوسازی مشکل‌ساز شده است؟
تقریبا کشور ما در منطقه بهشت نیروگاه‌‌‌های گازی و سیکل ترکیبی قرار دارد و به دلیل ناوگان بزرگی که داریم، تربیت نیروی انسانی به شکل گسترده‌‌‌ای انجام شده است. بحران اقتصادی و بی‌‌‌ارزش شدن ریال و همچنین حقوق بالای یک کارشناس بهره‌‌‌برداری صنعت برق که در کشور ما ۲۰ میلیون تومان و معادل ۳۵۰ دلار است، در کشوری مانند عراق حداقل ۲هزار دلار است و همین امر باعث شده تا سالانه ۱۰ تا ۱۵درصد نیروهای متخصص اصلی حاضر در تیم‌‌‌های فنی و اجرایی تعمیرات و اورهال نیروگاهها بتوانند راهی کشورهای دیگر شوند؛ تا قبل از خصوصیسازی توانیر تمامی آموزش‌‌‌ها و آزمون‌‌‌های گرید‌بندی را به صورت متمرکز انجام می‌‌‌داد، اما با خصوصی شدن این صنعت و شکلگیری انجمن مقرر شد پروانه‌‌‌های بهره‌‌‌برداری، نگهداری و تعمیرات بنگاه‌‌‌ها به صورت دوره‌‌‌ای در حوزه صلاحیت فنی، آموزش و تخصص نیروی انسانی را هر ساله بررسی کند و در صورت تایید برای تمدید پروانه به وزارت نیرو اعلام کند، اما با شکلگیری شرکت برق حرارتی این موضوع که جزو دغدغه‌‌‌های وزارت نیرو بوده، دچار تغییر شد و در این زمینه مسوولیت‌‌‌ها به فراموشی سپرده شد و با وجود نامه‌‌‌نگاری‌‌‌ها تاکنون حاضر به برگرداندن این وظیفه به انجمن نبوده‌‌‌اند؛ همچنین نگرانی دیگر آن است که بخشی از بدنه آموزش‌دیده در حال بازنشستگی هستند که البته ما به عنوان انجمن به دنبال سازماندهی برای استفاده از تجربیات این نیروهای متخصص هستیم.
