چرایی توسعه کم‌جان تجدیدپذیرها
برای مثال در ماده ۱۳۳ قانون برنامه پنجم توسعه آمده است: به منظور تنوع در عرضه انرژی کشور، بهینه‌سازی تولید و افزایش راندمان نیروگاه‌ها، کاهش اتلاف انرژی و توسعه تولید همزمان برق و حرارت، شرکت توانیر و شرکت‌های وابسته و تابعه وزارت نیرو موظفند: الف ـ با استفاده از منابع حاصل از فروش نیروگاه‌های موجود یا در دست اجرا و سایر اموال و دارایی‌های شرکت‌های مذکور و با رعایت قانون نحوه اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی، نسبت به پرداخت یارانه خرید برق از تولیدکنندگان برق پراکنده با مقیاس کوچک و ظرفیت‌های تولید برق مشترکان از طریق عقد قراردادهای بلندمدت و همچنین تبدیل تا ۱۲ هزار مگاوات نیروگاه گازی به سیکل ترکیبی اقدام کنند. تبصره ـ در صورت تمایل بخش‌های غیر دولتی به تبدیل نیروگاه‌های گازی موجود خود به سیکل ترکیبی، شرکت توانیر و شرکت‌های وابسته و تابعه وزارت نیرو می‌توانند از محل منابع موضوع بند (الف) این ماده نسبت به پرداخت تسهیلات در قالب وجوه اداره شده به آنها اقدام کنند.
ب ـ به شرکت توانیر و شرکت‌های وابسته و تابعه وزارت نیرو اجازه داده می‌شود نسبت به انعقاد قراردادهای بلندمدت خرید تضمینی برق تولیدی از منابع انرژی‌های نو و انرژی‌های پاک با اولویت خرید از بخش‌های خصوصی و تعاونی اقدام کنند. قیمت خرید برق این نیروگاه‌ها علاوه بر هزینه‌های تبدیل انرژی در بازار رقابتی شبکه سراسری بازار برق، با لحاظ متوسط سالانه ارزش وارداتی یا صادراتی سوخت مصرف‌نشده، بازدهی، عدم انتشار آلاینده‌ها و سایر موارد به تصویب شورای اقتصاد می‌رسد. بررسی راندمان نیروگاه‌های کشور از سال ۹۳ تا سال ۹۸ نشان می‌دهد که در طول بازه مورد بررسی، متوسط راندمان نیروگاه‌ها ۱/ ۱ درصد افزایش یافته، این در حالی است که تولید برق کشور نزدیک به ۲۰ درصد رشد داشته است. از طرفی بررسی ترکیب تولید کشور به تفکیک نیروگاه‌های سیکل ترکیبی و گازی نشان می‌دهد، تبدیل واحدهای گازی به سیکل ترکیبی با هدف افزایش راندمان، از توفیق نسبی برخوردار بوده و راندمان این نیروگاه‌ها را به نزدیک ۴۵ درصد رسانده است. به‌طوری که تولید نیروگاه‌های گازی در سال ۱۳۹۸ کمتر از سال ۱۳۹۳ بوده و تولید نیروگاه‌های سیکل ترکیبی از روند افزایشی در تمام بازه مورد بررسی برخوردار بوده است. با این وجود آمارها نشان می‌دهد در زمینه تکلیف دیگری که در برنامه‌های چهارم، پنجم و ششم توسعه با هدف کاهش گازهای گلخانه‌ای با اتکا به سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های تجدیدپذیر (خورشیدی و بادی)، بر عهده وزارت نیرو گذاشته شده، دستاورد قابل‌توجهی به دست نیامده است. طبق آمار سال ۹۳ ظرفیت و تولید نیروگاه‌های تجدیدپذیر به ترتیب ۱۹۶ مگاوات و ۱۹۵ هزار و ۴۸۷ مگاوات‌ساعت بوده است. در سال ۹۸ ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر ۷۰۵ مگاوات و تولید آنها اعم از دولتی و خصوصی، یک میلیون و ۱۷۱ هزار و ۲۸۴ مگاوات ساعت بوده است. به عبارت دیگر در طی این پنج سال، تنها ۵۰۹ مگاوات به ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر اضافه شده است. این در حالی است که در این بازه زمانی به‌طور متوسط سالانه ۲۰۶۵ مگاوات به ظرفیت‌های تولید برق کشور افزوده شده و از ۷۳ هزار و ۱۴۹ مگاوات در سال ۱۳۹۳ به ۸۳ هزار و ۴۷۸ مگاوات در سال ۱۳۹۸ رسیده است. در سمت دیگر مساله، از دهه ۷۰ تا کنون همواره یکی از چالش‌های عمده شهرهای بزرگ، آلودگی هوا بوده و یکی از مراکز تولید آلودگی، نیروگاه‌های تولید برق و به ویژه نیروگاه‌های با راندمان پایین هستند. عمده‌ترین دلیل عدم توجه به ضرورت افزایش راندمان نیروگاه‌ها بخشی‌نگری وزارت نیرو و نفت و عدم توجه به منافع اقتصاد ملی است که در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی نیز بر آنها تاکید شده است.
مشخصا تا زمانی که قیمت‌گذاری بسیار پایین برای نرخ سوخت تحویلی به نیروگاه‌های حرارتی تولید برق ادامه داشته باشد، نیروگاه‌های سیکل باز (گازی) به شکل فعلی در مدار فعال می‌مانند و نیروگاه‌های با راندمان بسیار پایین به بهانه نیاز شبکه حفظ می‌شوند. حاصل این پروسه پرخطا این است که وزارت نیرو در رقابت با بخش خصوصی از سهمی که همچنان در تولید برق دارد، به‌عنوان ابزاری برای حاکمیت خود بهره می‌برد. در حالی که باید مرجعی برای رسیدگی به این مسائل و پیگیری اهداف تدوین شده در اسناد جامع بخش انرژی اجرای قانون در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و ارتقای راندمان نیروگاه‌ها باشد، اما به درستی به وظایف خود در این حوزه جامه عمل نمی‌پوشاند. عدم تعیین دقیق ارزش و بهای سوختی که در اختیار نیروگاه‌ها قرار می‌گیرد، امکان شفاف‌سازی هزینه‌ها و راندمان نیروگاه‌ها در حوزه‌های دولتی و خصوصی را از سیاست‌گذاران سلب کرده است. با این وجود اگر ارزش حرارتی یک لیتر گازوئیل و نفت کوره را با یک متر مکعب گاز یکسان لحاظ کنیم جمعا در سال ۱۳۹۸ مقدار ۷۵ هزار و ۵۵۷ میلیون متر مکعب گاز به منظور تولید ۲۸۳ هزار و ۵۵۸ میلیون کیلووات ساعت برق مصرف شده است. این ارقام به درستی نشان می‌دهند که کشور با هر متر مکعب گاز، ۷۵/ ۳ کیلووات‌ساعت برق تولید می‌کند.
اگر بهای هر متر مکعب گاز صادراتی ۲۰ سنت در نظر گرفته شود، بنابراین برای تولید هر کیلووات‌ساعت برق در نیروگاه‌های حرارتی، رقم تقریبی ۳۳/ ۵ سنت دلار هزینه سوخت مصرفی است که با نرخ تبدیل ۲۵هزار تومان برای هر دلار، هزینه سوخت هر کیلووات‌ساعت تولید برق حرارتی در کشور ۱۳۳۲۵ ریال خواهد بود. درخصوص مصرف آب نیروگاه‌های حرارتی هم ذکر این نکته ضروری است که وزارت نیرو آمار مصرف آب نیروگاه‌ها را از سال ۱۳۹۶ به‌طور رسمی اعلام نکرده است. بنا بر آخرین آمار منتشره در سال ۱۳۹۵، مجموع مصرف آب در نیروگاه‌های کشور ۳۹ هزار و ۵۵۲ هزار متر مکعب بوده که عموما نیروگاه‌های بخاری با راندمان پایین است که رقم قابل توجهی محسوب می‌شود. در این میان مساله‌ای که نمی‌توان از نظر دور داشت این است که توسعه نیروگاه‌های تجدیدپذیر بسیار ضروری و کارساز است. در حقیقت تفاهم وزارت نفت و نیرو در اجرای پروژه‌های تولید برق تجدیدپذیر و اختصاص درآمد ناشی از گاز صرفه‌جویی‌شده به سرمایه‌گذاران این نیروگاه‌ها، ضمن آنکه سهم تولید برق تجدیدپذیر را از کل تولید برق کشور را در راستای اهداف تدوین‌شده در برنامه‌های توسعه پنج‌ساله کشور، افزایش می‌دهد، از طریق کاهش آلودگی و کاهش میزان مصرف آب نیز برای کشور حاوی پیامدهای مثبت است. از آنجا که نیروگاه‌های تجدیدپذیر مصرف گاز ندارند، اگر نرخ گاز صرفه‌جویی‌شده برای آنها ۲۰ سنت نیز در نظر گرفته شود، در ازای هر کیلووات ساعت تولید برق این نیروگاه ها، میزان گازی معادل ۳۳/ ۵ سنت دلار صرفه‌جویی می‌شود که با نرخ تسعیر ۲۵۰هزار ریال برای هر دلار، معادل ۱۳۳۲۵ ریال محاسبه می‌شود. در صورت تخصیص این رقم به نیروگاه‌های مذکور، بدون شک انگیزه‌های سرمایه‌گذاری در این بخش افزایش یافته و زمینه برای توسعه برق تجدیدپذیر در کشور فراهم خواهد شد.
