در یک گزارش پژوهشی بررسی شد
راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی
مهم‌ترین چالش‌های امروز صنعت برق را «احتمال بروز خاموشی»، «کمبود نقدینگی»، «بهره‌وری پایین سرمایه» و «بحران آب و محیط‌زیست» می‌توان برشمرد که در بخش احتمال بروز خاموشی تاکنون بیشتر به توسعه و روش‌های مدیریت عرضه توجه شده و حاصل آن انباشت زیاد بدهکاری وزارت نیرو و مناسب نبودن ضریب بار و استفاده نکردن بهینه از سرمایه‌گذاری در بخش تجهیزات تولید، انتقال و توزیع بوده است به‌نحوی که نسبت ظرفیت ترانسفورماتورها به بار پیک در شبکه انتقال و توزیع در حدود ۲ تا ۵/ ۲ برابر است. مشکل دیگر این است که به‌دلیل اختلاف بالغ بر ۲۳۰۰۰ مگاوات پیک بار تابستان و سایر فصول که عمدتا ناشی از بار سرمایشی است، باعث می‌شود ظرفیت نامی تولید حدود ۴۰۰۰ مگاوات، معادل حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان برای کمتر از ۲۵۰ ساعت در سال استفاده شود. متاسفانه هر سال عملا این روند رشد را با اضافه کردن ظرفیت تولید و شبکه، تامین و به‌تبع آن روز به روز فرسودگی نیروگاه‌ها و شبکه و کمبود نقدینگی و مشکلات صنعت برق بیشتر می‌شود.عدم قطعیت و پیچیدگی حوزه انرژی، آب و محیط‌زیست و تغییرات فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و فناوری مرتبط با آن در چند سال اخیر بیشتر شده و به‌نظر می‌رسد می‌تواند معادلات فعلی را در آینده‌ای نه‌چندان دور به هم بزند. ضمن اینکه ما شاهد هم‌افزایی چالش‌ها، مشکلات و تاثیر متقابل مستقیم و غیرمستقیم افزاینده آنها و به‌تبع آن هم‌افزایی ریسک‌های مرتبط هستیم که علاوه بر راهکارهای خوب ارائه شده و در دست اقدام وزارت نیرو، نیاز به همکاری بیشتر سایر قوا، وزارتخانه‌ها و دستگاه‌ها برای بهبود موارد بین بخشی فوق است. ابوالفضل اسدی، کارشناس صنعت برق در گزارشی پژوهشی به بررسی روش‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور پرداخته است که در ادامه این گزارش به تفصیل نتایج آن آورده شده است.
جایگزینی کولرهای آبی وگازی
با توجه به قرارگیری اغلب مناطق کشور در اقلیم گرم و خشک و اجرا نشدن مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان در موضوع صرفه‌جویی انرژی (به‌ویژه عایق کاری سقف و دیوار و پنجره دو جداره و...)، تامین سرمایش توسط کولرهای آبی بخش عمده‌ای از مصارف انرژی الکتریکی و آب را در تابستان به خود اختصاص می‌دهد. وسایل خنک‌کننده مذکور در زمان پیک بار بیش از ۲۰ درصد پیک برق کشور و نزدیک به ۱۵ درصد آب شرب را مصرف می‌کند. به همین دلیل ارائه راهکارهای مناسب برای کاهش مصرف این وسایل می‌تواند از هدررفت انرژی و نیاز به ساخت نیروگاه‌های جدید و همچنین مصرف بی‌رویه آب جلوگیری کند. با توجه به رشد روزافزون جایگزینی کولرهای گازی با کولرهای آبی در کشور، می‌توان مقایسه‌ای بین این دو نوع وسیله خنک‌کننده از نظر مصرف آب و برق، پیک برق و میزان آلودگی ناشی از تولید برق مصرفی آنها و موارد دیگر را انجام داد. با توجه به حجم هوادهی و میزان پرتاب باد و محدوده تحت پوشش کولرهای آبی، به‌طور معمول به‌جای هر کولر آبی باید ۳ عدد کولر گازی قرار بگیرد تا خنکی مطلوب را در تمام فضای ساختمان داشته باشد. با در نظر گرفتن ضریب همزمانی می‌توان فعالیت همزمان ۲ عدد از کولرگازی‌ها را در زمان پیک پیش‌بینی کرد. خوش‌بینانه‌ترین سناریو، فعالیت تنها یکی از کولرگازی‌ها در زمان پیک بار است.
در صورتی که فعالیت کولرهای آبی را در زمان پیک با دور تند در نظر بگیریم، مجموع مصرف برق موتور کولر و پمپ آب آن در بدترین حالت ۸۵۰ وات است. مصرف برق کولرگازی‌های معمولی ۲۴۰۰۰ نیز در بهترین حالت ۲۰۰۰ وات است. ضمنا کل تلفات شبکه تولید، انتقال، فوق توزیع و توزیع معادل ۱۵ درصد فرض شده است. در زمان پیک مصرف برق در تابستان، حجم زیادی از آب ذخیره شده در پشت سدهای کشور برای تولید برق رها می‌شود که در اینجا فرض می‌شود مورد استفاده صحیح و مناسب کشاورزی و شرب قرار می‌گیرد و در بررسی میزان مصرف آب غیرمستقیم درنظر گرفته نشده است.
جمع‌بندی مطالعه امکان‌سنجی
مقایسه جدول (۱) و (۲) نشان می‌دهد میزان ۵۹۵۲۰۰ میلیون لیتر از آب شرب به‌صورت مستقیم و میزان ۵۸۱۸۰ میلیون لیتر به‌صورت غیرمستقیم در بخش تولید برق برای کولرهای آبی کل کشور استفاده شده، این درحالی است که میزان آب مصرفی غیرمستقیم برای تولید برق موردنیاز سناریوی اول (جایگزینی با دو کولر گازی) میزان ۲۷۳۷۹۲ میلیون لیتر و برای سناریوی دوم (جایگزینی با یک کولر گازی) میزان ۱۳۶۸۹۶ میلیون لیتر برآورد می‌شود که در سناریوی اول به میزان ۳۷۹۵۸۸ میلیون لیتر و در سناریوی دوم به میزان ۵۱۶۴۸۴ میلیون لیتر، صرفه‌جویی آب را در پی دارد. این درحالی است که با احتساب ضریب همزمانی، تعداد کولرهای آبی در سطح کشور بالغ بر ۱۲ میلیون دستگاه برآورد می‌شود که اگر به‌جای هر کولر آبی دو دستگاه کولر گازی جایگزین شود، مقدار پیک کشور را به اندازه ۳۷۸۰۰ مگاوات و در صورتی که با یک کولر گازی جایگزین شود حدود ۱۳۸۰۰ مگاوات (حدود ۲۴ درصد) افزایش می‌یابد که شبکه تولید، انتقال و توزیع فعلی پاسخگو نبوده و نیاز به توسعه زمانبر همراه با سرمایه‌گذاری کلان دارد که تامین نقدینگی و توسعه و احداث در این شرایط بسیار سخت است. در ضمن سهم بار سرمایشی از ۴۰ درصد به ۵۱ درصد افزایش یافته و به تبع آن ضریب بهره‌برداری کاهش و در نتیجه خواب سرمایه بیشتری در تمام بخش‌های شبکه تولید، انتقال و توزیع شاهد خواهیم بود.مقایسه هزینه خرید یک کولر آبی و دو عدد کولرگازی معمولی جایگزین آن نشان می‌دهد که هزینه خرید یک کولر آبی ۷۰۰۰ حدود ۳ میلیون تومان است، درحالی‌که هزینه خرید دو عدد کولر گازی ۲۴۰۰۰ معمولی حدود ۱۸ میلیون تومان است که با لحاظ هزینه برق مصرفی برای تعداد بسیاری از خانواده‌ها صرفه اقتصادی ندارد و به تبع آن عمده کولرهای آبی در مدار خواهند ماند. بنابراین این امر نشان می‌دهد که بهینه‌سازی آنها امری ضروری است.یکی از راهکارهای ارائه شده برای کاهش مصرف این کولرها جایگزینی موتورهای القایی موجود با موتورهای الکترو مغناطیس دائم جریان مستقیم است. علاوه بر این می‌توان با انجام کارهایی مثل ایجاد سایبان، سفید کردن سطح کولر و کانال‌ها، استفاده از پوشال‌های پربازده و... میزان مصرف آب و برق کولرهای آبی را کاهش داد.
هزینه برآورد شده برای اصلاحات مذکور در حدود ۱۰ میلیون ریال است که می‌توان این مبلغ را به‌صورت مشارکتی توسط دولت و مشترکان تامین کرد. با برآوردهای انجام شده میزان کاهش مصرف برق کولرهای آبی بعد از اصلاحات گفته شده، نزدیک به ۲۰۰ وات است که این کاهش برای تمام کولرهای آبی موجود در سطح کشور پیک مصرف برق را به اندازه ۲۴۰۰ مگاوات کاهش می‌دهد که کاهش مصرف انرژی سالانه آن نیز برابر ۵۹۵۲ میلیون کیلووات ساعت است. علاوه بر این میزان کاهش مصرف آب نیز حدود ۱۵ درصد است که برابر ۱۰۲۳۳۶ میلیون لیتر خواهد بود. میزان کاهش سالانه آلودگی دی‌اکسیدکربن نیز برابر ۳۹۷۴ هزار تن خواهد بود.لازم به توضیح است تمامی تجهیزات مورد استفاده در این طرح از تولیدات داخلی بوده و می‌تواند زمینه اشتغال‌زایی بسیار مناسبی رادر ساختار شرکت‌های سازنده و خدمات انرژی ایجاد کند.ضمنا با لحاظ نیروهای متخصص حوزه علوم اجتماعی در ساختار نیروی انسانی شرکت‌های خدمات انرژی، می‌توان به‌صورت موثرتری همزمان با انجام فعالیت‌های مذکور در خانه عملا دستورالعمل‌ها و بروشورها و اینفوگرافی‌های مناسب طراحی و آموزش مدیریت مصرف خانه به خانه به‌صورت موثر برای ارتقای مسوولیت‌های اجتماعی اعضای خانوار برگزار و سایر راهکارهای بدون هزینه، کم‌هزینه و با هزینه متوسط با اولویت فنی و اقتصادی را تشریح کرد.
نتیجه‌گیری و چند پیشنهاد
انرژی در بخش‌های مختلف نظیر ساختمان، صنعت‌ومعدن و کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و به‌رغم وجود قوانین مختلف بنا به دلایل مختلف از جمله تعرفه پایین و بهره‌وری انرژی کمتر مورد توجه قرار گرفته است و به تبع آن وزارت نیرو و وزارت نفت تلاش زیادی برای تامین آن کرده‌اند که با توجه به چالش‌های مذکور امکان ادامه روال فعلی بسیار سخت است. بنابراین موضوع انرژی موضوعی فرابخشی و بین‌بخشی است که برای فائق آمدن بر این چالش‌ها به عزم جدی‌تری نسبت به گذشته و کار بست راهبردها و راهکارهای اجرایی از جمله موارد زیر با بررسی اولویت هزینه فایده نیاز است.
۱- تخصیص بخشی از بودجه و نقدینگی حاصل از عوارض برق برای موضوع بهینه‌سازی انرژی.
۲- خرید تضمینی حداقل پنج‌ساله از نیروگاه‌های مجازی با اقدامات بهینه‌سازی انرژی در چهار ماه پیک بار تابستان به میزان ۱۰۰۰ مگاوات از مشترکان یا بدون واسطه استارت‌آپ‌ها یا شرکت‌های خدمات انرژی.
۳- استفاده موثر از پتانسیل رسانه‌های مختلف و شبکه‌های اجتماعی و بسیج برای آموزش، فرهنگ‌سازی و افزایش مسوولیت‌های اجتماعی مردم به‌ویژه آموزش و بسیج محلی مردم برای کمک به مصرف صحیح انرژی، آب و رعایت محیط‌زیست.
۴- پیگیری اجرای کامل مبحث ۱۹ مقررات ملی انرژی در بخش ساختمان و الزامی کردن برچسب و رتبه‌بندی انرژی در ساختمان.
۵- اجرایی کردن مبحث ۲۲ مقررات ملی حفظ و نگهداری و ارتقای ساختمان‌های موجود با رویکرد بهینه‌سازی انرژی در ممیزی انرژی و اتخاذ راهکارهای منتج از آن در تعمیر و بازسازی.
۶- راه‌اندازی بازار بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست موضوع آیین‌نامه شماره ۱۷۴۶۷۱۰/ ۹۶ مورخ ۱۹/ ۱۲/ ۱۳۹۶ سازمان برنامه و بودجه با رویکرد کاهش پیک برق.
۷- استفاده از ظرفیت آیین‌نامه شماره ۱۳۱۵۶۴/ ت ۵۵۵۳۴ ه مورخ ۱۴/ ۱۰/ ۱۳۹۸ با موضوع جایگزینی محصولات کم بازده صنعتی و پرمصرف با اتخاذ رویکرد بیشترین اثربخشی در پیک بار تابستان.
۸- اجرایی کردن کامل قانون اصلاح الگوی مصرف و اعمال جرایم ماده ۲۶ در صورت عدم رعایت شدت مصرف انرژی صنایع.
