برداشت صیانتی؛ دغدغه جدی نفت ایران

نفت و پتروشیمی - محمدحسین بابالو: روز گذشته دومین همایش بین‌المللی فرصت‌های فناورانه صنعت نفت و گاز در پژوهشگاه صنعت نفت در حالی برگزار شد که شاهد حضور تنی چند از مدیران داخلی و بین‌المللی، فعالان این عرصه در بازارهای جهانی و استادان دانشگاه و صاحب‌نظران بسیاری بودیم که به بررسی جوانب مختلف و شیوه‌های متنوع اضافه برداشت و تقویت راندمان تولید از چاه‌های نفت موجود پرداختند.


در ابتدای این نشست دکتر حمیدرضا کاتوزیان، رئیس پژوهشگاه صنعت نفت با اشاره به توافق برجام و افزایش همکاری‌های ایران و سایر کشورهای جهان گفت: این شرایط موقعیت بی‌بدیلی را برای تقویت اقتصاد ایران در اختیار قرار خواهد داد.


وی با تاکید بر اینکه شواهد عینی از اقتصاد بزرگ و غنی از منابع ایران توجه بسیاری را به خود جلب کرده است، افزود: نتایج تحقیقاتی که ازسوی بانک سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس انجام شده حاکی از آن است که کشورمان در زمره ۱۱ کشوری قرار دارد که در قرن حاضر می‌توانند به اقتصادهای بزرگ و پیشرو جهان تبدیل شود. همچنین با توجه به بررسی‌های انجام شده تخمین زده می‌شود که در نتیجه اجرای برجام، بازاری با سود هشت میلیارد دلار در انتظار شرکت‌های جهانی و سرمایه‌گذاران بین‌المللی قرار خواهد گرفت.


رئیس پژوهشگاه صنعت نفت با بیان اینکه باور بر این است که صنعت نفت ایران به عنوان بزرگ‌ترین منبع درآمد ملی یکی از پیشران‌های توسعه اقتصادی کشور در سال‌های آتی خواهد بود، ضمن بررسی اولویت‌های سه‌گانه صنعت نفت گفت: وزیر نفت سه اولویت اصلی برای جهت‌گیری فعالیت‌های پژوهشگاه را اعلام کرده که نخستین و مهم‌ترین آن اولویت بخش بالادستی است که به توجه سریع نیازمند است.


وی اولویت دوم را حوزه شدت انرژی در کشور و اولویت سوم را تامین لیسانس‌های موردنیاز بخش پایین‌دستی عنوان کرد و در ادامه افزود: این مساله کاملا پذیرفته شده است که یکی از مهم‌ترین اولویت‌های صنعت نفت ایران افزایش ضریب برداشت از میادین بزرگ خواهد بود. از این‌رو فناوری‌های ازدیاد برداشت را به عنوان محور اصلی این همایش برگزیدیم.


وی با اشاره به واگذاری مطالعه میدان‌های اهواز و یادآوران به پژوهشگاه صنعت نفت گفت: این دو میدان از بزرگ‌ترین میادین نفت کشور به حساب می‌آید و قرارداد رسمی انجام مطالعات ازدیاد برداشت در میدان اهواز در اواخر سال گذشته بین شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب با پژوهشگاه منعقد شد.


در ادامه این نشست دکتر مقدم، معاون پژوهشی و فناوری وزارت نفت در مورد دوران موسوم به پساتحریم عنوان کرد: آینده برای ما چندان روشن نیست که بدانیم چقدر آزادی عمل خواهیم داشت ولی در هر حال از زمان پیش رو به‌عنوان فرصتی برای انتقال تکنولوژی استفاده خواهیم کرد بنابراین به بحث پژوهش توجه جدی خواهیم داشت. وی در ادامه از واگذاری سرپرستی معاونت مهندسی به معاونت پژوهش و فناوری در وزارت نفت خبر داد و گفت: هم‌اکنون علاج برای خلق تکنولوژی و انتقال فناوری فراهم شده است زیرا خلق تکنولوژی در بخش پژوهش به اجرایی شدن آن تکنولوژی در معاونت مهندسی پس از این تغییر سرپرستی منتهی خواهد شد که این وضعیت امید به داشتن یک تحقیق و توسعه جدی را به شدت تقویت کرده است.


وی در ادامه افزود: نظام نوآوری فناورانه در جهان هم‌اکنون در این هفت بخش متفاوت جایگیری می‌شود که عبارتند از: ایجاد کسب و کار، خلق فناوری و انتشار آن به بخش‌های دیگر که در نهایت شبکه‌ای از توسعه را در یک بخش خاص ایجاد می‌کند، تامین منابع مالی از طریق ابزارهای نوظهور و ریسک‌پذیر به ویژه برای پروژه‌هایی که ریسک بالاتری دارند و استفاده از ابزارهای مالی بالغ برای آن دسته از پروژه‌هایی که به نتیجه‌ دادن آن امید بیشتری می‌رود و در پایان اثربخشی و رضایتمندی آخرین بخش ویژگی‌های هفت تحقیق و پژوهش جدید خواهد بود.


وی در ادامه خلق و انتشار فناوری‌های جدید را از الزامات صنعت نفت و گاز برشمرد و افزود: هم‌اکنون یک و نیم تریلیون تومان پروژه تعریف کرده‌ایم که نشان‌دهنده اهمیت محسوس پژوهش و فناوری‌های نوین خواهد بود. البته برای اصلاح نظام پژوهش و فناوری باید گرد یک سبد جمع شویم تا در چارچوب تامین منابع مطمئن به حداکثر بازده دست پیدا کنیم.


وی در ادامه با انتقاد از شیوه اجرای پروژه‌ها افزود: هم‌اکنون شاهد افزایش زمان و افزایش هزینه اجرای پروژه‌ها هستیم که ارزش‌های اقتصادی هر پروژه را تهدید می‌کند. این در حالی است که در پروژه‌های موفق جهانی شاهد کاهش زمان و البته کاهش هزینه‌ها هستیم تا جایی که عموما مجریان پروژه از خود پروژه کسب درآمد نمی‌کنند بلکه توسعه تکنولوژی‌ها درآمد اصلی و مضاعف آنها بوده و هست. متاسفانه در بسیاری از پروژه‌ها شاهد بی‌توجهی به بخش بالادست هستیم البته در نظام فنی و اجرایی به ویژگی‌های خاص مهندسی توجه بسیاری نمی‌شود مثلا در بسیاری از بخش‌های بالادست حتی یک مهندس مخزن هم حضور ندارد.


وی در پایان به بند ۱۷ اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری اشاره کرد و گفت: دانش‌بنیان شدن اقتصاد کشور بر مبنای مزیت‌های نسبی انرژی باید بر مبنای شرکت‌های دانش‌بنیان صورت بگیرد که می‌تواند به تقویت شدید بخش صنعت انرژی در کشور منجر شود. به‌عنوان مثال در صورت ریکاوری و به‌روزرسانی ذخایر فعلی شاید ۴۹۴ میلیارد بشکه به ظرفیت برداشت ایران افزوده شود.


میهمان دیگر این همایش مهندس کریمی، مدیر عامل شرکت نفت مناطق مرکزی ایران بود که با نامیدن زمان حاضر به دوره‌ای برای نفت ارزان و در دسترس گفت هم اکنون گسترش تولید در بازارهای جهانی به دلیل توسعه تکنولوژی صورت گرفته است که اهمیت دست یافتن به فناوری‌های نوین را خاطر‌نشان می‌سازد. وی در ادامه افزود: تکنولوژی یک دارایی است برای افزایش ارزش افزوده و نه یک هزینه. حداکثر‌سازی سود و درآمد، بهبود سطح زندگی اجتماعی و اقتصادی، بهینه‌سازی هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری در عملکردها و تاثیر مثبت بر محیط زیست ویژگی‌هایی است که می‌تواند با افزایش سطح تکنولوژی‌ها جامعه را متحول سازد.


وی در ادامه به تعادلی واقعی بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان انرژی پرداخت و گفت: هم اکنون کشورهای مصرف‌کننده انرژی خود در تکنولوژی‌های تولید و استحصال سرمایه‌گذاری می‌کنند که در کنار برخی مراودات اقتصادی و مالی می‌تواند یک تعادل و ثبات را برای کشورها و طرف‌های تجاری ایجاد کند. مدیرعامل شرکت نفت مناطق مرکزی ایران در پایان به آماری اشاره کرد و گفت هم‌اکنون در کشورهای مختلف جهانی نرخ بازیابی از ذخایر نفت خام در مخازن مختلف متفاوت است ولی اغلب بیشتر از ۴۰ درصد خواهد بود؛ ولی در کشور ما این نرخ بین ۲۵ تا ۲۹ درصد بیشتر نبوده است. در ادامه این نشست مدعوین دیگری نیز از شرکت‌ها و دانشگاه‌های مختلف حضور داشتند ولی همین آمارها در گفتارهای استفان هانکه از شرکت OMD نیز به چشم خورد وی در یکی از پاورپوینت‌ها ریکاری ابتدایی را حداکثر ۳۰ درصد، بازیابی‌های ثانویه را همچون تکنولوژی IOR ۳۰ تا ۵۰ درصد و برای تکنولوژی‌های EOR بین ۵۰ تا حتی ۸۰ درصد نیز امکان‌پذیر است که البته این اظهارنظر بر پایه پروژه‌های پیشین جایگیری کرده است.


در ادامه پروفسور زیتا از دانشگاه DBULL به آمار جالبی از تولیدات نفت خام ایران اشاره کرد و گفت: در سال 1970 حجم تولید نفت خام ایران برابر با 6 میلیون بشکه در روز بود که تا سال 1980 با 5/ 1 میلیون بشکه کاهش رو‌به‌رو شد و این کاهش به گونه‌ای ادامه یافت که تا سال 2006 به رغم افزایش وجود سرمایه‌گذاری‌ها به 4 میلیون بشکه در روز رسید. به اعتقاد وی این کاهش به دلیل پایین بودن میزان بازدهی منابع نفتی است که توان بهبود داشته و می‌تواند با ظرفیت‌های واقعی موجود باز هم به 6 میلیون بشکه در روز رسید.


ذخایر عظیم نفت و گاز ایران شرایط مساعدی را فراهم کرده است که کشورمان به یکی از مهم‌ترین کشورهای دارنده منابع انرژی و عرضه‌کنندگان آن تبدیل شود. این در حالی است که در رشد اکتشافات و افزایش ذخایر و بالا بردن توان تولید متاسفانه شاهد پایین بودن نسبی درصد تولید از ذخایر موجود هستیم که به کاهش راندمان منتهی شده است. استفاده از تکنولوژی‌های پیشین، عمر پایین ذخایر و حضور در نیمه اول عمر آنها و برخی محدودیت‌های بین‌المللی شرایطی را موجب شده تا تولید اغلب نفت ایران بر مبنای فشار مخزن و شاید به صورت طبیعی صورت گیرد. رخدادی که در گفتار بسیاری از دلسوزان و مسوولان صنعت نفت ایران از آن به‌عنوان یک معضل یاد می‌شود به‌عنوان مثال هم‌اکنون متوسط تولید از ذخایر و منابع نفت در جهان بیش از ۴۰ درصد از موجودی کل است ولی در ایران بین ۲۵ تا ۲۹ درصد خواهد بود که همین وضعیت نابسامان که در کنار ضعف نسبی تکنولوژی‌ها شاید از مدیریت غلط پیشین نیز حکایت دارد تاکنون ایران را از تولید حجم عظیمی از نفت و گاز محروم ساخته است.


رخدادی که قطعا در آینده اقتصاد جهانی و افت قیمت‌ها قابل قبول نبوده و نیاز به استفاده از تکنولوژی‌های نوین را بیش از پیش هویدا می‌سازد. پس از عارضه‌یابی این ویژگی غیرقابل فنی، پژوهشگاه صنعت نفت دومین همایش بین‌المللی فرصت‌های فناورانه صنعت نفت و گاز را با محوریت ازدیاد برداشت و تجهیزات مرتبط را برگزار کرده است که در آن به صراحت از تلاش‌ها برای بهبود وضعیت فعلی با همکاری و هماهنگی شرکت‌ها و دانشگاه‌های خارجی صحبت به میان می‌آید هرچند که هم‌اکنون این اقدامات آغاز شده‌اند. انعقاد قراردادی کم‌نظیر و پژوهش‌محور بین شرکت ملی نفت ایران و پژوهشگاه صنعت نفت درخصوص ویژگی‌های فنی و اجرایی ابرمیدان نفتی اهواز به‌عنوان بزرگ‌ترین میدان نفتی در کشور را در کنار میدان یادآوران می‌توان در این چارچوب به حساب آورد. تا چندی پیش افت فشار به عنوان فاجعه‌ای در زمان حیات هر ذخیره یا میدان نفتی برشمرده می‌شد ولی تغییر شرایط و ازدیاد برداشت هم‌اکنون به یک مطالبه عام از وزارت نفت تبدیل شده است که می‌تواند چهره این صنعت را با تقویت حجم عرضه به بازارهای جهانی بر مبنای رشد راندمان تولید، دگرگون کند.