گروه نفت و پتروشیمی، نسیم علایی: بیش از یک سال است که از شروع روند کاهشی قیمت نفت می‌گذرد و در حالی که کارشناسان در آغاز این روند افزایش تولید کشورهای خارج از اوپک را دلیل افت قیمت نفت می‌دانستند اما در حال حاضر اوپک را به‌عنوان مقصر تداوم روند کاهشی و رسیدن آن به کف ۶ ساله معرفی می‌کنند.


اوپک در نوامبر 2014 اعلام کرد که حاضر نیست برای حمایت از قیمت‌ها تولید نفت خود را کاهش دهد اما همه اعضای اوپک با این تصمیم موافق نبودند، در واقع عربستان با لابی‌گری و همراه کردن کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس موجب شد که سطح تولید 30 میلیون بشکه‌ای اوپک ثابت بماند. این تصمیم به ایجاد شکاف بین اعضای این سازمان منجر شد چراکه دیگر اعضای این سازمان مخالف این نظر بودند. ایجاد اختلاف بین اعضای این سازمان در بیشترین حد ممکن قرار دارد به‌طوری‌که شائبه از هم پاشیدن این سازمان را تقویت کرده است. همچنین برخی کارشناسان بر این باورند که تصمیم اوپک برای دخالت نکردن در بازار نشان می‌دهد که عصر انحصارگری و قدرت این سازمان افول کرده است.


بلومبرگ در گزارشی که به تازگی منتشر کرده است به بررسی شرایط کنونی اعضای این سازمان و آینده آن پرداخته است. به باور کارشناسانی که با بلومبرگ مصاحبه کرده‌اند اوپک همچنان پابرجا خواهد ماند و شکاف کنونی تنها یک نزاع خانوادگی است.


ونزوئلا نقطه مقابل سعودی‌ها

به گزارش بلومبرگ، خوان پابلو پرز آلفونسو، وزیر نفت ونزوئلا در سال 1963 که خود از متولیان تشکیل اوپک بود به دلیل تاثیر کاهش قیمت نفت در اقتصاد کشورش و ناتوانی وی از همراه کردن اعضای اوپک برای افزایش قیمت نفت از مقام خود استعفا داد. گفته می‌شود وی در زمان استعفا با لعن و نفرین اعضای اوپک این سازمان را ترک کرد. حال درست بعد از گذشت نیم قرن اوپک در شرایط مشابه قرار دارد؛ عرضه بیش از تقاضا شده و قیمت‌ها به شدت کاهش یافته است. بین اعضای اوپک شکاف ایجاد شده و ونزوئلا از شرایط به وجود آمده راضی نیست.


ونزوئلا طی یک سال گذشته با شروع افت قیمت نفت تلاش زیادی برای ایجاد اتحاد و هماهنگی بین اعضای اوپک در راستای افزایش قیمت نفت کرده، با این وجود تلاش‌های آن تاکنون بی‌نتیجه مانده است. نیجریه دیگر عضو اوپک نیز با این کشور هم‌موضع است.


اما عربستان به جای اینکه در راستای افزایش قیمت‌ها تولید خود را کاهش دهد، در نوامبر 2014 با دیگر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس متحد شد تا بتواند در برابر افزایش تولید نفت خارج از اوپک از جمله نفت شیل مقاومت کند و سهم بازار خود را نگه دارد. به گفته عدنان شهاب‌الدین، اوپک قصد داشت نگاه تازه‌ای به ساختار بازار نفت با وجود تولیدکنندگان جدیدی که به این بازار اضافه شده بودند داشته باشد.


شکاف در اوپک

بر‌اساس این گزارش، الجزایر، لیبی، ایران، عراق و ونزوئلا پنج کشوری هستند که معمولا برای کاهش تولید و افزایش قیمت نفت در برابر عربستان و همسایگان آن قطر، کویت و امارات قرار دارند. کارلوس رسی، مدیر‌عامل یک شرکت انرژی بر این باور است که ونزوئلا از این رو سیاست کاهش تولید برای افزایش قیمت نفت را اتخاذ کرده است چون نمی‌تواند سرمایه لازم برای افزایش تولید خود را جذب کند. اما در مقابل این کشورها، اعراب خلیج فارس قرار دارند، این کشورها بیشتر تمایل دارند با کاهش قیمت نفت موجب تحرک تقاضای جهانی بنزین شوند. چراکه بر این باورند که با باقی ماندن تقاضا برای بنزین و به دنبال آن نفت خام و همچنین افزایش رشد اقتصادی به دلیل قیمت‌های پایین نفت عصر نفت طولانی‌تر می‌شود و این کشورها مدت زمان بیشتری قادر هستند از فروش نفت استفاده کنند.


در حال حاضر تولید نفت عربستان به 5/ 10 میلیون بشکه در روز رسیده است و در عین حال همچنان ظرفیت افزایش یک میلیون بشکه دیگر نفت را دارد. این در حالی است که تولید برخی دیگر از اعضای این سازمان به دلیل افت طبیعی تولید از چاه‌ها یا برخی جنگ‌های داخلی کاهش یافته است. به‌طور مثال تولید نفت ونزوئلا به 5/ 2 میلیون بشکه در روز رسیده است در حالی که این کشور در سال 1970 حدود 7/ 3 میلیون بشکه نفت استخراج می‌کرده است. الجزایر و نیجریه نیز وضعی مشابه دارند. این سه کشور به همراه لیبی و عراق کشورهایی هستند که در معرض بیشترین خطر از آشفتگی‌های سیاسی به دنبال کاهش قیمت نفت هستند. حتی برخی کارشناسان بر این باورند که با نزدیک شدن به انتخابات در ونزوئلا این کشور ممکن است دچار بحران‌های سیاسی در داخل شود. این مساله موجب شده است که شکاف بین اعضای این سازمان افزایش یابد. ونزوئلا و نیجریه همچنین تلاش‌هایی برای متقاعد کردن کشورهای خارج از اوپک برای کاهش تولید و حمایت از قیمت نفت داشتند. با این وجود نتوانستند کشورهای خارج از اوپک را راضی کنند تا تولید خود را کاهش و قیمت نفت را افزایش دهند. روسیه و مکزیک دو صادرکننده بزرگ خارج از اوپک هستند که درخواست ونزوئلا را بی‌پاسخ گذاشتند. مکزیک اعلام کرد در حال تمرکز برای افزایش بهره‌برداری از بزرگ‌ترین‌ میدان نفتی خود است و روسیه نیز اعلام کرد که در کوتاه‌مدت نمی‌تواند تولید خود را تغییر دهد. یکی از تحلیلگران روس در این باره به بلومبرگ گفت: به دلیل زمستان‌های سخت و زمین‌شناسی پیچیده میدان‌های نفتی سیبری، نمی‌توان تولید نفت را مانند کشورهای حاشیه خلیج فارس به راحتی کم و زیاد کرد.


اوپک همچنان مامن کشورهای وابسته به نفت

به اعتقاد وزیر نفت سابق نیجریه، اوپک در حال حاضر از هیچ ابزاری استفاده نمی‌کند و جنگ کنونی، جنگ بر سر سهم بازار است نه بر سر قیمت نفت.


به گفته وی حضور نیجریه در اوپک در حال حاضر هیچ منفعتی برای این کشور ندارد. اظهارات مقامات نفتی نیجریه و ونزوئلا این سوال را به‌وجود می‌آورد که اگر عربستان مانع از اجرایی شدن برنامه این کشورها برای افزایش قیمت نفت می‌شود، پس چرا هنوز در اوپک باقی مانده‌اند؟ و نه نیجریه و نه ونزوئلا تا‌کنون اقدامی برای ترک اوپک نکرده‌اند و حتی اندونزی یکی از متحدان قدیمی این سازمان در تلاش برای بازگشت به اوپک است؟


جیم وبستر، یکی از کارشناسان و تحلیلگران IHS در این‌باره به بلومبرگ گفت: اعضای اوپک این سازمان را ترک نمی‌کنند چراکه هنوز امیدوارند در آینده تصمیماتی در این سازمان اتخاذ خواهد شد که می‌تواند تولید را کاهش و قیمت نفت را افزایش دهد. در واقع نگه‌داشتن اوپک همچنان آسانتر از رها کردن آن است چراکه به‌عنوان کانال ارتباطی بین کشورهایی که اقتصادی به‌شدت وابسته به قیمت نفت دارند همچنان کارآیی دارد. اما آیا عصر اثر‌گذاری اوپک به پایان رسیده است؟ به گزارش بلومبرگ، از ۷/ ۱ تریلیون بشکه نفت درجای کل جهان، هنوز ۲/ ۱ تریلیون بشکه یعنی حدود ۷۰ درصد آن متعلق به کشورهای عضو اوپک است. بر اساس گزارش شرکت بریتیش پترولیوم، سهم کشورهای مهم اوپک از این ذخایر به این شرح است: ونزوئلا ۱۸ درصد، عربستان ۱۶ درصد، ایران و عراق هر یک ۹ درصد از ذخایر نفتی جهان سهم دارند. این چهار کشور به همراه کویت بزرگ‌ترین اعضای اوپک هستند. عدنان شهاب‌الدین وزیر نفت سابق کویت، درباره تاثیر اوپک بر بازار جهانی نفت بر این باور است که کافی است نگاهی به چشم‌انداز ۱۰، ۲۰ و ۳۰ ساله نفت داشته باشیم. این اوپک است که در آینده باید تقاضای جهانی نفت را پوشش ‌دهد. اگر اوپک وجود نداشته باشد به یقین آینده بازار نفت (افت قیمت‌ها به دلیل مازاد عرضه) می‌تواند بسیار بدتر از شرایط کنونی و گذشته باشد. در حال حاضر آژانس بین‌المللی انرژی اعلام کرده عربستان برنده جنگ در برابر تولید‌کنندگان خارج از اوپک بوده است. بر اساس آخرین گزارش این سازمان تولید نفت کشورهای غیر عضو اوپک در سال ۲۰۱۶ بیشترین افت خود را طی بیش از دو دهه گذشته خواهند داشت. آژانس اعلام کرد که متوسط تولید این کشورها سال بعد نسبت به سال جاری میلادی حدود ۵۰۰ هزار بشکه کاهش خواهد داشت و به ۷/ ۵۷ میلیون بشکه خواهد رسید. با این وجود هیچ آرامشی برای کشورهای عضو اوپک وجود ندارد چراکه تولید نفت ایران به دنبال لغو تحریم‌ها سال بعد افزایش خواهد یافت و به گفته گلدمن ساکس قیمت نفت در این سال می‌تواند تا کف ۲۰ دلار در هر بشکه برسد.


فیاد النیما، معاون وزیر نفت عراق نیز بر این باور است که با وجود همه این شرایط و شکاف‌های ایجاد شده آینده اوپک همچنان پابرجاست و این سازمان سقوط نخواهد کرد. اما یکی از اساتید انرژی دانشگاه وین در این‌باره تعبیر جالب‌تری دارد. به گفته وی اوپک مانند یک خانواده است که فرزندان این خانواده گاهی با یکدیگر نزاع می‌کنند با این وجود اعضای این سازمان می‌دانند که بهتر است کنار یکدیگر بمانند و برای حفظ منافع مشترک با هم مذاکره کنند.