«دنیای اقتصاد» حوزه همکاری ایران با کشورهای همسایه در دوران جدید را بررسی کرد
دیپلماسی ۵گانه منطقه‌ای نفت در پساتحریم
مسافرت مقامات کشورهای خارجی به ایران و مذاکره برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی به‌خصوص در حوزه انرژی، از اولین روزهای بعد از توافق کشورمان و غرب بر سر مساله هسته‌ای آغاز شد. در این مدت تهران میزبان هیات‌های اقتصادی- تجاری از کشورهای اروپایی از جمله انگلیس، فرانسه و ایتالیا بوده است.
مسافرت مقامات کشورهای خارجی به ایران و مذاکره برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی به‌خصوص در حوزه انرژی، از اولین روزهای بعد از توافق کشورمان و غرب بر سر مساله هسته‌ای آغاز شد. در این مدت تهران میزبان هیات‌های اقتصادی- تجاری از کشورهای اروپایی از جمله انگلیس، فرانسه و ایتالیا بوده است. از کشورهای آسیایی نیز کره‌جنوبی و ژاپن عازم تهران شده‌اند و میهمان آفریقایی تهران از کشور آفریقای‌جنوبی بود. وجه اشتراک همه هیات‌های اقتصادی که تاکنون با وزیر نفت مذاکره کرده‌اند به ابراز تمایل آنها برای همکاری در پروژه‌های نفتی ایران به شکل سرمایه‌‌گذار و واردکننده کالا و تجهیزات مورد‌نیاز بر‌می‌گردد. در واقع صنعت نفت ایران که به گفته امیر‌حسین زمانی‌نیا تا پایان برنامه ششم به بیش از 190 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد تنها راه جذب این مقدار پول را گسترش روابط تجاری با کشورهای پیشرفته می‌داند که توان انتقال فناوری و سرمایه به ایران را دارند.
در این بین اما توسعه روابط در تمام زمینه‌ها با کشورهای همسایه برای ایران اهمیت ویژه‌ای دارد، این مساله‌ای است که مسوولان وزارت نفت نیز بر آن تاکید دارند. زمانی‌نیا در این خصوص گفت: بهترین شرکای تجاری برای ایران از نظر اقتصادی، سیاسی و امنیتی همسایگان ما هستند اما این بار ممکن است شکل روابط قدری متفاوت باشد. در این‌خصوص «دنیای اقتصاد» گفت‌وگویی با پدرام سلطانی، نایب‌رئیس اتاق بازرگانی ایران داشته است. به باور وی اولین شرط گسترش روابط تجاری با کشورهای منطقه، گسترش روابط سیاسی است و سطح «روابط سیاسی» را به‌عنوان «دماسنج» روابط اقتصادی با کشورهای همسایه می‌داند.
پتانسیل روابط نفتی با کشورهای همسایه را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد: اول، انتقال دانش فنی ایرانی و صادرات تکنولوژی و تجهیزات. دوم، گسترش تعاملات در راستای بهره‌برداری بهینه از میادین نفتی و گازی مشترک. سوم صادرات گاز و تامین خوراک مورد‌نیاز پتروشیمی‌ها و نیروگاه‌های کشورهای همسایه. چهارم، گسترش تعاملات سیاسی در مجامع انرژی منطقه‌ای از جمله اوپک و مجمع کشورهای صادرکننده گاز(جی‌ای‌سی‌اف). پنجم، استفاده بیشتر از بازارهای منطقه‌ای برای فروش محصولات پتروشیمی و پالایشی.
همکاری‌های فنی و تکنولوژیک
همزمان با ورود مقامات کشورهای توسعه‌یافته به ایران، وزیر نفت بارها اعلام کرده که ایران کنونی با ایران سال‌های پیش از تحریم تفاوت دارد و شرکت‌های بین‌المللی که قصد ورود به صنعت نفت ایران را دارند باید به این مساله توجه داشته باشند که در سال‌های تحریم شرکت‌های داخلی توانسته‌اند توان فنی خود را ارتقا داده و در بسیاری از موارد کشور را به خود‌کفایی برسانند. در عین حال زنگنه اعلام کرد ایران قصد ندارد که واردکننده صرف کالا و تجهیزات باشد بلکه با کمک شرکت‌های بین‌المللی می‌تواند خود به‌عنوان تولیدکننده کالا و تامین‌کننده تجهیزات مورد نیاز منطقه ظاهر شود.
در این بین به گفته نایب‌رئیس اتاق ایران، کشورمان تاکنون با برخی از کشورهای منطقه به‌خصوص عراق سطحی این‌گونه از رابطه را تجربه کرده است و با برداشته شدن تحریم‌ها دو مانع پیش‌روی صادرات تجهیزات صنعت نفت برداشته شده و این امر در دسترس‌تر از گذشته خواهد بود. اول اینکه ساخت تجهیزات و کالاهایی که تاکنون به دلیل تحریم‌ها از توان ایران خارج بود محقق خواهد شد. دوم، مشکلات تبادلات مالی و پولی رفع شده و یکی از موانع مهم بر سر این راه رفع خواهد شد.
دکتر پدرام سلطانی بر این باور است که بین کشورهای همسایه، عراق به دلیل روابط سیاسی خوبی که دولت‌های دو کشور با هم دارند، پتانسیل بالاتری برای گسترش روابط اقتصادی با ایران دارد. ترکمنستان نیز کشور دیگری است که به دنبال گسترش روابط اقتصادی با ایران است و در این زمینه نیز پتانسیل خوبی دارد. آذربایجان نیز یکی دیگر از کشورهایی است که می‌تواند بازار کالا و تجهیزات ایران باشد اما به دلیل تعاملات سیاسی، کمتر از دو کشور عراق و ترکمنستان پتانسیل دارد. گسترش روابط اقتصادی با دیگر کشورها نیازمند گسترش روابط سیاسی با آنها است و ایران باید ظرف دو سه سال آینده با افزایش تعاملات سیاسی این پتانسیل را ایجاد کند.
بهره‌برداری بهینه از میادین مشترک
بر اساس آمار شرکت ملی نفت، ایران دارای 28 میدان نفتی و گازی مشترک با کشورهای همسایه است که بزرگ‌ترین میدان نفتی و گازی حال حاضر ایران جزو این میادین مشترک محسوب می‌شود. به گفته وزیر نفت ایران قصد دارد 50 میلیارد دلار تنها در میادین مشترک خود سرمایه‌گذاری کند و توسعه این میادین اولویت نخست وزارت نفت است. در حال حاضر تولید در میادین مشترک شکل رقابتی دارد، یعنی هر دو کشور مجاور مخزن نفت یا گاز با همه توان سعی در برداشت بیشتر دارند. در این راستا می‌توان به برداشت سه برابری قطر از میدان گازی پارس جنوبی نسبت به ایران یاد کرد، اما شکل رقابت در برداشت از میادین مشترک باعث آسیب رسیدن به مخزن و کاهش ظرفیت درجای آن می‌شود به‌طوری‌که درخصوص میدان مشترک پارس‌جنوبی گفته می‌شود قطر با برداشت بی‌رویه و حفاری‌های غیر‌اصولی در برخی موارد موجب کاهش ظرفیت تولید این میدان مشترک شده است. بدیهی است که این شکل از برداشت به نفع هیچ یک از طرفین نیست. آیا با برداشته شدن تحریم‌ها تعامل با کشورهای همسایه برای برداشت بهینه از میادین مشترک می‌تواند یکی از گزینه‌های پیش روی وزارت نفت برای برداشت از میادین مشترک باشد؟
نایب رئیس اتاق ایران نیز با تاکید بر اینکه قطر، کویت، بحرین و حتی عراق در حال سرمایه‌گذاری در میادین مشترک و برداشت رقابتی از آنها هستند، گفت: تنها راه پیش روی ایران نیز رقابت با این کشورها و سرمایه‌گذاری حداکثری برای افزایش تولید است. وی بر این باور است که حتی با رفع تحریم‌ها در سیاست برداشت از میادین مشترک تغییری حاصل نخواهد شد؛ چراکه ورود به چنین تعاملاتی نیازمند سطح بالاتری از روابط سیاسی است که با توجه به رقابت سیاسی کنونی بین کشورهای منطقه این امر دور از دسترس است.
صادرات گاز به کشورهای منطقه
به غیر از قطر که در میدان پارس جنوبی با ایران مشترک است، دیگر کشورهای همسایه با کمبود گاز مواجه هستند و به گاز ایران نیاز دارند. معاون وزیر نفت در امور بین‌الملل نیز روز گذشته در این خصوص گفت: کشورهای همسایه هم اکنون به شدت نیازمند گاز هستند و پیش‌بینی می‌شود با راه‌اندازی فازهای باقیمانده پارس‌جنوبی تا سه سال آینده این موضوع محقق شود. وزیر نفت نیز بارها اعلام کرده است که بهترین مشتری گازی ایران کشورهای همسایه هستند. اما ایران که بر اساس گزارش‌های بی‌پی دارنده بزرگ‌ترین مخازن گازی جهان است تاکنون در تعاملات تجاری گاز نقش چندانی نداشته است.
تاکنون ایران در این راستا اقداماتی انجام داده است که در برخی موارد ناتمام مانده است. به‌طور مثال تلاش برای کشیدن خط لوله به پاکستان که به دلیل مشکلات مالی طرف پاکستانی تا کنون بی‌نتیجه مانده است.
اما عراق در ماه‌های آینده جدیدترین مشتری گاز ایران خواهد شد. روز گذشته مدیر بین‌الملل شرکت ملی گاز ایران در گفت‌وگو با «شانا» اظهار کرد: ایران باید روزانه ٢٥ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر کند که این مقدار با امضای الحاقیه به ٣٥ میلیون مترمکعب در روز افزایش یافت. به گفته وی، صادرات گاز به عراق در آینده نزدیک آغاز می‌شود. در این بین مذاکراتی با امارات و عمان نیز انجام شده است و این کشورهای حاشیه خلیج فارس خواهان گاز ایران هستند، با این وجود این مذاکرات تاکنون به سرانجام نرسیده است.
اما در سطح دیگری نیز ایران روابط گازی دارد و به شکل سوآپ‌کننده گاز عمل می‌کند. در واقع ما گاز را از ترکمنستان دریافت می‌کنیم و تقریبا همان مقدار را به ترکیه صادر می‌کنیم. ترکیه مشتری گازی قدیمی ایران است و کشورمان روزانه حدود 30 میلیون متر مکعب به این کشور گاز صادر می‌کند. ترکیه همچنان خواهان واردات گاز بیشتر از ایران است.
سلطانی با اشاره به موارد بالا اعلام کرد که هرچند کشورهای همسایه پتانسیل واردات گاز از ایران را دارند اما باید دقت داشت که قطر رقیب جدی ما در منطقه است، این کشور در حال حاضر در حال مذاکره برای صادرات ال‌ان‌جی به پاکستان و تصاحب بازار این کشور است. به گفته وی با گسترش روابط سیاسی، افزایش تعاملات حرفه‌ای و رقابت با قطر در این زمینه ممکن می‌شود. دکتر سلطانی بر این باور است که باتوجه به تعاملات سیاسی که در دوران مذاکرات هسته‌ای با کشورهای ۱+۵ داشته‌ایم، به نظر می‌رسد ایران توان رسیدن به توافقات سیاسی با کشورهای همسایه را نیز دارد.
افزایش تعاملات در اوپک و دیگر مجامع انرژی
عراق، کویت و امارات سه کشوری هستند که به گفته زمانی‌نیا خواهان ورود به ایران هستند. این سه کشور از اعضای مهم سازمان اوپک هستند که در مجموع حدود 10 میلیون بشکه از تولید روزانه اوپک توسط آنها انجام می‌شود، افزایش تعاملات با این کشورها می‌تواند به افزایش قدرت ایران در اوپک و افزایش توان چانه‌زنی کشورمان در این سازمان منتهی شود. دکتر سلطانی بر این باور است که در دو سه سال آینده شرایط سختی پیش‌روی ایران در اوپک قرار دارد و کشورمان باید در این مدت با تنش‌زدایی در روابط سیاسی با کشورهای عضو این سازمان بپردازد تا بتواند توان تاثیرگذاری بیشتری در این سازمان داشته باشد. اما در سازمان کشورهای صادرکننده گاز(جی‌سی‌ای‌اف) ایران بهتر است به مذاکره با روسیه بپردازد.
بازار محصولات پتروشیمی و پالایشی و ترانزیت محصول
سلطانی با بیان اینکه بازار مصرف محصولات پتروشیمی در کشورهای منطقه بازار کوچکی است، گفت: کشورهای منطقه یا خود تولیدکننده این محصولات هستند یا اینکه به دلیل نداشتن صنایع پایین‌دستی نیازی به واردات محصولات پایه پتروشیمی ندارند. به گفته وی، درصورتی که ایران بتواند با تکمیل زنجیره ارزش به تولید محصولات پایین‌دستی نائل آید، بیشتر می‌تواند از بازارهای منطقه استفاده کند. به گفته وی در حال حاضر ترکیه تنها کشور منطقه است که خریدار محصولات پتروشیمی ایران است و حتی پتانسیل گسترش این روابط را نیز دارا است. اما درخصوص محصولات پالایشی مادامی‌که ایران نتواند به خود کفایی در تولید بنزین برسد، نمی‌تواند به کشورهای منطقه به شکل قابل قبولی محصولات پالایشی صادر کند. سلطانی افزود: کشورهای منطقه استفاده چندانی از محصولات سنگین پالایشی از جمله نفتا و نفت‌کوره نمی‌کنند و بنزین تنها محصولی است که در کشورهای همسایه به خوبی خریداری می‌شود. وی بابیان اینکه تا کنون در حد توان به این کشورها صادرات محصولات پالایشی داشته‌ایم، به پتانسیل صادرات محصولات پالایشی به کشورهای منطقه اشاره کرد و افزود: افغانستان و پاکستان به دلیل اینکه صنعت پالایشی گسترده‌ای ندارند همواره خواهان محصولات پالایشی هستند. ترکیه نیز از مصرف‌کنندگان همیشگی محصولات پالایشی است. عراق نیز در حال حاضر به دلیل جنگ زیر ساخت‌های پالایشی فرسوده‌ای دارد و همچنین بزرگ‌ترین پالایشگاه این کشور در دست گروهک تروریستی داعش است.
دکتر سلطانی در ادامه به برخی پتانسیل‌های منطقه در حوزه نفت و گاز که ایران توان حضور دارد اشاره کرد. به گفته وی، ایران می‌تواند در حوزه‌های بالادستی صنعت نفت به خصوص در زمینه اکتشاف و استخراج در کشورهای همسایه حضور موفقی داشته باشد. عراق یکی از کشورهایی است که پتانسیل بالایی برای حضور پیمانکاران ایرانی در حوزه استخراج و اکتشاف دارد. ایران همچنین در این دست پروژه‌های افغانستان نیز می‌تواند نقش آفرینی کند. همچنین اضافه شدن به خطوط لوله مشترک بین کشورها یکی از مواردی است که بعد از رفع تحریم‌ها ایران در آن می‌تواند مشارکت کند که البته به دلیل تحریم‌ها در برخی موارد زمان از دست رفته و فرصت سوزی شده است. مثلا خط لوله صادرات گاز آذربایجان به اروپا که بدون حضور ایران حتی توجیه اقتصادی ندارد یا خط لوله انتقال نفت از عراق به سواحل مدیترانه از گزینه‌هایی است که کشورمان می‌تواند در آن حضور یابد.
بدهی یونان در کانون توجه تهران-آتن
معاون وزیر نفت در امور بین‌الملل با اشاره به سفری که چندی پیش به یونان داشته است، اعلام کرد: در این سفر یک کارگروه مشترک میان دو کشور تشکیل شد و چندی پیش طی نامه‌ای از این کارگروه برای مذاکره در مورد بدهکاری ۹۰۰ میلیون یورویی نفتی این کشور به ایران و نیز زمینه‌های همکاری مشترک دعوت شد تا به ایران سفر کنند.
معاون وزیر نفت درباره احتمال بازگشت غول‌های نفتی و حضور دوباره شرکت‌های بزرگ نفتی خارجی به ایران پترولیوم گفت: ما به شدت از این موضوع استقبال می‌کنیم، علاوه بر شرکت‌هایی مثل توتال، شل و اِنی، برخی شرکت‌های آمریکایی نیز برای حضور در ایران ابراز تمایل کرده‌اند، امادر توافق هسته‌ای وین بندی وجود دارد که شرکت‌های آمریکایی نمی‌توانند در ایران فعالیت کنند، اما نمایندگی‌های آنها می‌توانند در ایران براساس شرایط و ضوابطی فعالیت کنند. به نظر من این موضوع می‌تواند سبب ایجاد تحول میان روابط دو کشور شود، تاکنون تماس‌هایی از طرف این شرکت‌ها با ما برقرار شده است.
معاون وزیر نفت با اشاره به این موضوع که هم‌اکنون صنعت نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی ایران قدرت جذب سالانه حداقل ۱۹۰ میلیارد دلار تا پایان برنامه ششم توسعه را دارد، افزود: مدت‌ها است که صنعت نفت ایران با استفاده از منابع داخلی و با مشارکت چینی‌ها به فعالیت خود ادامه داده است، این موضوع همچون یک شمشیر دولبه است. به عبارت دیگر در سال‌های گذشته از نظر ساخت و بومی‌سازی تجهیزات رشد زیادی داشته است به همین دلیل است که وزیر نفت ایران در ملاقات‌های خود با طرف‌های خارجی این واقعیت را بازگو می‌کند و شرط کار در ایران را همکاری با یک شریک قدرتمند ایرانی عنوان و هدف از این کار را انتقال فناوری و افزایش توانمندی شرکت‌های داخلی نقل می‌کند.
به گفته زمانی‌نیا، یکی از سیاست‌های راهبردی ایران تحقق اقتصاد مقاومتی است و یکی از روش‌های تحقق این شعار توجه به شرکت‌های داخلی و همکاری آنها با شرکت‌های خارجی باتجربه و فناوری است. به عقیده من شرکت‌های ایرانی اگر به‌صورت منسجم عمل کنند می‌توانند در ارائه خدمات فنی مهندسی و دانش مدیریت با شرکت‌های خارجی رقابت کنند، وزارت نفت ایران آمادگی لازم برای ایجاد مشارکت میان شرکت‌های ایرانی و خارجی را دارد.
ارسال نظر