پارس جنوبی؛ کارنامه دو دهه پیشرفت صنعت نفت

علی‌اکبر شعبانپور

مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس

ایران به واسطه برخورداری از ذخایر انبوه نفت و گاز همواره یکی از بلوک‌های عمده در نقشه انرژی جهان به حساب می‌آید. با گذشت بیش از یکصد سال از توسعه و بهره‌برداری از میادین نفت و گاز کشورمان تغییرات عمده‌ای در سیمای این صنعت به وجود آمده، به گونه‌ای که توسعه این بخش به واسطه شرایط ویژه آن، تحولاتی عدیده به خود دیده است.

صنعت نفت بر پایه هدف راهبردی «دستیابی به تولید مورد انتظار» در بخش نفت و گاز و نیز «کسب سهم لازم در عرصه تجارت انرژی»، چندین برنامه را حول محور دستیابی به این اهداف پشت سر گذاشته که هر یک نتایجی تعیین کننده در این مقوله به دنبال داشته است.

در این میان شبکه عظیم توسعه صنعت نفت در بخش‌های خشکی و دریایی مواجه با فصل نوینی از فعالیت‌ها در برهه تاریخی دو دهه گذشته بوده است، در جایی که فعالان این صنعت با ورود به طرح توسعه میدان عظیم پارس جنوبی تجربیاتی بس گرانبها در کارنامه افتخارات بومی این صنعت به جا گذاشتند.

نتایج مطالعات اکتشافی دهه ۷۰ مبنی بر ظهور منابع جدیدی از نفت و گاز در گستره دریایی خلیج فارس، صنعت نفت را مهیای توسعه و بهره‌برداری از میدان مشترک گازی پارس جنوبی کرد که گستره ذخایر آن در مرز آبی دو کشور ایران و قطر، مسیر تجاری دیگری را برای صنعت نفت و گاز ایران رقم زد.

در حقیقت، آغاز این دوره تاریخی، شروع عصر تازه‌ای از شکوفایی در صنعت نفت قلمداد می‌شود که کارگزاران این حوزه متفاوت از تمامی تجربیات پیشین خود، مدیریت اجرای مگاپروژه‌های گازی را در مقیاس طرح‌های کم شمار بین‌المللی برای نخستین بار به دست گرفتند.

در این میان اراده محکم دولت، بسترهای نوین برای پیشبرد مسائل توسعه و تولید نفت و گاز در گستره‌ای وسیع تر با محوریت نقش‌آفرینی و ارتقای ظرفیت‌های صنعتی کشور را فراهم کرد و زمینه آن را مهیا ساخت تا فعالان صنعت نفت این فرصت را بیابند تا دستاوردهای علمی و عملیاتی جدیدی در مسیر توسعه این حوزه بیافرینند.

پروژه‌های پارس جنوبی بنا به ویژگی‌های خاص آن، نیازمند انبوهی از تخصص هاست و ساختار ویژه آن ایجاب می‌کند تا مجموعه‌ای از عملیات فنی و تخصصی در زمینه‌های مطالعات مهندسی،، تامین مالی در مقیاس کلان، تبیین مدل همکاری با انبوهی از شرکت‌های سازنده و پیمانکار داخلی و خارجی، شناسایی حرفه‌ای مبادی تولید، ثبت سفارش و تامین کالا و تجهیزات، مدیریت یکپارچه پروژه در حوزه‌های خشکی و دریا و نظارت بر روند‌ اجرا و نظایر آن است که در این باره الزامات راهبری توسعه این میدان مشترک، تجاربی ماندگار برای صنعت نفت به جا گذاشت.

پارس جنوبی از ابتدای فعالیت خود میزبان بیش از ۶۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری بوده که تحقق این رقم در تاریخ صنعت نفت ایران و حتی در بسیاری از کشورهای صاحب ذخایر بزرگ نفت و گاز بی سابقه بوده است. ساخت و اجرای زنجیره وسیعی از فعالیت‌های بالادستی در بخش‌های خشکی و دریایی (با گستره‌ای از عملیات پیچیده مهندسی و ساخت سازه‌هایی با تکنولوژی بالا) و نیز مدیریت یکپارچه روند‌های اجرایی (از طراحی تجهیزات تا نصب و بهره برداری از آنها) از جمله اقدامات محوری است که در فراگرد توسعه پارس جنوبی به ثمر نشسته است؛ اقداماتی که هریک در ادوار مختلف حاصل تلاش خدمت‌گزاران این عرصه و نمودهایی از تحقق آرمان‌های ملت در این میدان مشترک بوده است.

اما آنچه در این میان خودنمایی می‌کند آن دست از اقداماتی است که پس از یک دوره رکود نسبی در حوزه سرمایه‌گذاری و توسعه طرح‌ها، از سوی دولت یازدهم به منصه ظهور رسید؛ وزارت نفت دولت یازدهم در برنامه‌ای کارآ و نظام مند و با هدف دستیابی سریع‌تر به منابع گازی موجود در مخزن مشترک،‌ با اولویت بندی توسعه طرح‌های این میدان، زمینه راه‌اندازی سه پروژه گازی این حوزه را در بازه زمانی دو ساله به سرانجام رساند. در این میان با نصب و راه‌اندازی۷ سکوی دریایی (شامل ٥ سکوی یک میلیارد فوت‌مکعبی و دو سکوی ٥٠٠ میلیون فوت‌مکعبی) و آماده‌سازی ۱۲ ردیف پالایشگاهی در فازهای ۱۲، ۱۵، ۱۶، ۱۷ و ۱۸ این میدان مشترک، عملا هدفگذاری دستیابی به ظرفیت تولید ۱۵۰ میلیون متر مکعبی گاز فراهم آمد. نتیجه این حماسه صنعتی، پیشی گرفتن ارقام تولید به مصرف و دستیابی به موازنه مثبت گاز است که طی سال‌های گذشته تراز منفی آن مخاطراتی را در این زمینه به وجود آورده بود.

بدون تردید اهتمام خدمتگزاران این حوزه در مسیر عملیات صنعتی سخت و دشوار این حوزه (خصوصا در شرایطی که آثار نهایی محدودیت‌های بین‌المللی بر روند توسعه طرح‌ها سایه افکنده بود) می‌تواند جلوه‌هایی از تدبیر هوشمندانه دولت و صنعت نفت در تحقق آرمان ملت در این میدان مشترک باشد؛ اقداماتی که با استفاده موثر از ظرفیت‌های داخلی و بسترسازی یک تعامل هدفمند با شرکای خارجی فراهم شد و ناظران بین‌المللی را بر آن داشت تا عملکردهای صنعت نفت را فراتر از انتظارات دانسته و آن را «ورای اقدامات رقبای بین‌المللی» توصیف کنند.

دستیابی به تولید جدید ۱۰۰ میلیون متر مکعبی گاز از زمان آغاز به کار دولت جدید تا پایان سال ۱۳۹۳ نه تنها رکوردی بی‌نظیر در حوزه تولید و بهره برداری از مگاپروژه‌های گازی از خود به جا گذاشت بلکه به سال‌های بحرانی تامین تقاضای زمستانی گاز کشور پایان داد.

به این ترتیب با بهره برداری از فاز ۱۲ و افتتاح آن از سوی رئیس‌جمهوری و نیز به ثمر نشستن تولید نهایی از فازهای ۱۵ تا ۱۸ پارس جنوبی (که تولیدی افزون بر ۱۷۵ میلیون مترمکعب را به دنبال خواهد داشت)؛ اینک دولت برای دستیابی سریع‌تر به تولید ۸۰۰ میلیون مترمکعبی هدفگذاری شده از میدان گازی پارس جنوبی، امیدوارتر خواهد بود. این را باید به مثابه‌ دستاورد شکوهمندی دانست که پایه محکمی برای ورود ایران به صحنه تجارت جهانی گاز و طبعا نقش آفرینی فراتر در بازارهای منطقه‌ای و جهانی گاز ایجاد می‌کند.

این نکته پوشیده نیست که ثبت این دسته از دستاوردهای ملی در حوزه‌ای که شرکت‌های نفتی بین‌المللی در آن سوی میدان، مشارکتی فراگیر را با شریک مخزن پارس جنوبی به اجرا درآورده‌اند نمونه‌ای از تدابیر عالمانه و تلاش و همت والای سربازان این حوزه برای نمایش اقتدار و حفاظت از استقلال میهن عزیزمان قلمداد می‌شود.

امروز اما صنعت نفت با تکیه بر بالندگی‌های افتخارآمیز متخصصان ایرانی و ظرفیت‌ها و توانمندی‌های علمی و عملی موجود در شرکت‌های داخلی که در صحنه طرح‌های توسعه ملی نظیر پارس جنوبی به ثمر نشسته است می‌تواند نقشی اساسی در تحقق اهداف سند چشم انداز و منویات مقام معظم رهبری ایفا کرده و با تداوم پیشرانی در تولید سرمایه‌های زاینده و پایدار، پایه‌ای محکم و استوار برای اقتصاد ملی نهادینه سازد.