کامبیز فتحعلی‌زاده فارغ‌التحصیل مهندسی نفت از دانشگاه صنعتی شریف پس از کاهش نزدیک به ۵۰ درصدی قیمت نفت خام در سال گذشته میلادی، در چند هفته اخیر نفت خام در بازار به بالاترین قیمت خود در سال جاری رسیده و از مرز ۶۰ دلار عبور کرده است. در حالی که آژانس بین‌المللی انرژی علت کاهش قیمت نفت در سال گذشته میلادی را ناشی از افزایش ارزش دلار، افزایش میزان تولید نفت آمریکا و افزایش عرضه نفت خام باوجود عدم افزایش تقاضا در بازار بیان کرده است، شاهد افزایش تقاضا در سال جاری برخلاف پیش‌بینی‌های گذشته هستیم.

هفته گذشته اوپک در گزارش ماهانه خود پیش‌بینی کرد میزان تقاضا در سال جاری میلادی نسبت به پیش‌بینی‌های گذشته افزایش خواهد یافت و به حدود ۵/ ۹۲ میلیون بشکه در روز خواهد رسید که عمده این افزایش تقاضا مربوط به چین و خاورمیانه خواهد بود. از سوی دیگر در این گزارش میزان عرضه نفت خام نیز در ماه گذشته میلادی مقداری کاهش یافته و به حدود ۱/ ۹۴ میلیون بشکه در روز رسیده است.

یکی از مهم‌ترین‌ دلایل اوپک برای ثابت نگه داشتن میزان سقف تولید و عدم کاهش آن، تلاش برای بیرون راندن بعضی شرکت‌های تولید‌کننده نفت خام غربی مانند شیل از بازار نفت بوده است که بنابه اطلاعات به دست آمده به تکنولوژی‌های جدیدی برای استخراج ارزان‌تر نفت خام دست پیدا کرده‌اند. خبرها همچنان حکایت ازافزایش تولید عربستان و چند کشور دیگر عضو اوپک دارد. میزان تولید نفت خام عربستان سعودی در ماه گذشته میلادی حدود ۳۱/ ۱۰ میلیون بشکه در روز برآورد شده است که رکورد جدیدی برای میزان تولید این کشور محسوب می‌شود.

از سوی دیگر میزان سرمایه‌گذاری بسیاری از شرکت‌های بزرگ غربی، از جمله شل کاهش یافته است. در همین راستا یکی از مقامات اوپک در مصاحبه‌ای با روزنامه اقتصادی فایننشال تایمز اعلام کرده است کاهش قیمت نفت سبب کاهش سرمایه‌گذاری‌ها در بخش تولید نفت خام شده است و در بلند‌مدت این عامل سبب کاهش تولید نفت و افزایش قیمت نفت خام خواهد شد. داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی در هفته گذشته نیز گفته‌های این مقام مسوول را تایید می‌کند. اخبار پیرامون شل نیز حکایت از کاهش ۵۰ درصدی عملیات‌های حفاری آن دارد. با این اوصاف و بنا به پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی تا حدودی می‌توان مقدار عرضه با‌ثبات‌تری را برای سال‌های آتی پیش‌بینی کرد. همزمان با این اخبار شاهد کاهش میزان ذخایر آمریکا برای اولین بار در سال جاری میلادی هستیم که سبب افزایش قیمت نفت خام شده است تا جایی که به بالاترین میزان خود در سال جاری رسیده است. بنابراین به نظر می‌آید سیاست‌های اتخاذ شده اوپک در به وجود آمدن این شرایط بی‌تاثیر نبوده است. با این حال آژانس بین‌المللی انرژی نسبت به پیش‌بینی روند رو به رشد قیمت نفت خام در ماه‌های آتی موضع احتیاط‌آمیزی اتخاذ کرده و برنده دانستن اوپک در به دست آوردن سهم بازار را عجولانه دانسته است.

در آن سوی میدان با کاهش قیمت نفت خام و افزایش سودآوری کشورها و شرکت‌های مصرف‌کننده، تمایل برای مصرف این نوع سوخت افزایش یافته و باعث افزایش تقاضای نفت خام شده است. در این راستا شرکت اکسان موبیل، در آخرین پیش‌بینی خود اعلام کرده است میزان تقاضای جهانی نفت خام حدود یک درصد در هر سال رشد خواهد کرد، البته با توجه به پایین‌تر بودن قیمت کنونی نفت خام برای استفاده کشورها و مردم از آن، می‌توان پیش‌بینی کرد که این میزان افزایش تقاضا مقداری بیشتر هم باشد. به‌طور مثال خودروهای ارزان‌قیمت در آفریقا رونق گرفته است که باتوجه به میزان افزایش استفاده افراد از وسایل نقلیه، میزان تقاضا برای سوخت نیز افزایش خواهد یافت.

میزان افزایش یک درصدی تقاضا به معنای افزایش تقریبا یک میلیون بشکه در روز است. به این معنا که تا پنج سال آینده میزان تقاضا حدود پنج میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت، این میزان افزایش نه تنها از میزان تولیدات کنونی فزونی خواهد گرفت بلکه میزان افزایش تولید به واسطه حضور ایران را نیز خنثی خواهد کرد.

البته در این مدت نباید از پیش‌بینی ورود نفت خام ایران به بازار جهانی پس از برداشته شدن تحریم‌ها غافل بود؛ با توجه به تحلیل اکثر کارشناسان پیش‌بینی می‌شود این افزایش ورود نفت خام به بازار به‌صورت تدریجی باشد و تنها می‌تواند در یک افق میان‌مدت در این بازار اثر بگذارد. البته باید توجه داشت آنچه باعث کاهش قیمت نفت خام در این مدت بوده است، پیشی گرفتن ۲ درصدی، در روز میزان عرضه نسبت به تقاضا بوده است که باعث کاهش بیش از ۵۰ درصدی قیمت آن شده است.

با این اوصاف پیش‌بینی به ثبات رسیدن قیمت نفت خام در ماه‌های پیش رو کمی سخت به نظر می‌رسد و احتمالا شاهد نوسان‌های آن در ماه‌های پیش رو خواهیم بود. همچنین به نظر می‌آید پیش‌بینی شکست شرکت‌های تولید‌کننده غربی و پیروزی اوپک نیز اندکی زود است که به منظور پیش‌بینی آن، نیازمند رسیدن به یک ثبات نسبی قیمت نفت خام در آینده هستیم.