بودجه در پیچ و خم کاهش قیمت نفت

گروه نفت و پتروشیمی، نسیم علایی: چندی است که نفت مسیر نزولی را طی می‌کند و هفته گذشته برای هفتمین هفته متوالی بهای نفت برنت نزولی شد. به گزارش بلومبرگ، این تداوم کاهش قیمت برای نفت برنت از سال ۲۰۰۱ تا کنون بی سابقه بوده است. این کاهش قیمت برای کشورهای تولید‌کننده نفت مخصوصا کشورهای حوزه خلیج فارس که عمدتا اقتصادی وابسته به نفت دارند، زنگ خطر کسری بودجه طی چند ماه باقیمانده از سال را به صدا درآورده است. اما در بین این کشورها اینکه ایران با کاهش قیمت نفت با مشکلات بیشتری رو‌به‌رو شود، محتمل‌تر است؛ چراکه از بیش از دو سال پیش با تشدید تحریم‌های غرب علیه کشورمان میزان صادرات نفت به شدت کاهش یافته به‌طوری که در حال حاضر کمتر از نصف قبل از دوران تحریم نفت صادر می‌کنیم. از طرفی در حال حاضر کشور در مقطع حساسی از تاریخ به سر می‌برد چراکه پس از ۸ سال مدیریت ناکارآمد در بسیاری از حوزه‌ها صدمه دیده است و حال در دولت جدید، اصلاح و بازسازی این حوزه‌ها نیازمند وقت و هزینه زیادی است. بر همین اساس اگر روند نزولی بهای نفت متوقف و حتی صعودی نشود، ممکن است کشور در مواجهه با کسری بودجه در اجرای طرح‌های عمرانی با مشکل مواجه شود. در این راستا «دنیای اقتصاد» گفت‌وگویی با غلامحسین حسنتاش، کارشناس حوزه نفت و انرژی کشورمان انجام داده و به واکاوی شرایط کنونی نفت و احتمال کسری در بودجه پرداخته است.

کارشناس ارشد موسسه بین‌المللی مطالعات انرژی با بیان اینکه علت اصلی کاهش کنونی قیمت نفت، پیشی گرفتن عرضه از تقاضا است، افزود: پیش از این مسائل ژئوپلیتیک باعث شده بود عرضه و تقاضا هماهنگ شوند، در واقع این مسائل باعث شده بود هر روز در یکی از کشورهای تولید‌کننده نفت، از عراق تا نیجریه و لیبی، تولید کاهش یابد. وقتی مشکلات به‌طور نسبی برطرف شدند، قیمت شروع به پایین آمدن ‌کرد؛ پیش‌تر نیز این مساله قابل پیش‌بینی بود. به عبارتی از دو سال پیش با افزایش تولید نفت و گاز در داخل آمریکا، تقاضای این مصرف‌کننده بزرگ کاهش پیدا کرده و مقدار عرضه بر تقاضا پیشی گرفته بود.

حسنتاش در ادامه گفت: در این بین با توجه به مشکلاتی که کشورهای عضو اوپک دارند، بسیاری از آنها خود را ملتزم به سهمیه‌بندی نمی‌دانند؛ مثلا لیبی در دو سال گذشته متوسط تولید نفت پایینی داشته است. در مورد نیجریه، عراق و ایران هم می‌توان همین را گفت. لذا به نظر نمی‌رسد اوپک بتواند برای جلوگیری از کاهش قیمت نفت چندان اثرگذار باشد. اثرگذارترین عامل، این است که آمریکایی‌ها بر برنامه تولید از Oil Shale و Gas Shale خیلی تاکید دارند و نمی‌خواهند این برنامه متوقف شود یا ضربه بخورد، لذا برای پیش‌بینی اینکه روند نزولی بهای نفت تا کجا ادامه دارد باید توجه کنیم که این برنامه‌ها تا چه کف قیمتی می‌تواند ادامه پیدا کند. الان تحلیل‌ها این است که با توجه به اینکه پروژه‌ها چند سالی است شروع شده‌اند و زیرساخت‌ها، دکل‌ها و امکانات توسعه پیدا کرده‌اند، هزینه نسبت به روز اول پایین آمده است، اما اینکه رقم دقیق چقدر است، ما نمی‌دانیم. به گفته وی واشنگتن‌پست اخیرا نوشته بود که رقم ۸۰ دلار هم قابل تحمل است. بعضی دیگر اعداد کمتری را هم اعلام کرده‌اند. لذا به نظر من کف قیمت شدیدا به پروژه‌های مذکور وابسته است که در هر حال کاهش یافته است، مگر اینکه اتفاقی مشابه آنچه در سال ۸۶ افتاد روی دهد و به خاطر فشار به روسیه، قیمت نفت را پایین بکشند که من این را بعید می‌دانم. چراکه در این شرایط پروژه‌های آمریکایی‌ها هم مشکل پیدا می‌کند. ضمنا اگر تحریم‌ها علیه روسیه را دنبال کنید، به این نتیجه می‌رسید که تحریم‌ها بیشتر علیه شرکت‌های نفتی است و بیشتر از این طریق می‌خواهند روی تولید نفت روسیه فشار بیاورند. بعید می‌دانم که از طریق قیمت بخواهند فشاری اعمال کنند. ضمن اینکه روسیه اگر از این ناحیه خیلی دچار مشکل باشد می‌تواند با کاهش میزان صادرات نفت خود، قیمت‌ها را تحت تاثیر قرار دهد.

این کارشناس انرژی کشورمان درخصوص نقش احتمالی اوپک در افزایش قیمت‌ها گفت: اگر کشورهای عضو این سازمان در بهترین شرایط بتوانند به وحدت برسند، ممکن است تصمیم به کاهش سقف تولید بگیرند، اما اینکه تصمیم‌گیری مذکور چقدر اجرایی شود، بحث دیگری است. در شرایط فعلی اوپک و با توجه به مشکلات کشورها، من خیلی این تصمیم‌ها را اجرایی نمی‌دانم. به خصوص که تصمیمات اوپک ضمانت اجرایی هم ندارند. به عقیده این کارشناس ارشد انرژی، ضمانت اجرایی این است که خود کشورها از کاهش درآمدهای نفتی احساس خطر کنند. در نهایت، عربستان نقش تعیین‌کننده را خواهد داشت. بخش قابل توجهی از صادرات اوپک متعلق به عربستان است و اگر اوپک سهمیه مشخصی تعیین و عربستان آن را رعایت کند، وضعیت بازار قدری تغییر خواهد کرد. نقش عربستان هم کاملا به وضعیت سیاسی این کشور در منطقه وابسته است.

وی با اشاره به مقدار ۲۹۷/۱میلیون بشکه‌ای در نظر گرفته شده برای صادرات روزانه نفت ایران و میعانات گازی و قیمت ۱۰۰ دلار برای هر بشکه در بودجه سال جاری گفت: از نظر میزان تولید با توجه به مجوزهایی که برای واردات نفت ایران توسط کشورهای واردکننده وجود دارد و همچنین شرایط بین‌المللی کشور، رقم بالایی تعیین نشده و می‌توان گفت این مقدار نسبتا منطقی تعیین شده است، اما در مورد قیمت، از ابتدا معلوم بود که این قیمت بالا است و قابل تحقق نیست. همان موقع مشخص بود که وضعیت بازار کمابیش متزلزل است و احتمال نوسانات قیمتی در طول سال وجود دارد. بنابراین اگر رقم ۸۵ دلار در بودجه سال ۹۳ پیش‌بینی می‌شد، منطقی‌تر بود.

به گفته حسنتاش حال با توجه به وضعیت کنونی بازار نفت و کاهش بهای آن کاملا محتمل است که امسال دچار کسری بودجه شویم. ما الان در وسط سال هستیم و کافی است این روند کاهشی قیمت ادامه پیدا کند. حتی اگر در نیمه اول سال ارقام بالاتر از ۱۰۰ دلار را در نظر بگیریم، اگر این روند ادامه پیدا کند که احتمالا این‌طور خواهد بود، متوسط قیمت کل سال زیر ۱۰۰ دلار خواهد بود.

حسنتاش افزود: این در حالی است که متاسفانه هنوز اقتصاد کشور کاملا وابسته به نفت است و بخشی از بودجه جاری، از نفت تامین می‌شود، اما معمولا چون دولت‌ها نمی‌توانند بودجه جاری خود را کاهش دهند، چراکه تعهداتی مثل حقوق و دستمزد دارند و هزینه اداره‌ها و سازمان‌ها نیز وجود دارد، در نتیجه، فشار روی بودجه عمرانی خواهد بود که طولانی شدن طرح‌ها و نیمه‌تمام ماندن آنها را به همراه دارد.

لذا ممکن است موجب تشدید وضعیت رکود هم بشود، البته باید یک نکته دیگر را هم در نظر گرفت. بخش قابل‌توجهی از درآمدهای ارزی کشور هنوز برنگشته و در کشورهای مختلف بلوکه شده است، لذا در حال حاضر و تا وقتی تحریم‌ها برطرف نشده‌اند، اقتصاد خیلی تحت تاثیر قیمت‌های نفت نیست. در واقع مکانیسم ذخیره ارزی و اینکه نتوانسته‌ایم به پول نفت دسترسی داشته باشیم، برای ما تحریم ایجاد کرده است، بنابراین شاید این نوسانات در شرایط تحریم، تاثیر قابل‌توجهی نداشته باشد و تاثیر اصلی را کاهش تحریم‌ها و دسترسی به درآمدهای بلوکه‌شده دارند. ‌در شرایط فعلی به نظر می‌رسد بهترین راهکاری که پیش روی دولت برای جبران کسری بودجه احتمالی است، کنترل هزینه‌های جاری تا حد ممکن است در واقع دولت باید کمربندها را محکم ببندد و طرح‌های عمرانی را با اولویت‌بندی انجام دهد و روی طرح‌هایی تمرکز کند که آثار آن بر کل اقتصاد کشور قابل توجه باشد.

کارشناس ارشد موسسه بین‌المللی انرژی در انتها با اشاره به اینکه در فصل ارائه لایحه بودجه سال ۱۳۹۴ کل کشور هستیم، با توجه به روند نزولی بهای نفت، گفت: اگر اقتصاد بخواهد محتاطانه برخورد و آثار نوسانات قیمت نفت را خنثی کند، باید قیمت نفت در بودجه روی کف قابل تحقق برای سال آینده بسته شود که به نظر من کمتر از ۷۵ دلار خواهد بود.