تقویت عوامل منفی در بازار طلای سیاه

گروه نفت و پتروشیمی، نسیم علایی: بعد از یک هفته آرامش در بازار نفت، در دو روز گذشته سقوط قیمت‌ها نگرانی‌ها را افزایش داد. روز گذشته تا لحظه تنظیم این گزارش، بهای نفت خام سبک آمریکا ۶۷/۷۹دلار که نسبت به میانگین ۸۳ دلاری یک هفته اخیر بیش از ۳ دلار ریزش داشته است. نفت برنت اما با کاهش کمتری نسبت به WTI مواجه شد، این نوع نفت با کاهش حدود یک دلار به‌زیر ۸۵ دلار رسید. قیمت سبد نفتی اوپک نیز در آخرین به‌روز‌رسانی سایت این سازمان(۳۰ اکتبر) ۲۴/۸۲ دلار اعلام شد که نسبت به روز پیش از آن بیش از ۵۰ سنت کاهش داشته است. با به اتمام رسیدن ماه اکتبر برای پنجمین ماه پیاپی میانگین بهای نفت نزولی شد، به‌طوری‌که نفت آمریکا در این ماه بیشترین کاهش ماهانه قیمت نفت از سال ۲۰۱۲ تا کنون را تجربه کرد. مهم‌ترین‌ عامل کاهش بهای نفت طی دو روز اخیر، تصمیمات اتخاذ شده در آخرین جلسه بانک مرکزی آمریکا است. بر‌اساس گزارش‌های منتشر شده، فدرال رزرو روز چهارشنبه برای اولین بار بعد از شروع بحران اقتصادی در این کشور تصمیم گرفت سیاست‌های انبساطی خود را متوقف کند که اخذ این تصمیم به کاهش قیمت نفت منجر شد. بعد از شروع بحران اقتصاد جهانی در سال ۲۰۰۸، آمریکا برای خروج از رکود برخی سیاست‌های انبساطی را در اقتصاد به منظور تقویت بخش تولید اعمال کرد. سیاست‌های انبساطی به سلسله تصمیماتی گفته می‌شود که باعث افزایش نقدینگی می‌شود که از آن جمله می‌توان به وام دهی بانک‌ها با نرخ بهره کم اشاره کرد. به دوران اعمال سیاست‌های انبساطی دوران احیای اقتصادی می‌گویند. حال به نظر می‌رسد تصمیم اخیر فدرال رزرو مبنی بر توقف سیاست تسهیل کمی(QE)، توقف خرید اوراق قرضه به‌عنوان یک سیاست انبساطی، سیگنال بسیار مهمی از خروج آمریکا از دوران احیا است؛ هرچند توقف کامل سیاست‌های انبساطی منوط به افزایش نرخ بهره در این کشور است.

توقف سیاست‌های انبساطی به افزایش ارزش دلار منجر شده است که این خود به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم باعث کاهش بهای نفت می‌شود. از آنجا که ارزش نفت و دیگر کالاها با دلار سنجیده می‌شود، افزایش ارزش دلار به‌طور مستقیم منجر به کاهش قیمت نفت می‌شود. از سوی دیگر از آنجا که بازار نفت و دیگر کالاها به‌عنوان بازارهای موازی و رقیب بازار دلار محسوب می‌شوند، افزایش ارزش دلار موجب رونق این بازارها و خروج سرمایه از بازار نفت می‌شود که این خود باعث ریزش بهای نفت شده است.

البته این برای سومین بار از سال ۲۰۰۸ تا‌کنون است که بانک مرکزی آمریکا اعلام کرده است قصد قطع سیاست‌های انبساطی را دارد. به نظر بسیاری از کارشناسان اقتصادی احتمال اینکه این بار سیاست‌های انبساطی اعمال شود، بسیار زیاد است.

این درحالی است که برخی اخبار مبنی بر اینکه دیگر اقتصادهای بزرگ جهان، از جمله ژاپن و اروپا در حال اعمال سیاست‌های انبساطی در کشورهای خود هستند که این منجر به کاهش ارزش دیگر ارزهای مرجع در مقابل دلار می‌‌شود و افزایش ارزش دلار را تسریع بخشیده است.

واکاوی رفتار عربستان در قبال قیمت‌های کاهشی

نفت از ماه ژوئن که نگرانی‌ها از بحران‌های لیبی، عراق و اوکراین در اوج خود بود تا‌کنون حدود ۳۰ دلار کاهش قیمت داشته است. دلایل این قیمت‌های کاهشی طی چند ماه اخیر را می‌توان در سه عامل افزایش سطح تولید نفت آمریکا و اوپک، کاهش تقاضا از سوی اروپا و چین و عدم اثر‌گذاری نا‌آرامی‌های اخیر خاورمیانه یافت. اما در این بین اعضای سازمان کشورهای صادر‌کننده نفت(اوپک) که عمدتا کشورهایی با بودجه‌ای وابسته به نفت هستند، با تخفیف‌های بزرگی به مشتریان آسیایی خود باعث کاهش بیشتر نفت شدند. برای چرایی اعمال سیاست‎های عربستان در قبال کاهش نفت تحلیلگران سناریوهای متفاوتی را تعریف کرده‌اند. دکتر محمدصادق جوکار، کارشناس موسسه مطالعات بین‏المللی انرژی در این خصوص در جلسه ماهانه این موسسه تحلیل جامعی از رفتار عربستان ارائه کرد.

به گفته این کارشناس انرژی، انفعال عربستان در قبال کاهش قیمت نفت را می‌توان در قالب چند سناریو بیان کرد: سناریوی حفظ اهمیت استراتژیک نفت متعارف و ابتکار عمل در برابر عامل تهدید، سناریوی انتقام از بی‌اعتنایی ایالات متحده به نگرانی‌های عربستان و سناریوی تبانی برای محدود‌‌سازی قدرت روسیه و ایران.

دکتر جوکار درخصوص سناریوی اول گفت: تحلیلگران این سناریو معتقدند روند فزاینده تولید از منابع نفت غیرمتعارف آمریکای شمالی در شرایط قیمت‌های بالای نفتی، ادامه‌دار بوده که خود این امر منجر به افزایش عرضه به نسبت تقاضا در بازار جهانی و کاهش واردات ایالات‌متحده و در نتیجه کاهش قیمت نفت شده است. از این منظر، اقدام عربستان را در راستای تنظیم بازار و حفظ قیمت‌ها می‌دانند، بنابراین هرگونه کاهش عرضه عربستان باید با تنظیم ترتیبات عرضه غیراوپک و اوپک،مثلا کاهش عرضه میدان الخفجی با کویت باشد.

کارشناس موسسه بین‌المللی انرژی درخصوص سناریوی دوم، سناریوی انتقام از آمریکا گفت: عربستان به دلیل نادیده ‌گرفتن منافع این کشور از سوی ایالات متحده در زمینه سوریه و مهم‌تر‌ از آن روند تنش‌زدایی هسته‌ای با ایران با ایالات متحده در تعارض است. وی افزود: از این‌رو از ابزار توانایی سنتی نظم‌بخشی به بازار، به‌عنوان یکی از ابزارهای «دیپلماسی انرژی» در تحقق اهداف و منافع ملی خود استفاده می‌کند. دکتر جوکار مزایای سناریوی احتمالی انتقام عربستان از آمریکا را این گونه عنوان کرد: عدم توسعه ‌برنامه‌ریزی‌شده منابع غیرمتعارف نفتی و عدم تحقق برنامه کاهش وابستگی به واردات نفتی و در نتیجه حفظ اهمیت استراتژیک دولت عربستان در تنظیم بازار نفت مهم‌ترین‌ دستاورد این سناریو برای این کشور است. وی با بیان اینکه کاهش قیمت نفت بیشتر به سود رقبای راهبردی ایالات متحده نظیر چین است در حالی‌که به ضرر ایالات‌متحده در کاهش تولید داخلی این کشور و در نتیجه وابستگی به واردات خواهد شد، گفت: کاهش قیمت نفت و در نتیجه چشم‌انداز عدم‌تحقق توسعه منابع غیرمتعارف نفتی ایالات‌متحده سبب می‌‌‌شود که ایالات متحده در موضوعات راهبردی به نظرات و منافع عربستان سعودی توجه کند و در عین حال توان عربستان برای لابی با شرکت‌های تولید‌کننده نفت غیرمتعارف برای حفظ قیمت بالای نفت به منظور تاثیرگذاری بر مراکز تصمیم‌گیری ایالات‌متحده از طریق آنها افزایش می‌‌یابد.

به اعتقاد جوکار نفت ٨٠ دلاری سبب استفاده عربستان به میزان حداکثر ١٠ میلیارد دلار از ذخیره ارزی ٧٥٠ میلیارد دلاری خارجی این کشور خواهد شد که نشان‌دهنده آسیب‌پذیری کمتر آن نسبت به ایالات‌متحده، روسیه، ایران، ونزوئلا و دیگر عرضه‌کنندگان نفتی از کاهش قیمت است.به گفته این کارشناس انرژی، این سناریو با انتقاداتی نیز روبه‌رو است که براساس آن کاهش قیمت نفت منجر به کاهش درآمدهای نفتی عربستان و در نتیجه تضعیف برنامه‌های توسعه‌ای این کشور می‌شود که نهایتا ظرفیت صادرات نفتی عربستان سعودی را کاهش می‌دهد. وی با اشاره به اینکه به باور کارشناسان، با حفظ روندهای مصرف انرژی عربستان سعودی، این کشور در سال ۲۰۳۷ به واردکننده خالص نفتی بدل خواهد شد، گفت: در حقیقت، باید در ارزیابی این سناریو بیان کرد که عربستان سعودی تا چه سطح قیمتی این انفعال خود را ادامه می‌دهد؟ ؛چرا‌که عربستان مجبور به حذف سوبسیدهای انرژی داخلی به‌دلیل کاهش درآمدهای نفتی خود خواهد بود که می‌تواند منجر به ناآرامی داخلی شود.

به گفته دکتر جوکار، ایالات‌متحده می‌تواند با اتخاذ راهکارهایی به مقابله با سناریوی انتقام برود، اول اینکه با تقویت رابطه راهبردی با عربستان و توجه به نظرات این کشور در مورد ایران، سوریه، داعش و... دوم افزایش تعرفه وارداتی برای حفظ دستاوردهای انقلاب شیل اویل، سوم تشدید مصرف بدیل‌های سوختی مثل گاز (دارای قیمت منطقه‌ای) و برق برای کاهش واردات نفت و خلق بحران ژئوپلیتیک؛ به‌ویژه با توجه به بحران جانشینی در عربستان.اما سناریوی سوم، سناریوی تبانی برای محدود‌‌سازی قدرت روسیه و ایران است. جوکار با اشاره به اینکه رشد اقتصادی روسیه در سال ٢٠١٤ به دلیل تحریم‌های غربی به ۴/۰درصد افت کرده که می‌تواند در سایه کاهش بهای نفت کمتر نیز شود، گفت: تاثیرات افول قیمت نفت در بودجه روسیه که با نفت ٩٧ دلاری بسته شده است، خیلی سریع اتفاق می‌‌افتد؛ چراکه ٤٠ درصد بودجه روسیه به درآمدهای نفتی وابسته است. این در حالی است که توسعه منابع نفتی قطبی و شیل روسیه با تاخیر مواجه می‌شود و پیش‌بینی کاهش یک میلیون بشکه در روز تا ٢٠٢٠ محقق می‌شود و روسیه نیازمند استفاده از ٧٤ میلیارد دلار از ذخایر خارجی خود می‌شود.کارشناس انرژی سازمان مطالعات بین‌الملل با بیان اینکه سناریوی تبانی محدودیت‌هایی نیز دارد، گفت: در صورت صحت این سناریو، کاهش قیمت نفت کوتاه‌مدت است؛ زیرا عربستان و ایالات متحده به قیمت بالای نفت نیاز دارند. وی در ادامه افزود: اجرای این سناریو در شرایطی که روسیه، اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده درگیر رویکرد تنش‌زدایی بعد از پیمان آتش‌بس هستند، با واقعیت‌های بیرونی ناسازگاری دارد. به علاوه روسیه و ایالات‌متحده در زمینه موضوعات مشترک نظیر مبارزه با تروریسم، کنترل بحران در شبه‌جزیره کره و پرونده هسته‌ای ایران دارای رویکرد همکاری‌جویانه هستند.

دکتر جوکار در آخر در جمع‌بندی سناریوهای مطرح شده گفت: به نظر می‌رسد که استراتژی عربستان بر اعمال فشار بر ایالات‌متحده و روسیه به‌طور همزمان استوار است‎؛ فشار بر ایالات متحده برای دوری از تنش‌زدایی با ایران و اهمال در برابر سرنگونی دولت اسد و فشار بر روسیه برای کاهش حمایت در گزینه‌های احتمالی پرواز ممنوع یا ورود نیروهای زمینی به سوریه در شورای امنیت. وی در ادامه با تاکید بر اینکه این سناریو می‌تواند با سناریوی اقتصادی نیز مکمل باشد، اظهار کرد: کاهش قیمت نفت، سبب تداوم اهمیت استراتژیک عربستان برای ایالات متحده و در نتیجه توجه به خواسته‌های سیاسی این کشور از سوی آمریکا می‌شود؛ زیرا عربستان به این جمع‌بندی رسیده است که توسعه نفت شیل با بی‌اعتنایی بیشتر ایالات متحده به عربستان همراه می‌شود. در حقیقت سناریوی اقتصادی و انتقام هر دو در یک راستا عمل می‌کنند و عربستان حاضر است که آسیب‌های کاهش قیمت را تحمل کند.وی در آخر افزود: با توجه به موارد فوق یا عربستان موفق به جلب نظر ایالات‌متحده و روسیه شده و در کوتاه‌مدت در بازار مداخله می‌کند یا کاهش قیمت ادامه می‌یابد و ایالات متحده به راهکارهای مطرح شده از جمله خلق بحران ژئوپلیتیکی متوسل می‌شود.