سید‌فواد نبوی: ایران با در اختیار داشتن حدود ۳۴ تریلیون متر‌مکعب از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گاز طبیعی جهان است. پس از ایران و روسیه، قطر با ۲۴ میلیارد و ۶۸۱ میلیون متر‌مکعب، پس از آن ترکمنستان با ۹ میلیارد و ۹۶۷ میلیون متر‌مکعب، آمریکا با هشت میلیارد و ۷۳۵ میلیون متر‌مکعب از دیگر کشورهای بزرگ دارنده ذخایر گاز طبیعی جهان هستند. در این میان وجود مخازن ذخیره‌سازی برای کشورهای دارنده گاز یک ضرورت انکار‌ناپذیر است و خوشبختانه کشورمان در چند سال گذشته به فناوری ساخت این‌گونه مخازن دست یافته است.

باید در نظر داشت که اجرای طرح‌های ذخیره‌سازی گاز طبیعی را باید پدیده‌ای نو در صنعت گاز کشور و پشتوانه‌ای مطمئن برای انرژی دانست که راه‌اندازی مجتمع‌های پالایشگاهی و ذخیره‌سازی گاز طبیعی سراجه قم و شوریجه سرخس از جمله آنها است.خوشبختانه با انتقال دانش فنی و با تکیه بر توان کارشناسان داخلی کشورمان اکنون دارای دو مخزن ذخیره‌سازی است و با ‌بهره‌برداری از مخزن شوریجه که دیروز به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد، اکنون ایران در جایگاه پنجم جهان از نظر ذخیره‌سازی گاز قرار گرفته است.

پس از بهره‌برداری از مخزن ذخیره‌سازی سراجه قم در سال گذشته، دیروز یکشنبه دومین مخزن ذخیره‌سازی ایران که شوریجه نام دارد به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ مخزن ذخیره‌سازی گاز خاورمیانه در شهرستان سرخس با ظرفیت ۴/۸ میلیارد متر‌مکعب به‌طور رسمی افتتاح شد.طرح تزریق گاز به مخزن ذخیره‌سازی شوریجه با هدف برداشت گاز در فصل سرد سال و تقویت گاز استان‌های شمال و شمال شرق کشور در ادامه سفرهای استانی دولت در استان خراسان رضوی با حضور بیژن زنگنه وزیر نفت به بهره‌برداری رسمی رسید.با برنامه‌ریزی‌های انجام شده قرار است که روزانه ١٠ میلیون متر‌مکعب گاز توسط ٣ ردیف کمپرسور هر کدام با ظرفیت ۳/۶ میلیون متر‌مکعب در روز به مخزن تزریق شود و در فصل سرما حداکثر روزانه ٢٠ میلیون متر‌مکعب از آن برداشت و پس از فرآورش به شبکه سراسری تزریق ‌شود تا در آینده ذخایر قابل اطمینانی برای فصل سرد سال داشته باشیم.مخازن زیر زمینی ذخیره‌سازی گاز یک روش متداول و شناخته شده در جهان برای کمبود گاز مورد نیاز و پوشش مازاد مصرف در فصول سرد است.پس از آنکه در سده گذشته مصرف‌کنندگان سوخت‌های فسیلی به مزایای گاز طبیعی به‌عنوان حامل انرژی ارزان قیمت پی بردند به تدریج بر کاربردهای گاز در بازار مصرف افزوده شد و شاید بتوان گفت در این زمان بود که فکر استفاده از مخازن زیر زمینی و ذخیره‌سازی گاز جهت دستیابی آسان به گاز طبیعی در مواقع اوج مصرف، مورد توجه تامین‌کنندگان گاز قرار گرفت.

اهمیت ذخیره‌سازی گاز در ایران

در دهه‌های اخیر بر نقش ذخیره‌سازی گاز به منظور مقابله با نوسانات مصرف گاز طبیعی در فصول مختلف سال و همچنین جبران توقف‌های احتمالی تولید یا حفظ ذخایر استراتژیک افزوده شده است.ذخیره‌سازی گاز طبیعی در مخازن زیر زمینی که امروزه به ذخایر استراتژیک کشور‌ها تبدیل شده، نقشی مهم در بر قراری توازن لازم بین عرضه و تقاضا در فصول مختلف سال، تاثیرگذاری بیشتر در بازارهای جهانی انرژی و اجرای به‌موقع تعهدات بین‌المللی صادرات گاز کشور ایفا می‌کند.

افزایش مصرف گاز طبیعی به‌عنوان یک حامل انرژی فراوان و ارزان در سال‌های اخیر و تعادل نداشتن عرضه و تقاضای گاز طبیعی در فصول سرد، ضرورت برنامه‌ریزی برای ایجاد ذخایر استراتژیک در کشور را ایجاب می‌کند.از سوی دیگر ذخایر استراتژیک گاز در اجرای به‌موقع تعهدات بین‌المللی صادرات گاز کشور نیز نقشی تاثیرگذار دارد و مخازن زیر‌زمینی ذخیره‌سازی گاز یک روش متداول شناخته شده در جهان برای جبران کمبود گاز مورد‌نیاز و پوشش مازاد مصرف در فصول سرد است.در این فرآیند، مازاد گاز طبیعی در فصل تابستان در محیطی متخلخل زیرزمینی دارای پوشش سنگ مناسب تزریق می‌شود تا جوابگوی بار مصرف بالا در فصول سرد و پر‌مصرف سال باشد.مخازن ذخیره‌سازی گاز معمولا در نزدیکی بازار مصرف نهایی قرار دارند تا قادر به جبران سریع کمبود گاز در مواقع نیاز باشند، همچنین ذخیره‌سازی گاز طبیعی، جریان گاز را در زمان وقوع هرگونه حادثه یا مشکل در شبکه انتقال و توزیع و تولید گاز تامین می‌کند.معمولا برای ذخیره زیرزمینی گاز طبیعی سه نوع اصلی مخزن وجود دارد که عبارتند از: ذخیره در مخازن نفت و گاز تخلیه شده، ذخیره در سفره‌های آب زیر‌زمینی و ذخیره در گنبدهای نمکی.مخازن نفت و گاز تخلیه شده معمولا حجم ذخیره‌سازی بیشتری در اختیار دارند، در حالی که گنبد‌های نمکی از بیشترین میزان تحویل به‌ازای حجم ذخیره برخوردارند.ذخیره‌سازی زیر‌زمینی گاز طبیعی در ایران به‌عنوان یک منبع استراتژیک ذخیره انرژی برای مواقع خاص (فصول پر‌مصرف، وجود اشکال در شبکه سراسری گاز،...) یک موضوع حیاتی است. این امر در مناطق سردسیر، پرجمعیت و قطب‌های صنعتی کشور اهمیت مضاعف پیدا می‌کند.این مناطق به‌طور عمده در مرکز، شمال غرب، شمال و شمال شرق کشور واقع شده‌اند. از‌این‌رو، پروژه‌های ذخیره‌سازی گاز به‌طور عمده در این نواحی متمرکز است.در حوزه ایران مرکزی، تاکنون تعدادی تاقدیس شناسایی و حفر شده که شامل البرز، سراجه، تراز نایین، سرخه، یورتشا، تلخه، سیاه کوه، معلمان، آران، شوریجه، فخره و زواره است. از این میان، تاقدیس‌های البرز و سراجه دارای پتانسیل هیدروکربوری تشخیص داده شده‌اند؛ همچنین، مخزن یورتشا یک سفره آب فعال است.

زمستان مطمئن با استفاده از مخازن ذخیره‌سازی گاز

در حال حاضر ارزیابی ۲۲۰ مخزن برای ذخیره‌سازی گاز در کشور در حال انجام است و در این مسیر شناسایی و غربالگری میدان‌های غرب ایران به‌منظور تبدیل به ذخایر گاز پایان یافته است.در این مطالعات، اطلاعات زیرزمینی و روزمینی ٢٢٠ میدان آنالیز و ارزیابی شده و علاوه بر این هم اکنون مطالعات اکتشافی در ساختار نمکی نصر‌آباد در حال اجرا است.

در شرایط فعلی افزون بر طرح ذخیره‌سازی گاز سراجه قم و شوریجه خراسان که عملیاتی شده‌اند، گنبدهای نمکی کاشان، یورتشای ورامین، احمدی شیراز، قزل تپه گنبد کاوس، باباقیر، بانکول، ویزنهار ایلام از مهم‌ترین‌ پروژه‌های در دست اجرا یا مطالعاتی به‌منظور ذخیره‌سازی گاز ایران است.توسعه و سرمایه‌گذاری در مخازن زیرزمینی ذخیره‌سازی گاز طبیعی به‌عنوان بخشی از ذخایر استراتژیک می‌تواند در تامین بار مازاد انرژی مورد نیاز کشور در فصول پر‌مصرف، عمل به تعهدات بین‌المللی مطابق برنامه و تاثیر‌گذاری بیشتر ایران در بازارهای جهانی انرژی نقش مهمی ایفا کند. اکنون با راه‌اندازی دومین طرح ذخیره‌سازی گاز ایران (شوریجه) ایران به بزرگ‌ترین‌ کشور ذخیره‌کننده گاز خاورمیانه و یکی از پنج کشور بزرگ دارنده مخازن زیرزمینی برای ذخیره‌سازی گاز طبیعی بدل شده است و بدون تردید در آینده باید با افزایش سرمایه‌گذاری و نیز مشارکت بخش خصوصی توان ذخیره‌سازی کشور را همزمان با روند رو‌به رشد افزایش تولید این سوخت پاک و ارزشمند به‌طور محسوسی ارتقا داد.