گروه نفت و پتروشیمی، نسیم علایی: با وجود پیش‌بینی‌ها از افزایش تقاضای نفت همسو با افزایش رشد اقتصاد جهانی قیمت نفت مسیر نزولی را طی می‌کند. ناظران بازار نفت بر این باورند کاهش قیمت نفت بیشتر متاثر ازسوی عرضه آن است. مسائل ژئوپلیتیک و ناامنی در برخی کشورهای تولید‌کننده عمده نفت روی مقدار عرضه این کشورها تاثیر‌گذار نبوده است به طوری که طی ماه گذشته تولید نفت لیبی به بیش از ۵۰۰ هزار بشکه رسید و به گفته کارشناسان بیشتر از میزان پیش‌بینی شده بوده است. تنش‌های داخلی و درگیری با تروریسم در عراق به‌عنوان دومین تولید‌کننده نفت اوپک روی تولید نفت این کشور تاثیر‌گذار نبوده است. به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در مجموع تولید سازمان کشورهای تولید‌کننده نفت، اوپک طی ماه جولای افزایش داشته است به طوری که مرز ۳۰ میلیون بشکه‌ای خود را رد کرده است. افزایش تولید اوپک بیشتر متاثر از افزایش تولید نفت عربستان است. با شروع درگیری‌ها در اوکراین و بعد از آن حمله گروه تروریستی داعش به عراق، عربستان به‌عنوان تنها کشوری که با ظرفیت مازاد روبه‌رو است اعلام کرد که آمادگی جبران کاهش عرضه از طرف روسیه و عراق را دارد و در پی آن ماه پیش به افزایش تولید اقدام کرد. از سوی دیگر وضعیت تولید در کشورهای غیر اوپک نیز مطلوب بوده است به طوری‌که بنابر اعلام اداره اطلاعات انرژی آمریکا که طی ماه پیش منتشر شد، تولید روزانه نفت آمریکا با برداشت نفت خام از ذخایر شیل اویل با استفاده از شکست هیدرولیک، از پنج میلیون بشکه در سال ٢٠٠٨ به ۴/۷ میلیون بشکه در سال ٢٠١٣ افزایش یافته است و انتظار می‌رود میانگین تولید روزانه نفت این کشور در سال جاری و سال آینده به ترتیب به ۵/۸ میلیون بشکه و ۳/۹ میلیون بشکه برسد.

همچنین آخرین گزارش آژانس بین‌المللی نفت حاکی از آن است که از سال ۲۰۰۸ تا کنون واردات نفت آمریکا ۲۸ درصد کاهش پیدا کرده‌است. از طرفی از سوی تقاضا نیز تحرکات به کاهش قیمت نفت منجر شده است. به‌رغم اینکه تقاضا برای نفت افزایشی است اما این افزایش تقاضا کمتر از اندازه‌ای است که پیش از این پیش‌بینی شده بود. کارشناسان می‌گویندکاهش رشد تقاضا بیشتر متاثر از وضعیت کنونی اقتصاد اروپا است به طوری‌که آخرین گزارش‌ها حاکی از رشد اقتصادی منفی کشورهای اروپایی است. از جمله کشورهای فرانسه و آلمان به‌عنوان دو قطب مهم اقتصادی اروپا طی چند ماه اخیر با رشد اقتصادی منفی مواجه شده‌اند. از سوی دیگر، با وجود مثبت بودن رشد تقاضای نفت دو قدرت اقتصادی ژاپن و چین اما همچنان این رشد تقاضا کمتر از پیش‌بینی‌های قبلی است.در مجموع آنچه بر اوضاع کنونی بازار نفت تاثیر دارد رشد نامتوازن عرضه و تقاضا بوده که به مازاد عرضه در بازار نفت منتهی شده است به طوری که در تمام روزهای هفته گذشته قیمت نفت نزولی بود و از بیش از ۹۸ دلار در شروع هفته با کاهش ۵/۲ دلاری به ۵۰/۹۵ دلار در پایان هفته رسید اما اخباری که در ساعات پایانی روز جمعه مبنی بر درگیری اوکراین و روسیه منتشر شد، مقداری قیمت نفت را بیشتر کرد. بهای نفت برنت نیز روندی نزولی دارد به طوری که طی هفته پیش رکورد ۱۳ ماهه خود را شکست و به محدوده ۱۰۲ دلار رسید. به عقیده ناظران، به دلیل کاهش تقاضا و افزایش عرضه، قیمت نفت میل به‌کاهش بیشتر دارد و تنها عوامل ژئوپلیتیک مانع از کاهش بیشتر قیمت نفت می‌شود.

کاهش اثرگذاری خاورمیانه روی بازار نفت

در عین حال برخی از کارشناسان بر این باورند که روند کاهشی قیمت نفت به‌رغم وجود تنش‌های شدید در خاورمیانه نشان از کاهش تاثیر این منطقه روی بازارهای نفت دارد. رویترز طی گزارشی در این‌باره نوشت: کشورهای حاشیه خلیج فارس و شبه‌جزیره عربستان همچنان بیش از هر جای دیگری در جهان دارای تراکم میادین نفت و گاز عظیم هستند و از نظر خصوصیات زمین شناسی، یکی از جذاب‌ترین نفت و گازهای جهان را در اختیار دارند. اما فضای سیاسی ناپایدار داخلی در این کشورها، شرکت‌های فعال در زمینه تولید نفت و گاز را وادار کرده تا به دنبال ذخایر انرژی در دیگر نقاط جهان بگردند. شاید در نقاط دیگر ویژگی‌های زمین‌شناسی سخت‌تری در انتظار آنها باشد، اما دست کم زمینه برای کار از نظر فضای سیاسی فراهم‌تر خواهد بود.براساس این گزارش که خبرگزاری تسنیم آن را منتشر کرده، تنوع‌بخشی و قطع وابستگی به منابع انرژی خاورمیانه یکی از دلایل اصلی عدم تغییر چشمگیر قیمت نفت به رغم گسترش ناآرامی‌ها در این منطقه از سال ۲۰۱۱ تاکنون است.اهمیت این منطقه از نظر تولید و سهم ذخایر اثبات شده در سال‌های اخیر رو به کاهش گذاشته است.تغییر توجه از خاورمیانه به سوی دیگر نقاط جهان، در زمینه ذخایر اثبات شده، که نشان دهنده میزان تولید آینده نفت است، بیشتر محسوس است. بر اساس آمارهای بی پی، کشورهای خاورمیانه در سال ۲۰۱۳، ۴۸ درصد ذخایر اثبات شده نفت جهان را در خود جای دادند، در حالی که این رقم در سال ۲۰۰۵، ۵۶ درصد و در سال ۱۹۹۳، ۶۴ درصد بود. منطقه خاورمیانه همچنین ۴۳ درصد ذخایر گازی اثبات شده جهان را در خود جای داده است، در حالی که این رقم در سال ۲۰۰۵، ۴۶ درصد بود. طی ۲ دهه گذشته، تولید‌کنندگان نفت و گاز بیشتر به دنبال افزایش ذخایر انرژی در بیرون از خاورمیانه بوده‌اند. به‌این ترتیب مرکز ثقل صنایع نفت و گاز جهان به تدریج در حال انتقال از خاورمیانه به سمت آمریکای شمالی و جنوبی، آفریقا و آسیاست.

کمبود بودجه کشورهای عضو اوپک؟

براساس گزارش رویترز کاهش قیمت نفت زنگ خطر کمبود بودجه برای کشورهای عضو اوپک است. در حال حاضر قیمت جهانی نفت برای کشورهای اوپک کمتر از سطحی است که برای خبرگزاری به سر شدن بودجه این کشورها لازم است. اگرچه هزینه استخراج نفت در کشورهای اوپک کم است، لیکن افزایش هزینه‌ها دراین کشورها باعث شده بیشتر کشورهای تولیدکننده نفت اکنون از فروش نفت خود، درآمد کمتری نسبت به آنچه برای تعادل بودجه این کشورها لازم است، به دست آورند. براساس آمار جمع‌آوری شده توسط تیمی از تحلیلگران، متوسط وزنی قیمت سبد نفت اوپک سال گذشته ۱۰۶ دلار در هر بشکه و دقیقا معادل قیمتی بود که برای پوشش بودجه متوسط مورد نیاز کشورهای عضو این سازمان لازم بود. این در حالی است که قیمت نفت در حال کاهش است، به طوری که قیمت سبد نفت اوپک چهارشنبه گذشته فقط ۱۰۰ دلار و ۸۸ سنت در هر بشکه بود.براساس اطلاعات و آمار به دست آمده از اقتصاددانان و تحلیلگران صنعت نفت، هفت کشور عضو اوپک از جمله عراق، ایران و نیجریه، اکنون به قیمتی خیلی بیشتر از قیمت فعلی نفت نیاز دارند تا دچار کسری بودجه نشوند. تحقیقات نشان می‌دهد، قیمت نفت مورد نیاز برای سر به سر شدن بودجه در سال ۲۰۱۳ برای الجزایر ۱۱۹ دلار، آنگولا ۹۴دلار، اکوادور ۱۲۲ دلار، ایران ۱۳۶ دلار، عراق ۱۱۶ دلار، کویت ۵۹دلار، لیبی ۱۱۱دلار، نیجریه ۱۲۴ دلار، قطر ۵۸ دلار، عربستان سعودی ۹۲ دلار، امارات ۹۰ و ونزوئلا ۱۱۷ دلار در هر بشکه بوده است. هزینه نهایی تولید نفت در خاورمیانه ۱۰ تا ۱۷ دلار، در دریای شمال ۴۶ تا ۵۳ دلار و نفت سنگین آمریکا ۷۰ تا ۷۷ دلار در هر بشکه است.

بحران نفتی در خاورمیانه