زیرساخت‌های تهاتر نفت-کالا مهیا نیست
گروه نفت و پتروشیمی- تهاتر نفت در برابر کالا با تمام اقداماتی که تاکنون در مورد آن انجام شده با چالش‌های مهمی روبه‌رو‌ است؛ انتقال نفت، انتقال کالا، عدم هم مرزی خشکی ایران و روسیه، پیامدهای سیاسی پیرامون این قرارداد و موضوعاتی از این قبیل مسائلی است که در گفت‌وگو‌ با غلامحسین حسنتاش، کارشناس ارشد مسائل انرژی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است که در ادامه می‌خوانید.
***
به نظر می‌رسد افشای این قرارداد در بحبوحه توافق ژنو یک حرکت سیاسی از طرف مقامات روسی بوده تا پیامی را به گروه ۱+۵ اعلام کند، نظر شما در این باره چیست؟
روسیه صادر‌کننده عمده نفت و گاز است، بنابراین در حالت عادی خرید نفت توسط این کشور چندان معنا و مفهومی ندارد. اگر ما دارای مرز خشکی با روسیه بودیم یا در دریای خزر امکان تردد کشتی‌های بزرگ نفت ‌خام و جابه‌جایی احجام بزرگ نفت وجود داشت و در عین حال روسیه در نزدیکی ایران ظرفیت پالایشگاهی عظیمی داشت آن‌گاه می‌توانست سوآپ نفت‌خام ما توسط این کشور معنا داشته باشد اما چنین چیزی نیست، بنابراین باید دید که روسیه با چه منطقی می‌خواهد از ما نفت بخرد؟
چند پاسخ برای این سوال می‌توان پیدا کرد؛ یکی اینکه بخواهد از این وضعیت بهره اقتصادی ببرد، یعنی از شرایط تحریم‌ها علیه ما استفاده کند و نفت را ارزان‌تر از ما بخرد و نفت خود را بیشتر و گران‌تر صادر کند و در مقابل هم کالاهای خود را به ما بفروشد و در این صورت هم نفت ارزان خریده و هم در مقابل آن برای کالاها و خدمات خود بازار به‌وجود آورده است و از آنجا که به دلیل وضعیت صنعت و کیفیت کالاهای روسی ما نخواهیم توانست در مقابل این حجم صادرات نفت، کالاهای مورد نیازمان را از این کشور تهیه کنیم، بخشی از منافع نفت هم عملا بر‌نمی‌گردد.
پاسخ دیگر همان است که در سوالتان منعکس شده، یعنی ممکن است روسیه در عین حال قصد سیاسی هم داشته باشد و خصوصا در شرایط بحران اوکراین و مقابله‌ای که با غرب پیدا کرده، بدش نیاید که روند مذاکرات ما با ۱+۵ را در جهت منفی تحت تاثیر قرار دهد.
آنچه مشخص است این است که در صورت توافق بین ایران و گروه ۱+۵، مدت‌ها طول می‌کشد تا تحریم‌ها برداشته شوند و میزان صادرات نفت ایران افزایش یابد. به نظر شما و با توجه به شرایط کنونی بازار نفت (افزایش تولید عراق ، آمریکا و احتمالا لیبی و همچنین کاهش رشد اقتصادی چین) با انعقاد این قرارداد تغییری روی قیمت نفت اتفاق خواهد افتاد؟ این قضیه با توجه به نفت ۱۰۰ دلاری در بودجه روسیه روی تصمیمات این کشور چه تاثیری دارد؟
البته من اصولا فکر نمی‌کنم این کار شدنی باشد و اتفاق بیفتد. روس‌ها نشان داده‌اند که در بخش‌های تجاری‌شان از چابکی و امکانات و توانایی لازم برخوردار نیستند که چنین مبادله‌ای با چنین حجمی را عملیاتی کنند. اگر هم چنین اقدامی صورت بگیرد این‌گونه نخواهد بود که روس‌ها به لحاظ لجستیکی بتوانند بلافاصله روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت را از ما تحویل بگیرند و بنابراین به فرض محال که این کار شکل بگیرد، مقدار نفت تدریجا افزایش خواهد یافت و من فکر نمی‌کنم در شرایط فعلی این حجم نفت بازار را دگرگون کند و قیمت‌ها را کاهش دهد و البته خود روس‌ها از سقوط قیمت نفت بیشترین آسیب را می بینند.
به نظر شما آیا این قرارداد ابعاد اقتصادی و سیاسی منافع ایران را تامین می‌کند؟ آیا بخش مهمی از بازار نفت ایران در انحصار روسیه قرار نمی‌گیرد؟
از نظر سیاسی خیلی از تحلیل‌گران در سطح جهان معتقد هستند که بعد از دوران جنگ سرد چالشی در حد و اندازه چالش فعلی اوکراین بین روسیه و غرب وجود نداشته است. رو در رویی اروپای غربی و آمریکا با روسیه در حال تشدید است و می‌رود که بر بسیاری از مسائل بین‌المللی تاثیر بگذارد و سایه بیفکند و در چنین شرایطی ما در حال حل و فصل مسائل‌مان با غرب هستیم که به‌نظر من حتی اگر هم در حال مذاکره با غرب نبودیم در چنین شرایطی تا گرد و غبارها فرو ننشسته باید بسیار محتاطانه رفتار کنیم و از غلطیدن نا خواسته به سمت یک طرف دعوا احتراز کنیم.
این در حالی است که نوعی سرگردانی در مواضع مسوولان دیده می‌شود و بعضا مواضع متضادی ملاحظه می‌شود که مغایر با بی‌طرفی و احتیاط است، یک مسوول از چنین قراردادی صحبت می‌کند و دیگری که مسوولیتی هم در این زمینه ندارد اظهار می‌دارد که حالا که روسیه اروپا را تهدید گازی می‌کند ما به اروپایی‌ها گفته‌ایم که برای تامین گازشان آمادگی داریم! در هر حال ورود به چنین معامله‌ای در چنین شرایطی ریسک بزرگی است؛ ضمن اینکه منفعت اقتصادی آن هم چنان که اشاره کردم زیر سوال‌ است.
به نظر شما روسیه با ۵۰۰ هزار بشکه نفت خریداری شده از ایران چه خواهد کرد؟
روسیه به هیچ وجه نمی‌تواند این حجم نفت را از شمال کشور یا از طریق دریای خزر برداشت کند و لاجرم باید از جنوب برداشت کند و بارگیری آن از سواحل خلیج فارس و حمل آن به خاک روسیه اقتصای و منطقی نیست، بنابراین باید احیانا با تغییر اسناد آن، این میزان را در آفریقا یا شرق آسیا یا جاهای دیگر بفروشد و این هم در شرایط تحریم‌های ایران به سادگی امکان‌پذیر نیست، اگر هم تحریم‌ها برداشته شود که نیازی به این کار نیست.
این قرارداد چه منافعی از لحاظ سیاسی و اقتصادی برای روسیه دارد؟
خرید نفت ارزان و ایجاد بازار برای کالاهای غیررقابتی و نامرغوب روسی منافع دولت روسیه از این قرارداد است. از نظر سیاسی هم قراردادی با چنین ابعادی خواه‌ ناخواه به عنوان اتحادی استراتژیک تلقی خواهد شد.
برای منتقل کردن نفت ایران که کیلومترها از مرز روسیه فاصله دارد، نیاز به زیر ساخت‌هایی است. به نظر شما در صورت انعقاد چنین قراردادی چقدر زمان لازم است که این زیر ساخت‌ها ساخته شود؟
روسیه مرز مشترک خشکی با ایران ندارد، بنابراین احداث خط ‌لوله برای انتقال این حجم نفت باید از طریق کشور یا کشورهای ثالثی مثل آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان باشد که با توجه به تفاوت منافع کشورها، ناممکن به ‌نظر می‌رسد، چراکه همان‌طور که گفتم در دریای بسته خزر هم امکان تردد نفتکش‌های غول‌پیکر حمل نفت‌خام وجود ندارد.