ایران؛ بزرگ‌ترین یارانه‌دهنده سوخت جهان

سید‌فواد نبوی- فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها از اواخر سال پیش وارد مرحله‌ای جدید شده است و پس از آب و برق چندین حامل دیگر انرژی نیز افزایش قیمت را با هدف کنترل مصرف تجربه کرده‌اند و قیمت‌های جدید بنزین و گازوئیل نیز قرار است به زودی اعلام شود. ایران در زمره کشورهایی قرار دارد که بالاترین مصرف انرژی را دارند و از سویی دولت‌ها نیز از دیرباز یارانه‌های کلانی را برای حامل‌های سوخت می‌پرداختند. بدون تردید در طول دهه‌های گذشته، اعمال سیاست‌های سنگین یارانه‌ای و پایین‌ نگه داشتن قیمت حامل‌های انرژی نسبت به قیمت‌های بین‌المللی، آسیب‌‌های فراوانی را به بدنه اقتصادی کشور تحمیل کرده است که سال‌ها طول خواهد کشید تا تبعات آن جبران شود.

باید گفت که اجرای فاز اول قانون هدفمندی یارانه‌ها اگرچه زمینه‌‌های افزایش رفاه اقتصادی و توان رقابت‌پذیری اقتصادی را فراهم کرده اما وجود مشکلاتی در عملکرد، مانع از تحقق کامل اهداف این قانون شده است.

در این میان ذکر این نکته ضروری است که پرداخت یارانه به عنوان یکی از ابزارهای حمایتی دولت‌ها از مصرف‌کنندگان تلقی می‌شود که از یکسو به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا کالاها و خدمات مورد نظر خود را در قیمت‌های پایین‌تر خریداری کنند و از سوی دیگر سبب افزایش درآمد تولیدکنندگان در مقایسه با حالت بدون یارانه می‌شود ولی پرداخت یارانه‌ها همیشه موفق نبوده است.

تحلیلگران اقتصادی اعتقاد دارند که در اجرای فاز اول هدفمندی یارانه‌ها، با وجود پرداخت یارانه‌های مستقیم و غیرمستقیم به مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، اهداف موردنظر از اجرای این طرح به‌طور کامل محقق نشد که از جمله نواقص آن می‌توان به عدم افزایش قیمت حامل‌های انرژی طی سال‌های اخیر اشاره کرد که منجر به ایجاد شکاف بین قیمت‌های داخلی و خارجی آنها شده و مضراتی مانند افزایش بی‌رویه مصرف، اقتصادی ماندن استفاده از تجهیزات با راندمان پایین (انرژی‌بر)، پایین بودن توجیه فنی و اقتصادی طرح‌ها و پروژه‌های انرژی کارآمد، عدم توجیه‌پذیری اقتصادی پروژه‌های توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در بخش‌های مختلف کشور، کاهش امنیت انرژی و وابستگی به سوخت‌های فسیلی، از بین رفتن هزینه فرصت استفاده از ذخایر اثبات شده کشور و قاچاق سوخت و انرژی را در پی داشته است.

گزارش آژانس بین‌المللی انرژی که اخیرا منتشر شد گواه از اجرای نادرست فاز اول هدفمندی یارانه‌ها دارد. این سازمان در جریان بررسی میزان یارانه پرداختی در جهان برای مصرف سوخت‌های فسیلی، اعلام کرد ایران همچنان بزرگ‌ترین کشور یارانه دهنده سوخت شناخته می‌شود.

بر اساس این گزارش در سال ۲۰۱۲ بالغ بر ۵۴۴ میلیارد دلار از سوی کشورهای جهان برای مصرف سوخت‌های فسیلی اختصاص پیدا کرده‌است. ۸۲ میلیارد دلار از این رقم مربوط به یارانه پرداختی از سوی دولت ایران است که این کشور را به بزرگ‌ترین کشور یارانه‌دهنده برای مصرف سوخت‌های فسیلی تبدیل کرده است.

این گزارش افزود: میزان یارانه پرداختی برای مصرف سوخت‌های فسیلی در جهان طی سال ۲۰۱۲ با رشد ۴ درصدی نسبت به سال قبل از آن مواجه شده است. در سال ۲۰۱۱ بالغ بر ۵۲۳ میلیارد دلار برای این موضوع اختصاص داده شده بود.

دراین بین فرآورده‌های نفتی بیشترین یارانه پرداختی را به خود در سال ۲۰۱۲ اختصاص داده‌اند. نصف یارانه پرداختی به سوخت‌های فسیلی در جهان طی سال ۲۰۱۲ برای مصرف فرآورده‌های نفتی به ویژه بنزین بوده است.

بر اساس این گزارش یارانه پرداختی به مصرف سوخت‌های فسیلی پنج‌ برابر یارانه‌ای است که به مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر اختصاص می‌یابد.

آژانس بین‌المللی انرژی در مورد ترکیب یارانه پرداختی برای مصرف سوخت فسیلی در ایران نوشته است ۴۰ درصد ۸۲ میلیارد دلار یارانه پرداختی توسط دولت ایران در سال ۲۰۱۲ به مصرف فرآورده‌های نفتی، ۳۶ درصد به مصرف گاز طبیعی و ۲۱ درصد به مصرف برق اختصاص یافته است.

عربستان دومین کشور یارانه دهنده برای مصرف سوخت‌های فسیلی شناخته شده است. این کشور در سال ۲۰۱۲ بالغ بر ۶۱ میلیارد دلار یارانه پرداخت کرده است. روسیه با ۴۶ میلیارد دلار، هند با ۴۳ میلیارد دلار و ونزوئلا با ۲۸‌میلیارد دلار به ترتیب در رتبه‌های سوم تا پنجم قرار گرفته اند.

فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها گامی به سوی توسعه

اجرای درست و دقیق فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها و توجه به تمام ابعاد مادی و معنوی آن می‌تواند پیامد‌های مثبت زیادی را به همراه آورد و اجرای فاز دوم باید گام به گام و اصولی انجام شود.

فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها با همکاری و یکدلی دولت، مجلس و مردم می‌تواند مسیر توسعه ایران را در آینده هموار کند.

آمارهای اعلام شده از سوی متولیان امر به ویژه در بخش انرژی حاکی از آن است که هدفمند شدن یارانه‌ها در بیشتر موارد عملکرد مطلوبی را به همراه داشته و در این مسیر، وزیران اقتصادی کشور همگی بر این اعتقاد هستند که نقطه ضعف عمده اجرای فاز اول این طرح بزرگ اقتصادی، هدایت نشدن منابع حاصله به سوی تولید و اجرای ضعیف آن بود که در پرداخت نقدی یارانه‌ها بازتابی جدی‌تر یافت و اثرات تورمی خود را به اقتصاد ایران تحمیل کرد. به گفته کارشناسان، نقطه قوت این لایحه و اجرای آن، همراهی مردم بود.

کارشناسان اقتصادی همگام با وزیران اقتصادی، هدفمندی یارانه‌ها را یک طرح مردمی می‌دانند که همدلی دولت، مجلس و مردم سبب شد تا مرحله نخست که سال‌هایی سرنوشت‌ساز برای ادامه طرح تحول اقتصادی به شمار می‌رود، با موفقیت نسبی سپری شود و اکنون نیز ملت ایران باید با همکاری و تعامل در این طرح ملی مشارکت کنند.

در این میان باید گفت که چالش‌ها و مشکلات پیش آمده بر اثر اجرای فاز نخست باید در فاز دوم به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد تا جامعه از تبعات و آثار هدفمندی کمترین آسیب‌ها را متحمل شود.

اجرای فاز دوم هدفمندی یارانه‌ها فرصت بسیار مناسبی برای دولت تدبیر و امید است که بتواند از محل درآمدهای حاصل از این طرح و کاهش پیش‌بینی شده در مصرف انرژی و پیامد‌های مثبت دیگری که در پی اجرای آن رخ خواهد داد، در حوزه‌هایی مانند بهداشت و درمان (توسعه پوشش‌های بیمه‌ای)، کمک به توسعه تولید ملی، کاهش وابستگی به واردات، توسعه فناوری‌های نوین در بخش انرژی، کمک به نیازمندان واقعی جامعه، توسعه نرخ اشتغال پایدار و موارد دیگر، جهش‌های بزرگی در اقتصاد کشور پدید آورد.

اقتصاد ایران تجربه هدفمندی یارانه‌ها را در فاز یکم پشت سر گذاشت و از صنعت گرفته تا کشاورزی و از حامل‌های انرژی گرفته تا دیگر بخش‌ها از جمله کشاورزی در سال‌های آتی با تجربه‌ای گرانقدر مسیر تغییر و تحول بنیادین را در اقتصاد ایران خواهند پیمود.

در پایان باید به این نکته اشاره کرد که اجرای موفق مرحله دوم هدفمندی یارانه‌ها، منجر به تحقق اهداف مهم دولت و مجلس در سال جدید، از جمله، متعادل کردن مصرف انرژی، افزایش تولید، اشتغالزایی، ارتقای نظام سلامت و حفاظت از محیط زیست شود.