گروه بنگاه‌ها - آزاده حسینی: با گذشت حدود یک‌سال از فعالیت بورس انرژی سرانجام طلسم معامله نفت در بورس انرژی شکسته شد. این در حالی است که عرضه‌های این محصول استراتژیک در بورس کالا به‌دلیل شرایط نامناسب عرضه طی سال 90 نافرجام ماند. به‌نظر می‌رسد این بار با اصلاحاتی که در نحوه معامله و دریافت وجه آن (به‌صورت ریالی) صورت گرفته عزم جدی‌تری برای مبادله نفت وجود دارد.
با توجه به این موضوع که اطلاعات خریدار اصلی نفت در بورس انرژی جزو اطلاعات محرمانه به‌شمار می‌رود، با محمدرضا بخشنده به‌عنوان مدیر معاملات کالا و انرژی کارگزاری آراد ایرانیان به‌عنوان کارگزار خریدار نفت به گفت‌و‌گو پرداختیم. مشروح این گفت‌و‌گو در پی می‌آید:
ارزیابی شما به‌عنوان کارگزار فعال در عرصه معاملات محصولات نفتی درخصوص نخستین معامله نفت خام در بورس انرژی چیست؟
از زمان کشف نفت در ایران و فوران اولین چاه نفت در کشور همواره موضوع معاملات نفت یکی از دغدغه‌های بزرگ مردم ایران بوده است. اولین اقدام بزرگ در راستای تدوین و شفاف‌سازی معاملات نفت در زمان نهضت ملی شده صنعت نفت صورت گرفت و با ملی شدن این صنعت قدم بزرگ و اصلی در تدوین راهکارها و اعلام مقدار معاملات و نحوه فروش نفت برداشته شد. از آن زمان تاکنون سوال اصلی در ذهن اقتصادی جامعه نحوه قیمت‌گذاری و نوع فروش و در نهایت ارزش ریال و قیمت فروش نفت بوده است و چون همواره قیمت نفت ایران بر اساس ارزهای رایج مشابه دلار یا سایر ارزهای خارجی بیان می‌شود و قیمت نفت هیچ گاه برای مردم ما به‌صورت ریالی ملموس نبوده است، عرضه ریالی نفت در بورس انرژی ایران بخشی از زنجیره شفاف‌سازی است که بحق اتفاق بزرگی در تاریخ ایران است و بسیار خوشحال هستیم که این اتفاق مبارک در بازار سرمایه و با حمایت کلیه نهادها و در اصل با حمایت حاکمیت ملی صورت گرفت و این برآورده شدن یک آرزوی دیرین در ایران بوده که تحقق یافته است.
از این پس وظیفه همه ساختار بازار سرمایه و حاکمیت است که با ایجاد شرایط مناسب در بازار این نهال مبارک را تقویت کنیم و امیدواریم این عزم ملی در این امر ادامه داشته باشد.
چه نکاتی در نحوه فروش باید لحاظ شود تا خرید برای متقاضیان نفت خام جذاب شود؟
یکی از مهم‌ترین موضوعات در تداوم عرضه نفت در بورس انرژی این است که طرفین منطق اقتصادی و مالی را به درستی رعایت کنند. بدیهی است که هدف خریدار و فروشنده از یک معامله کسب مطلوبیت حداکثری است که شاید یکی از معیارهای آن کسب سود منطقی باشد؛ بنابراین هر دو طرف معامله که یکی شرکت ملی نفت ایران و از سوی دیگر بخش خصوصی هستند، باید الزامات ایجاد مطلوبیت برای طرف مقابل را رعایت کنند.
بورس با سازوکار خود مکان مهمی برای تبادل‌نظر و ایجاد زمینه‌های مناسب است که در صورت رعایت منطق بورس و سازوکار‌های آن قطعا جذابیت‌های معامله شفاف متقاضیان نفت خام را به بورس خواهد آورد و بورس هم به‌عنوان یک نهاد نظام‌مند کلیه زیرساخت‌های این کار را دارد.
پیشنهاد شما به‌عنوان کارگزار برای جذب مشتری در معاملات نفت چیست؟
نفت کالایی ویژه است و معاملات آن را باید در دو بخش عمده دسته‌بندی کرد. بخش اول خریدارانی هستند که ظرفیت تولید در کشور دارند و می‌توانند نفت را به محصولات با ارزش افزوده بالاتر تبدیل کنند که عموما دارندگان پالایشگاه‌های خصوصی هستند؛ بدیهی است که برای این افراد قیمت تمام شده معادل واردات از عراق یا سایر کشورهای همسایه است؛ بنابراین قیمت‌گذاری پایه باید با نگاه به بازارهای مشابه منطقه‌ای صورت می‌گیرد.
بخش دوم معامله‌گران نفت می‌تواند تجاری باشند که نفت را به‌صورت صادراتی برای عرضه به بازارهای بین‌المللی خریداری می‌کنند. برای این افراد اولویت اول امکان رقابت در بازارهای جهانی است که مباحث قیمت، کیفیت و مقیاس بسیار مهم و تاثیرگذار است.
شرکت ملی نفت با ساختاری کاملا دولتی و حاکمیتی و قوانین خاص خود دریک طرف قرار دارد و در سوی دیگر بخش خصوصی با منطق خصوصی‌است که نزدیک کردن این دو به‌ویژه در کالایی مشابه نفت کاری بسیار دشوار است.
توجه به برخی محاسن این امر برای هردو سوی معامله شاید تمایل طرفین به تداوم معاملات را به نحو محسوسی افزایش دهد.
نحوه تعیین قیمت نفت خام در نخستین معامله به چه شکل بود؟
فرمول خاصی برای نحوه قیمت‌گذاری نفت خام اعلام نشده است و در این زمینه سناریوهای قیمت نفت خام در معامله اول از سوی شرکت ملی نفت اعلام شده است. بر فرض قیمت ۳۰۶۳۰۲۷ ریال در هر بشکه و با قیمت دلار روز معامله مبادلاتی ۲۵۴۹۶ ریال در شرایطی که قیمت FOB خلیج‌فارس ۱۰۳ دلار بوده است، به‌نظر می‌رسد قیمت نفت داخلی بر اساس ۱۲۲ دلار عرضه شده که این روش غیر منطقی است اگر بر اساس قیمت FOB خلیج‌فارس منهای ۵ درصد که عموما در مورد اقلام پتروشیمی و نفتی اعلام می‌شود قیمت‌گذاری صورت گرفته باشد؛ بنابراین باید دلار با نرخ آزاد در نظر گرفته شده باشد که در این صورت قیمت هر دلار حدود ۳۱.۲۰۰ ریال حساب شده که این هم ابهام دیگری را مطرح می‌کند. ضمنا باید به این قیمت مالیات بر ارزش افزوده و همچنین سایر هزینه‌های حمل را نیز اضافه کرد. با این شرایط مطلوب است عرضه‌کننده فرمول دقیق قیمت‌گذاری را برای اطلاع بازار اعلام کند تا مشابه سایر اقلام معامله شده در بورس شفافیت لازم در این امر رعایت شده باشد.
کارگزاری آراد ایرانیان در این زمینه و برای تداوم فعالیت در عرضه نفت خام در بورس انرژی حاضر به همکاری و ارائه نظرات کارشناسی است.
راهکار شما به‌عنوان کارشناس این حوزه برای تداوم معاملات نفت خام در بورس انرژی چیست؟
مهم‌ترین عامل تداوم یک فعالیت اقتصادی وجود مطلوبیت در طرفین معامله است. معاملات نفتی دو سوی متفاوت با رفتار کاملا متفاوت دارد؛ از یکسو شرکت ملی نفت با ساختاری کاملا دولتی و حاکمیتی و قوانین خاص خود قرار دارد و از سوی دیگر بخش خصوصی با منطق خصوصی که نزدیک کردن این دو به‌ویژه در کالایی مشابه نفت کار بسیار دشواری است.
اولین و مهم‌ترین حسن حاکمیتی شاید افزایش سطح اشتغال داخلی و کمک به رشد صنعت نفت در داخل کشور باشد که درصورت تامین مناسب ودقیق نفت خام و ایجاد حاشیه سود مناسب در این صنعت بتواند ایران را به یکی از قطب‌های بزرگ در صنایع پایین دستی نفت تبدیل کند؛ موردی که به وضوح و بسیار شفاف در منویات مقام معظم رهبری در جلوگیری از خام‌فروشی مواد اولیه ذکر شده است.
دولت با فروش نفت در بورس بخش خصوصی را به‌صورت شفاف وارد معاملات می‌کند و این امر ویژه‌خواری را که یکی از دغدغه‌های اصلی حاکمیت در کشور است به کلی از بین خواهد برد.
مطلب دیگر واردکردن بسیار گسترده توان بخش خصوصی کشور در دور زدن و بی‌اثر کردن تحریم‌های ظالمانه علیه ملت ایران است که در صورت ایجاد این بستر زمینه‌های استفاده از کلیه توان ملی و حتی فراملی در این بخش فراهم می‌شود. نکته دیگر این است که فروش نفت در بورس فروشی و با تضمین پرداخت وجه است و در این موارد دیگر مواد مشابه تحریم یا مسدود کردن حساب‌های بانکی یا نگهداری پول نفت نزد خریداران معنی ندارد و با این امر دولت به راحتی و بدون هیچ محرومیتی منابع حاصل از فروش نفت را دریافت خواهد کرد. راه‌اندازی بورس صادراتی نفت خام می‌تواند ایران را به قطب قیمت‌گذاری در منطقه تبدیل کند و با گسترش معاملات در بورس ایران می‌تواند ریال ایران را به‌عنوان یک ارز بین‌المللی در قیمت‌گذاری نفت معرفی کرده و این امر تاثیر ویژه‌ای بر ارزش پول ملی و نیز اعتبار ریال دارد. از سوی دیگر بخش خصوصی در صورت اطمینان به تامین مواد اولیه مناسب در داخل کشور اقبال بیشتری به سرمایه‌گذاری در بخش تولید خواهد داشت که این امر موجب ورود سرمایه به بخش تولید و تولید ثروت خواهد شد. به‌علاوه در صورت شفاف‌سازی بازار، امکان ایجاد رانت که همواره دغدغه بخش خصوصی واقعی و فعال کشور است کمتر شده و اطمینان و امید در کشور گسترش خواهد یافت. استفاده از توان تخصصی بخش خصوصی و به‌ویژه اطلاعات موجود در بازار سرمایه می‌تواند کمک کار بزرگی به مجموعه تصمیم‌گیری در نفت باشد و این مجموعه با در اختیار داشتن این توان تخصصی آمادگی کامل جهت پیگیری سیاست‌های دولت تدبیر و امید را داشته و با تمام توان آماده ارائه خدمات تخصصی به مجموعه نفت و انرژی کشور است.