گروه نفت و پتروشیمی - حمزه بهادیوند چگینی: وجود منابع عظیم گازی در کشور ما که خوراک اصلی بخش پتروشیمی را فراهم می‌کند اگرچه بر هیچ کس پوشیده نیست، اما به همان نسبت مغفول باقی مانده است. این غفلت کار را تا سهمیه بندی گاز به عنوان خوراک بخش پتروشیمی پیش برده است، در حالی که ۲۷ تریلیون مترمکعب گاز رقم بالایی است که به دلایلی به آن توجه چندانی نشده است. با این وضع قابل پیش‌بینی است که سیاست‌گذاری درست در رابطه با میادین گازی کشور می‌تواند زمینه‌های خلق حماسه اقتصادی را در بخش گاز و پتروشیمی فراهم کند. این موضوع عینا در مورد نفت نیز صادق است و اگر طی یک سال گذشته تحریم‌های نفتی نبود، قادر به توقف یا کاهش روند خام فروشی در این بخش نبودیم، اما اکنون زمان آن رسیده است که ایجاد ارزش‌افزوده در بخش نفت و تبدیل نفت خام به محصولات پتروشیمی می‌تواند به عنوان یک استراتژی اساسی در درآمدزایی کشور نقش ایفا کند. اما مشکلاتی در این مسیر وجود دارند. اشکال اول آن است که باور عمومی به صنعت پتروشیمی به عنوان صنعت مادر وجود ندارد یا کمرنگ است، چراکه با توجه به شرایط کشورمان و دسترسی به خوراک ارزان قیمت باید این صنعت را مزیت رقابتی کشور تلقی کرد، حال آنکه این مساله گاهی اوقات به فراموشی سپرده می‌شود و سیاست‌های گوناگون که در یک سال اخیر مشکلاتی را برای صادرات محصولات پتروشیمی ایجاد کرده، مبین این واقعیت است. با این توضیحات باید گفت به تناسب توسعه طرح‌های پتروشیمی نه بازار این محصولات در کشورهای دیگر توسعه یافته و نه نیازهای صنعت تامین شده‌اند به طوری که امروز به‌رغم افتتاح خط لوله اتیلن غرب، گاز مورد نیاز این مجتمع تامین نیست و سایر طرح‌ها نیز با مشکلاتی از این دست مواجهند؛ در حالی که فازهای پارس جنوبی با این ظرفیت راه‌اندازی شدند که قادر باشند مجتمع‌های مذکور را تغذیه کنند. این در حالی است که پیش از این قرار بود فازهای استاندارد پارس جنوبی تا پایان امسال راه‌اندازی شوند اما متاسفانه خبرها از موکول شدن این اتفاق به پس از سال ۹۲ حکایت دارند که در این صورت با توجه به راه‌اندازی ۹ طرح ماندگار دولت دهم لزوم راه‌اندازی فازهای پارس‌جنوبی در دولت جدید احساس می‌شود، چراکه در حال حاضر در حدود ۴۰ مجتمع و طرح جدید پتروشیمی کشور که به صورت مستقیم و غیر مستقیم از گاز طبیعی به عنوان خوراک استفاده می‌کنند و با مشکل کمبود گاز روبه‌رو هستند و این در حالی است که به موازات توسعه طرح‌های تولید، زیرساخت‌ها فراهم نشده و از طرفی صادرات هم کاهش یافته است و تولیدکنندگان نمی‌دانند تولیدات خود را که همواره مازاد بر نیاز بازار داخل است به کجا باید بفروشند. با این حال باید عدم النفع حاصل از توقف بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های این طرح‌ها را نیز به مشکلات مجتمع‌های مذکور افزود، در حالی که خود مجتمع‌های گازی پارس جنوبی به‌اندازه کافی به دلیل تاخیر در برداشت‌های گازی دچار هزینه‌های فرصت گوناگون چه از بعد تاخیر در برداشت‌ها و چه از بعد کاهش ذخایر در نتیجه برداشت‌های سریع و بی‌رویه شریک قطری این میدان شده‌اند، به عبارتی هزینه‌های ناشی از این روش مضاعف است و باید سریعا به حال این موضوع فکری کرد. چندی پیش خبرگزاری مهر با بررسی مجتمع‌های پتروشیمی جدید که تحت عنوان طرح مهر ماندگار افتتاح شده‌اند اعلام کرد: فاز اول مجتمع پتروشیمی کاویان با ظرفیت تولید یک میلیون تن اتیلن راه‌اندازی شده و هم اکنون فاز دوم این مجتمع پتروشیمی هم آماده راه‌اندازی و بهره‌برداری است که به دلیل نبود خوراک اتان کافی در منطقه عسلویه تولید فاز دوم از این مجتمع پتروشیمیایی فعلا منتفی شده است. از سوی دیگر همزمان با تاخیر در راه‌اندازی فاز دوم پتروشیمی کاویان، خوراک هشت طرح پتروشیمی دیگر که باید در قالب طرح‌های مهرماندگار راه‌اندازی شوند به دلیل نبود خوراک اتیلن هم در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. این در حالی است که طبق بررسی «مهر» طرح‌هایی همچون پتروشیمی کاویان (فازهای یک و ۲)، پلیمر کرمانشاه، پلی‌اتیلن ایلام، پلی اتیلن لرستان، پلی‌اتیلن مهاباد، آمونیاک شیراز، MEG مروارید و پلی‌اتیلن کردستان ۹ طرح پتروشیمی هستند که به ترتیب به ۶/۲ میلیون تن اتان، ۳۰۵ هزار تن‌اتیلن، ۳۰۵ هزار تن اتیلن، ۳۲۴ هزار تن‌اتیلن، ۳۲۴ هزار تن اتیلن، ۷۰۰ میلیون متر مکعب گاز، ۳۴۰ هزار تن اتیلن و ۳۱۰ هزار تن اتیلن نیاز دارند که این مقادیر قرار بود توسط فازهای جدید پارس جنوبی، پتروشیمی کاویان، طرح توسعه پالایشگاه پارسیان و اولفین مروارید تامین شوند که متاسفانه به نظر می‌رسد امکان این موضوع وجود ندارد. در این میان اما تفکیکی بین نقش و عملکرد دولت و بخش خصوصی در حوزه مذکور وجود ندارد به عبارتی دولت تنها قادر به سرمایه‌گذاری در حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیارد دلار است در حالی که ۵۰ تا ۶۰ میلیارد دلار سرمایه باقیمانده برای توسعه این بخش تا سال ۱۴۰۴ باید از محل مشارکت بخش خصوصی تامین شود که البته در این بین اشکالاتی وجود دارد؛ به‌طوری که بخش خصوصی برای ورود به مجاری سرمایه گذاری نیازمند انگیزه‌ها و مشوق‌های کافی است در حالی که حتی شرکت‌هایی که در قالب خصوصی‌سازی به بخش خصوصی منتقل شده‌اند نتوانسته‌اند به وظایف خود عمل کنند. در این شرایط بخش دیگری از شرکت‌ها به زودی به بخش خصوصی واگذار خواهند شد، در حالی که هنوز لازم است برخی زیرساخت‌ها فراهم گردند. به علاوه اگر قرار باشد توسعه بخش پایین دستی پتروشیمی را نیز به این موضوع بیفزاییم هم حجم بالاتری از سرمایه نیاز است و هم مشکلات به همان میزان گسترش می‌یابند که ضروری است دولت به نقش بزرگ بخش خصوصی در این میان توجه ویژه داشته باشد.