برون رفت از تحریم پتروشیمی ها سخت نیست

گروه بنگاه‌ها- مهتاب رحمتعلی: گرچه سهم صنعت پتروشیمی ایران در بازارهای جهانی کمتر از ۵/۲ درصد است، اما سهم ۲۴ درصدی محصولات این صنعت در منطقه خاورمیانه رقم قابل توجهی است. این به آن معنا است که تحریم این صنعت بیش از آنکه به زیان کشورهای تحریم کننده باشد، به ضرر منطقه خلیج فارس خواهد بود و این در حالی است که هنوز عکس‌العمل خاصی از طرف این کشورها دیده نشده است. در این بین به دنبال تحریم شرکت‌های پتروشیمی ایران که به عقیده بسیاری از کارشناسان و فعالان این صنعت برای دومین بار رخ داده، گمانه‌زنی‌های زیادی از بابت آینده این شرکت‌ها مطرح است؛ گمانه‌هایی که برخی از آنها تحریم‌ها را بی‌اثر می‌داند و برخی کمی واقع‌بینانه‌تر و با نگاهی به ۵ محصول پتروشیمی‌ها که ارزآوری ۹ میلیارد دلاری را در پی داشته و ۲۲ درصد کل صادرات کشور را شامل می‌شود، همراه شده و نگرانی‌هایی را به دنبال دارد. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، کشورهای منطقه با وجود بی‌نیازی به نفت اما به محصولات پتروشیمی نیاز داشته و در صورتی که نتوانند مشکل را حل کنند به ناچار و حتی گران‌تر باید به سراغ کشورهای جایگزین باشند که این می‌تواند نگرانی‌ها را افزایش دهد. از سویی گرچه اثر تحریم‌ها در سطح بین‌‌المللی هنوز پیامد چندانی را در وضعیت و عملکرد پتروشیمی‌ها به دنبال نداشته، اما شاید بتوان گفت بازار داخلی را بیشتر ترسانده است؛ به طوری که سهام پتروشیمی‌ها در بورس که تا قبل از خبر اخیر با صف‌های خرید و اقبال زیاد همراه بود به یکباره طرفداران خود را از دست داد و روند منفی را در پیش گرفت تا جایی که موفق شد هر روز تا حد چشمگیری شاخص را تحت تاثیر قرار دهد، افتی که البته به عقیده فعالان صنعت پتروشیمی مقطعی است و در مدت کوتاهی به صعود تبدیل خواهد شد. در این بین یک تولیدکننده فعال درصنعت پتروشیمی با اشاره به اینکه ما در گذشته نیز تحریم بوده‌ایم و درمجموع اتفاق چندان جدیدی با تحریم ۸ شرکت جدید رخ نداده گفت: تنها فرق تحریم اخیر نام بردن شرکت‌های مزبور است. وی با اشاره به اینکه شرکت‌هایی که اسامی آنها در لیست تحریم است ۴۰ درصد از تولید پتروشیمی‌های ایران را در اختیار دارند، افزود: این پتروشیمی‌ها ۱۰ درصد سهم از صادرات پتروشیمی‌ها را دارند و اغلب خوراک داخلی را تامین می‌کنند. وی با تاکید بر اینکه تنها شرکت‌های تک‌محصولی بر اثر این تحریم ممکن است به مخاطره بیفتند، اضافه کرد: در میان تحریم‌شدگان مزبور دو سه شرکت تک‌محصولی حضور دارند که با خطر جدی‌تری مواجه هستند. امانی، معاون مالی پشتیبانی شرکت نفت و گاز و پتروشیمی تامین (تراپیکو) درخصوص وضعیت سهام شرکت‌های پتروشیمی گفت: تحریم‌ها به طور موقت روی قیمت سهام شرکت‌ها اثر می‌گذارد و در طولانی مدت شرکت‌ها راهکارهای خود را برای استمرار فعالیت پیدا کرده و جایگاه خود را حفظ می‌کنند. وی افزود: اکثر بنگاه‌های اقتصادی از جمله پتروشیمی‌ها در مقاطع مختلف تحریم بوده‌اند؛ اما با راهکارهایی که ایجاد کرده‌اند در بلندمدت حتی ارزش بیشتری نیز پیدا کرده‌اند. وی به سهامداران شرکت‌های پتروشیمی توصیه کرد که اگر این سهام را برای بلندمدت خریده‌اند به سهولت از آن خارج نشوند. امانی همچنین با اشاره به اینکه پتروشیمی‌ها تاکنون با روش‌های خاص بازار صادراتی خود را حفظ کرده‌اند، اظهار کرد: محدود کردن صادرات پتروشیمی‌ روی بازارهای منطقه تاثیر می‌گذارد و به همین دلیل کشورهای منطقه نیز به فکر راه‌های جدید برای خرید محصولات پتروشیمی‌ها می‌افتند؛ اما در مقابل این نظریه مدیرعامل شرکت توسعه نفت و گاز آریا معتقد است که هیچ تحریمی را نباید به کلی نادیده گرفت، اما شدت و ضعف آن مهم است. سالار ایران زاد گفت: از آنجا که ایران یک کشور تک‌محصولی است نمی‌توان گفت که از بابت تحریم‌ها مشکل پیدا نمی‌کند؛ ولی این تحریم‌ها در کوتاه‌مدت اثر چندانی ندارد؛ زیرا کشورهای اروپایی که قراردادهایی را با شرکت‌های مورد تحریم بسته اند نمی‌توانند آن را لغو کنند. وی البته تصریح کرد که لطمه ناشی از تحریم‌ها به شدتی نیست که مطرح می‌شود. ایران‌زاد با اشاره به اینکه صنایع پایین دستی پتروشیمی‌ها در این شرایط می‌توانند وضعیت مساعدتری پیدا کنند، اضافه کرد: وقتی محصولات پتروشیمی‌ها صادر نشود صنایع پایین‌دستی با سهولت بیشتری می‌توانند به مواد اولیه دسترسی پیدا کنند و در کوتاه‌مدت و میان‌مدت موفق‌تر خواهند بود. وی در پاسخ به این سوال که می‌توانیم پس از تحریم نفت محصولات جدیدی باارزش افزوده بیشتر ایجاد کنیم، گفت: اگر دانش و تکنولوژی لازم را داشته باشیم این امر امکان‌پذیر است؛ اما متاسفانه دانش کافی در کشور در این زمینه وجود ندارد. وی درباره قیمت سهام پتروشیمی‌ها نیز گفت: قیمت‌ها در بورس باید براساس قاعده عرضه و تقاضا و بررسی اقتصادی و سرمایه‌گذاری رقم بخورد؛ اما به نظر می‌رسد حداقل تا ۶ ماه آینده این تحریم‌ها در قیمت سهام شرکت‌ها اثر چندانی نخواهد داشت. ایران‌زاد در ادامه با اشاره به ضرورت ایجاد راهکارهای جدید گفت: باید جریان مصرف محصولات پتروشیمی را به صنایع پایین‌دستی سوق دهیم تا ظرفیت تولید پتروشیمی‌ها با کاهش مواجه نشود. اما یک کارشناس که نخواست نام او فاش شود؛ گفت: ما از تحریم‌ها کمتر از تهدیدهایی که در فضای داخلی کشور داریم ضربه می‌خوریم. وی افزود: تحریم‌ها اغلب در فضای جنگ اقتصادی اتفاق می‌افتند که ابزار مبارزه با آنها متناسب با شرایط و زمان مهیا می‌شود. اما محدودیت‌هایی که بر اثر تصمیمات نابهنگام و مضر عمل می‌کند، آسیب بیشتری را برای صنایع کشور به همراه دارد. وی با اشاره به اینکه هر جنگی ابزار خاص خود را دارد، اضافه کرد: جنگ اقتصادی مستلزم داشتن سلاح هوشیاری و پیدا کردن راه‌های جایگزین است. وی در حالی که عامل جمعیت، پتانسیل‌های ذاتی و امکانات بالقوه کشور همانند نفت، گاز، پتروشیمی، معادن و صنایع مختلف را ابزارهای دفاع در مقابل تهاجم اقتصادی دانست گفت: به کارگیری صحیح منابع انسانی و دانش و تکنولوژی می‌تواند تا حد بسیار زیادی به مشکلات اقتصادی کشور کمک کند. وی با اشاره به اینکه محدودیت‌های ایجاد شده بر سر راه صنعت پتروشیمی نظیر تشویق نشدن صاحبان صنعت، بحث قیمت خوراک، ممنوعیت صادراتی و ... ربطی به دشمن خارجی نداشته گفت: ریشه‌های این امر در برخی تصمیمات نادرست و افکار مدیران خودمان است که اصلاح آن ضروری است. در این میان اما مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی در گفت‌وگوی مفصل خود با خبرگزاری فارس به ۳ راهبرد کلان ایران برای مقابله با تحریم پتروشیمی اشاره کرده و معتقد است تحریم صنعت پتروشیمی یکی از تازه‌ترین تحریم‌های اقتصاد ایران است که این بار درآمدهای غیرنفتی ایران را هدف قرار داده است، اگرچه صنعت نفت ایران پیش از این درگیر تحریم تجهیزات و منابع مالی بوده است، اما این نخستین بار است که فروش محصولات پتروشیمی ایران در بازارهای خارجی به بهانه سهم دولت از بعضی واحدهای پتروشیمی مستقیما مورد تحریم قرار گرفته است. وی معتقد است آنچه امروز به عنوان راهبردهای مقابله با تحریم مطرح می‌شود در واقع نیازهای اساسی صنعت پتروشیمی است که تحریم امکان تصحیح مسیر سیاست‌گذاری در این حوزه‌ها را فراهم‌تر کرده است. وی در پاسخ به این سوال که رفتار کلی ایران در قبال این نوع تحریم‌ها چه خواهد بود، به راهبردهایی نظیر لزوم احداث یک ناوگان عظیم دریایی در منطقه، بومی‌سازی تکنولوژی و تکمیل زنجیره ارزش اشاره کرده و می‌گوید به این نتیجه رسیده‌ایم که جمهوری اسلامی ایران هم نیازمند آن است و هم می‌تواند یک کاروان حمل‌ونقل دریایی به صورت گسترده، اصولی و ماندگار و پایدار داشته باشد. وی معتقد است اگر این کار را بکنیم دانشگاه به پشتیبانی آن می‌آید، اشتغال ایجاد می‌شود، دانش فنی ایجاد می‌شود و سازندگان کشتی، تعمیرکاران کشتی و خدمه کشتی فعال و به کار گرفته می‌شوند. ما می‌توانیم حتی در مباحث انتقال مسافران و گردشگری و تفریح به این وسیله علاوه بر حمل و نقل کالا و محصولات پتروشیمی ورود پیدا کنیم. بیات معتقد است بعضی کشورهای همسایه ما نیز برنامه توسعه صنعت پتروشیمی دارند، اما به بازارهای بین‌المللی و آب‌های آزاد دسترسی ندارند. ما در قالب انجمن تولید‌کنندگان پتروشیمی یکی از مواردی که دنبال می‌کنیم مباحثی چون تهاتر، کمک به همدیگر و دسترسی به آب‌های بین‌المللی را برای همسایگان خود فراهم کنیم. ما می‌توانیم به این کشورها اجازه استفاده از مرزهای آبی خودمان را بدهیم به شرط آنکه آنها هم بتوانند از ناوگان حمل و نقل ما بهره‌ ببرند. وی در عین حال اعلام کرد این ناوگان باید توان انتقال ۱۰۰ میلیون تن ظرفیت نصب شده که تا افق ۱۴۰۴ ممکن است به مرز ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون تن هم برسد را در اختیار داشته باشد. این ۲۰۰ میلیون تن یا کالاهای میانی است که باید صادر شود یا تبدیل به کالاهای نهایی و ساخته شده مانند مصنوعات پلاستیکی می‌شود که آن هم به کشتی نیاز دارد تا صادر شود. وی در بخش دیگری از راهبردهای خود به مبحث بومی‌سازی تکنولوژی اشاره کرد و گفت: این بحث از گذشته نیز آغاز شده بود، اما با شدت گرفتن تحریم‌ها در سیاست‌های کلان بازنگری کردیم و آن بازنگری آن است که اقدامات پتروشیمی و فن‌آوری ما با محوریت اثربخشی و نتیجه‌دهی سازماندهی شده‌اند. دیگر زمان این بحث که نتایج تحقیقات در بایگانی‌ها متوقف شوند گذشته است. به گفته معاون وزیر نفت این امر تبدیل به منبعی می‌شود که هم تحریم دور زده می‌شود و هم یک استراتژی و توانمندی جدید در نظام جمهوری اسلامی ایران ایجاد می‌شود که می‌تواند هم نیاز خود و هم نیاز منطقه را تامین کند. به عقیده بیات الان کشورهایی داریم مانند عراق، عربستان، امارات، قطر، کویت، ترکمنستان، افغانستان و پاکستان که از نظر سطح دسترسی به تکنولوژی عقب‌تر از دسترسی ایران به تکنولوژی هستند. وی همچنین گفت ما در بومی کردن و تجاری کردن دانش فنی کاتالیست سیاستگذاری می‌کنیم و با بازاریابی هدفمند با اولویت بازارهای داخلی، بازارهای همسایه و سازمان‌های همکاری اقتصادی مانند D۸ و سپس همه دنیا صادرات این محصول را پیگیری می‌کنیم. رییس شرکت ملی صنایع پتروشیمی در عین حال در مورد آخرین راهبرد خود در زمینه تحریم صنعت پتروشیمی معتقد است اگر نفت ما یک کالا است که به راحتی می‌توانند آن را رصد کنند و جلوی حضور آن در بازارها بگیرند، ما می‌توانیم این کالا را به میلیون‌ها کالا تبدیل کنیم. اگر کالای تک محصولی نفت به میلیون‌ها کالایی که در زنجیره پتروشیمی‌ یا پالایشگاهی و نیروگاهی تبدیل شود دیگر کاری علیه آن نمی‌توانند بکنند. این هم یکی از استراتژی‌های کلان نظام برای حرکت در کامل کردن زنجیره ارزش است. به گفته بیات، قبلا هیچ گاه نسبت فروش داخل و صادرات ۶۰ به ۴۰ نبوده است، اما شاید امسال حتی به رقم ۶۵ درصد فروش داخل و ۳۵ درصد صادرات برسیم. ما سال گذشته نزدیک به ۱۲ میلیون تن از محصولات تولیدی خود را در داخل مصرف کرده و تبدیل به کالای نهایی کردیم و امسال برآورد ما ۱۹ میلیون تن است. وی همچنین به بازارهای داخلی اشاره کرده و گفته است الان هم به جای توجه به تحریم‌ها در صادرات محدودیت ایجاد شده است. این نشان می‌دهد داخل کشور ما یک بازار و پتانسیل بسیار خوبی با توجه به جمعیت ۷۵ میلیون نفری ما وجود دارد. ما این آمادگی را داریم که اولویت اول تامین محصولات را به بازار داخلی بدهیم. درباره بخشی هم که صادر می‌شود هیچ جای نگرانی وجود ندارد به خصوص توصیه می‌کنم مبادا سهامداران و سرمایه‌گذاران از روی نداشتن اطلاعات دقیق اشتباه محاسبه کنند و بیهوده به سمت فروش دارایی‌هایشان بروند و از این محل آسیب ببینند.