در حادثه پالایشگاه شهید تندگویان چه رخ داد؟
حریق نفتی درقلب پالایشی تهران
البته حواشی پیرامون این حادثه حریق نیز بسیار زیاد بودند و بازار داغ شایعه‌هایی که در سایه نگرانی‌های شهروندان تهرانی ایجاد شده بود، برخی از آنان را در همان شب وقوع حادثه به پمپ‌بنزین‌ها کشاند. امری که در رسانه‌ها هم بازتاب داشت و به نظر می‌رسید که این گروه از شهروندان چندان توجهی به گفته‌های مسوولان درباره امنیت تامین بنزین تهران نداشتند. همچنین صداهای مهیبی که در زمان حریق به گوش رسید نیز باعث ایجاد اظهارات و شایعات فراوانی شد. حالا وزیر نفت خواهان بررسی حادثه و علل آن شده است و به نظر می‌رسد باید منتظر گزارش‌های کارشناسی و فنی در این باره ماند، اما یکی از مسائلی که در این میان نمی‌توان به آسانی از آن گذشت و احتمالا از دلایل چنین رخدادی بوده، مستهلک بودن سیستم پالایشگاهی کشور به دلیل محدودیت‌های مالی و تحریمی است و به نظر می‌رسد باید به این رخداد پالایشگاه تندگویان به چشم یک زنگ خطر برای بخشی از سیستم فرسوده زیرساخت‌های نفتی کشور نگریست.
حواشی و شایعات پیرامون حادثه
مدیرعامل شرکت پالایش نفت تهران در گفت‌و‌گو با «ایسنا» منبع این حادثه را مربوط به یک مخرن ۲۰ هزار بشکه‌ای ضایعات نفتی عنوان کرد و گفت که برای کنترل کامل حریق باید مواد باقی‌مانده در مخزن به طور کامل بسوزد. اما شاکر خفایی، سخنگوی پالایشگاه تهران گفته بود که حادثه آتش‌سوزی مربوط به مخزن گازوئیل بوده است. بیژن نامدار زنگنه، وزیر نفت نیز که همان شب آتش‌سوزی در محل وقوع حادثه در پالایشگاه حاضر شد به خبرنگار شانا گفت: «این حادثه مربوط به نشت دو مخزن بوده که نقشی در فرآیند تولید نداشتند.» در این بین بازار اخبار ضد و نقیض و شایعات نیز به سرعت داغ شد و از هر سو پیش‌بینی‌هایی درباره علت وقوع حادثه انجام شد؛ برخی رسانه‌ها در این میان از سوختن ۱۸ مخزن نفتی در پالایشگاه تهران و تخلیه مناطق مسکونی اطراف آن سخن گفتند اما شاکر خفایی به «ایرنا» گفت که خبر سوختن ۱۸ مخزن شایعه است و به هیچ‌وجه مناطق مسکونی اطراف پالایشگاه تخلیه نشده است. از سوی دیگر نیز در شبکه‌های اجتماعی به سرعت اخبار منتشر شده در ساعات نخست باعث ایجاد نگرانی در میان برخی از شهروندان درباره امکان کمبود سوخت و بالاخص بنزین در شهر تهران شد، این امر نیز منجر به ایجاد صف‌های نسبتا طولانی در ساعات پایانی شب چهارشنبه شد. اخباری که هر چند به سرعت از سوی مسوولان بخش‌های مختلف تکذیب شد و توضیحاتی هم درباره چرایی عدم نگرانی در این باره عنوان شد، اما واکنش گروهی از شهروندان که به توضیحات مسوولان بی‌توجه بودند، باعث تشکیل صف‌هایی در برخی پمپ‌بنزین‌های تهران شد. سخنگوی پالایشگاه تهران در این باره نیز با بیان اینکه آتش‌سوزی تاثیری در تامین بنزین و سایر مواد نفتی نداشته است، تاکید کرد: «تمام تاسیسات پالایشگاه تهران سالم است و در صورتی که آتش‌سوزی کاملا اطفا شود پالایشگاه وارد مدار می‌شود.»
شاید یکی از دلایل باورپذیر بودن چنین شایعه‌ای برای بخشی از شهروندان دود غلیظ و وسیع ناشی از حریق بوده است، امری که به گفته کارشناسان و مسوولان ناشی از سوختن مواد نفتی سنگین بوده است که هم دود زیادی از خود تولید می‌کنند و هم به دلیل سنگین بودن مدت زیادی طول می‌کشد تا به طور کامل بسوزد. زنگنه شامگاه ۱۲ خرداد به رسانه‌ها گفت: «از آنجا که هیدروکربن سنگین هم در مخازن وجود دارد، به‌طور طبیعی دود زیادی تولید می‌کند، اما دود زیاد به این معنا نیست که اتفاق مهمی رخ داده است.» او همچنین با اشاره به تخلیه هیدروکربور موجود در مخازن به‌منظور ایمنی بیشتر گفت: «هیچ اخلالی در تامین فرآورده کشور ایجاد نمی‌شود و ذخایر کافی نیز وجود دارد.» از دیگر نکاتی که در میان رسانه‌ها بازتاب فراوانی داشت صداهای انفجاری بود که در زمان حریق به گوش رسیده بود و این شبهه را ایجاد کرد که انفجارهای تازه‌ای در نقاط دیگر پالایشگاه شهید تندگویان رخ داده است، اما مسوولان پالایشگاه با ارائه توضیحاتی وقوع هرگونه انفجاری را رد کردند. آنها در توضیح صدای انفجاری که توسط برخی رسانه‌ها در صبحگاه پنج‌شنبه گزارش شده بود گفتند که این صداها مربوط به فروافتادن ورقه‌های داخل مخزن به کف آن است که پس از سوختن فرآورده رخ می‌دهد و به هیچ وجه ارتباطی با انفجار ندارد.
ابعاد حریق
البته این تمام ماجرا نبود و در حالی که طی روز پنج‌شنبه ۱۳ خرداد آتش رفته‌رفته در حال کنترل بود و مسوولان با کمک نیروهای آتش‌نشانی در حال کنترل وضعیت حریق بودند، اما در حوالی ظهر پنج‌شنبه بار دیگر با شعله‌ور شدن یکی از مخازن سوختی آتش شروع به گسترش کرد. مدیرعامل پالایشگاه تهران در توضیح دلیل شعله‌ور شدن مجدد آتش گفت: «اگرچه از حدود حوالی ظهر پنج‌شنبه، عملیات فوم‌پاشی آغاز شد، اما فرآورده موجود در لایه‌های زیرین در رویارویی با اکسیژن دوباره شعله‌ور شده بود و با توجه به نبود اطلاع از مقدار دقیق فرآورده موجود در مخازن، زمان دقیق خاموش شدن کامل آتش قابل پیش‌بینی نبود.»
اما نهایتا و پس از ۲۶ ساعت تلاش نیروهای آتش‌نشانی و نیروهای عملیاتی و امدادی صنعت نفت و سوختن مقادیر باقی مانده، آتش کم‌کم کنترل و پالایشگاه از شرایط اضطراری خارج شد.
شاید برای درک دقیق‌تر آنچه در حادثه حریق پالایشگاه تهران رخ داد بتوان به نامه مدیرعامل شرکت پالایش نفت تهران درباره حادثه رجوع کرد. حامد آرمان‌فر در نامه‌‌ای که خطاب به جعفری، رئیس اداره نظارت بر ناشران بورسی نوشت توضیح داد که بر اثر وقوع حادثه آتش‌سوزی در محوطه مخازن اسلاپس این شرکت در تاریخ ۱۲ خرداد ۱۴۰۰ با ظرفیت ۷۰ هزار بشکه به همراه حدود ۳۶ هزار بشکه مایعات نفتی داخل آن طعمه آتش شد. بر این اساس و به منظور کاهش ریسک ناشی از سرایت آتش به سایر واحدهای فرآیندی پالایشگاه و تمرکز بیشتر بر مهار حریق، فرآیند اضطراری از سرویس خارج کردن واحدهای فرآینده پالایشگاه انجام شد.
زنگنه خواهان بررسی شد
حالا در آخرین واکنش‌ها نسبت به آتش‌سوزی پالایشگاه‌های نفت تهران، وزیر نفت با انتشار مطلبی در حساب کاربری توییتر خود خواستار بررسی دلایل حادثه آتش‌سوزی مخازن پالایشگاه شد. بیژن زنگنه، شامگاه جمعه پس از خاموش شدن آتش مخازن پالایشگاه نفت تهران و ازسرگیری تولید در این مجموعه پالایشی در حساب کاربری توییتر خود نوشت: «آتش‌سوزی در مخزن ضایعات نفتی پالایشگاه تهران با موفقیت مهار شد و این پالایشگاه به مدار تولید بازگشت. شغل آتش‌نشانی سراسر از خودگذشتگی، ایثار و فداکاریست. از تلاش دست‌اندرکاران این عملیات به‌خصوص آتش‌نشان‌های فداکار تشکر می‌کنم. جا دارد از نقش موثر مدیران شرکت پالایش و پخش و همکاران پالایشگاه تهران که در این حادثه به‌خوبی به انجام وظایف خود پرداختند و نیز از همکاران انتظامی، امنیتی و قضایی که فضای مناسبی را در شرایط آتش‌سوزی برای مسوولان فراهم کردند نیز صمیمانه تشکر کنم. باید در اسرع وقت علل این حادثه بررسی و مستندسازی و از تکرار این قبیل حوادث جلوگیری شود.»
درباره علت این رخداد به نظر می‌رسد باید منتظر گزارش‌های فنی و کارشناسی دقیق و با جزئیات مشخص ماند، اما شواهد در کنار ادعای مسوولان پالایشگاه حاکی از آن است که بر خلاف ادعای برخی رسانه‌ها در ابتدای امر به نظر می‌رسد خرابکاری در کار نبوده است و همان سناریوی نشت از مخازن صحیح‌تر باشد. روز شنبه نیز در خبرگزاری‌ها تصاویری از دوربین‌های مدار‌بسته پالایشگاه منتشر شد که این دیدگاه درباره علت اصلی آتش‌سوزی را تقویت می‌کند. البته در کنار همه این مسائل نباید فراموش کرد که تاسیسات نفتی کشور، به‌خصوص پالایشگاه‌هایی از این دست با مشکلاتی از جمله کهنگی و استهلاک تجهیزات نیز روبه‌رو هستند. امری که با افزایش تحریم‌های نفتی و کاهش درآمد نفتی کشور از یکسو و محدودیت‌های مرتبط با همکاری با شرکای خارجی برای تامین قطعات پالایشگاه‌ها طبیعتا می‌تواند باعث بروز چنین اتفاقاتی شود. امری که نیازمند به سرمایه‌گذاری‌های نسبتا سنگینی است که شاید در حال حاضر با وضعیت منابع درآمدی نفت کشور تهیه آنها از هر زمان دیگری سخت‌تر نیز باشد.
