بخش دوم
رشد و شکوفایی صنعت پتروشیمی ایران و چالش‌های پیش‌رو
توجه به فناوری در صنایع پتروشیمی
با توجه به اینکه یکی از ویژگی‌های محصولات تولید‌شده در حلقه‌های نهایی زنجیره ارزش پتروشیمی، افزایش پیچیدگی فناوری در تولید این محصولات است، باید با نوآوری‌های تکنولوژیکی در توسعه متوازن این صنعت دستاوردهای مطلوبی ایجاد شود. فناوری یکی از مهم‌ترین مزیت‌های رقابتی است و شرکت‌ها برای رقابت در بازارهای جهانی برنامه‌های ویژه‌ای برای کسب و توسعه فناوری دارند. در کشور ما مراکزی که فعالیتشان در جهت کسب فناوری خارجی یا خلق فناوری در حوزه پایین‌دستی پتروشیمی باشد، بسیار معدود است. در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی نیز تلاش جدی در این زمینه صورت نگرفته است و این مراکز بیشتر به کارهای علمی گرایش دارند و به فعالیت‌های تکنولوژیک نمی‌پردازند. واگذاری پروژه‌های بومی‌سازی به دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و اعطای جوایز بزرگ به نخبگان در راستای فعالیت‌های تکنولوژیک و نه فعالیت‌های علمی که در سطح مقاله باقی بماند و تخصیص بودجه‌های تحقیقاتی از ضروریات این صنعت به‌نظر می‌رسد. رفع موانع موجود در مسیر انتقال فناوری و تلاش به‌منظور رفع آنها، ایجاد واحد R&D و تخصیص حداقل ۵درصد سود شرکت‌ها به این مهم، انجام پژوهش کاربردی با جهت‌گیری جذب و ایجاد فناوری و تحقیق و توسعه و ارتباط با دانشگاه‌ها و تبدیل دانش به فناوری از ضروریات است.
تامین نیازمندی‌های صنعت پتروشیمی
در مورد نرخ خوراک و مقایسه قیمت‌ها بین ایران و دیگر کشورها به‌عنوان مثال آمریکا برای گاز خانگی قیمتی برابر با ۱۴ سنت مقرر کرده و برای مصارف تجاری، صنعتی و نیروگاه‌های برق هم به ترتیب نرخ ۱۰سنت، ۷ تا ۸ سنت و ۵ تا ۶سنت را تعیین کرده است لیکن در ایران این موضوع کاملا معکوس است. مثلا خوراک مایعی که به پتروشیمی‌ها داده می‌شود و تنوع محصولاتی بیشتری هم دارد فقط با ۵درصد تخفیف در کشور همراه است درحالی‌که در بعضی کشورها درصد این تخفیف ۳۰ تا ۳۵ است. قطر حدود ۱۰ سال پیش نرخ گاز صادراتی‌اش را ۷سنت تعیین کرد. بهتر است در حال‌حاضر این نوع تخفیفات در راستای حمایت از تولید داخلی اجرایی شود.
چالش دیگر عدم‌اطمینان از تامین و بهای خوراک پتروشیمی‌ها است که در سال‌های گذشته از ۵/ ۷ سنت به ۱۴سنت در مقطعی رسید. قیمت خوراک یا باید ثابت باشد یا به صورت پله‌ای افزایش یابد تا بتوان با توجه به آن برنامه‌ریزی کرد. قیمت خوراک در سه سال گذشته به‌طور میانگین ۸ سنت بوده گرچه این قیمت بین ۷ تا ۹ سنت نوسان داشته که پتروشیمی‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. جلوگیری از نوسان‌های زیاد در نرخ خوراک، قیمت خوراک و سوخت تحویلی به پتروشیمی‌ها برای یک بازه زمانی بلندمدت دست‌کم ۱۰ساله از ضروریات به‌نظر می‌رسد.
با توجه به وجود منابع غنی نفت و گاز در ایران، صنعت پتروشیمی کشور دارای مزیت است و این امکان وجود دارد که تولیدکنندگان صنایع پایین‌دستی پتروشیمی محصول خود را با هزینه کمتر تولید کنند و به این ترتیب امکان رقابت بین‌المللی وجود دارد، بنابراین توجه به این نکته بسیار مهم است که چنانچه محصولات پتروشیمی در چرخه تولید صنایع پایین‌دستی قرار گیرند، منجر به خلق ارزش افزوده بیشتر و کاهش هزینه تمام‌شده محصول در صنایع پایین‌دستی خواهد شد و بدین ترتیب تولید و اشتغال و حتی صادرات از نظر ارزش مالی افزایش می‌یابد، بنابراین لازم است تامین مواد اولیه مورد نیاز صنایع پایین‌دستی نسبت به صادرات مواد اولیه این صنایع از جمله پلیمرها در اولویت قرار گیرد.
جایزه‌ها و مشوق‌های صادراتی
ضمن جلوگیری از صادرات محصولات پتروشیمی بالادستی که به‌عنوان ماده اولیه محصولات نهایی صنایع پایین‌دستی پتروشیمی مورد استفاده قرار می‌گیرند، به‌منظور تشویق تولیدکنندگان محصولات نهایی به تولید محصولات با کیفیت بهتر و ارزش افزوده بالاتر و افزایش صادرات پیشنهاد می‌شود که جایزه‌ها و تشویق‌های صادراتی ویژه‌ای تنها به صادرکنندگان محصولات نهایی تعلق گیرد و اعطای جایزه و هرگونه مشوقی به صادرات مواد اولیه موردنیاز صنایع داخلی حذف شود.
لزوم دخالت‌های راهبردی و هدفمند دولت
دولت لزوما باید نسبت به تامین سرمایه موردنیاز صنعت پتروشیمی از هر طریق ممکن و بالاخص بازار پول و سرمایه کشور یا ابزار نوین تامین مالی اقدام کند. دولت لزوما باید به‌صورت جامع در خصوص توزیع بهینه منابع و مواد اولیه و خوراک صنایع پایین‌دستی و بالادستی پتروشیمی برنامه‌ریزی و اعتماد‌سازی کند. دولت باید به‌صورت همزمان تفکر حمایت از ایجاد واحدهای جدید و توسعه ظرفیت‌های موجود را در دستور کار قراردهد در غیر این‌صورت شاهد به‌وجود آمدن تعداد زیادی واحد کوچک تولیدی ضعیف و ناکارآمد در کشور خواهیم بود که توان رقابت بین‌المللی کمتری خواهند داشت.
دولت باید تغییرات مکرر و ناگهانی در کاهش یا افزایش نرخ خوراک، زمان و کاهش میزان تحویل خوراک، یارانه‌های کشاورزی و... در حوزه پتروشیمی‌ها، تغییر تعرفه‌ها و سیاست‌ها و ایجاد مطالبات را جلوگیری و موجبات ثبات در ارائه خدمات به صنعت پتروشیمی را فراهم آورد.
وضعیت امروز پتروشیمی‌ها درخصوص مطالبات از محل مابه‌التفاوت یارانه‌های اوره و مشکلات مربوط به افزایش نرخ گاز سوخت و خوراک تحویلی به پتروشیمی‌ها، قطع ناگهانی خوراک پتروشیمی‌ها در ماه‌های سرد سال و... پتروشیمی‌ها را در پرداخت به موقع هزینه‌های مواد اولیه و انرژی مصرفی دچار مشکل کرده و ممکن است تداوم تولید را با مشکل مواجه کند.
