دنیای اقتصاد: اداره اطلاعات انرژی آمریکا هر سال گزارشی با عنوان «چشم‌انداز بین‌المللی انرژی» منتشر می‌کند که در آن برآورد بلندمدتی از بازار انرژی جهان ارائه می‌دهد. گزارش این موسسه در سال ۲۰۱۷ که چشم‌انداز کلی بازار انرژی در سال ۲۰۴۰ را ترسیم می‎کند، اخیرا منتشر شده و حاوی نکات جالبی است. اول اینکه EIA قیمت نفت را در سال ۲۰۴۰ در سناریوی منطقی ۱۰۹دلار برآورد کرده که نسبت به قیمت‌های کنونی نفت فاصله زیادی دارد. این موسسه همچنین برآورد کرده است که نفت در سال ۲۰۴۰ همچنان بزرگترین سهم را در سبد انرژی جهان داشته باشد، هرچند رشد مصرف دیگر منابع انرژی سریع‌تر از این سوخت خواهد بود. کشورهای آسیایی غیر از OECD تا سال ۲۰۴۰ مانند ۲۵ سال گذشته محور اصلی رشد تقاضا برای نفت خواهند بود.

دو شاخص در پیش‌بینی‌ها

پیش‌بینی‌های اداره اطلاعات انرژی آمریکا بر دو شاخص اصلی رشد اقتصادی و قیمت جهانی نفت استوار است، چرا که مصرف انرژی با رشد اقتصادی و قیمت رابطه مستقیم دارد. اداره اطلاعات انرژی آمریکا برای هر یک از این مولفه‌ها سه سناریو درنظر گرفته است. در سناریوی منطقی متوسط سالانه رشد اقتصادی جهان تا سال ۲۰۴۰ حدود ۳درصد و قیمت نفت در این سال ۱۰۹ دلار بر بشکه در نظر گرفته شده و بر اساس آن رشد مصرف انرژی در حد فاصل سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۴۰ حدود ۲۸ درصد خواهد بود. در این گزارش بیشترین رشد اقتصادی که جهان به‌طور متوسط هر ساله تا ۲۰۴۰ تجربه خواهد کرد ۳/ ۳ و کمترین آن ۷/ ۲ درصد در نظر گرفته شده است. اما در سناریوی منطقی رشد اقتصادی به‌طور متوسط ۳ درصد برآورد شده است. بیشترین رشد اقتصادی مربوط به کشورهای خارج از سازمان توسعه و همکاری اقتصادی است. بر اساس این گزارش، برای کشورهای OECD(سازمان توسعه و همکاری اقتصادی) در سناریوی منطقی متوسط سالانه رشد اقتصادی ۷/ ۱ درصد خواهد بود. در حالی که در سناریوی خوش‌بینانه، این مقدار به ۲ درصد خواهد رسید و در سناریوی بدبینانه، ۴/ ۱درصد در سال خواهد بود. این در حالی است که در سناریوی منطقی رشد اقتصادی کشورهای غیر OECDحدود ۷/ ۳ درصد است و در سناریوی خوش‌بینانه، این مقدار ۲/ ۴ درصد و در سناریوی بدبینانه، ۵/ ۳ درصد خواهد بود. اداره اطلاعات انرژی آمریکا برآورد بلندمدتی نیز از قیمت نفت دارد که حالت‎‌های مختلفی که در سمت عرضه و تقاضا رخ خواهد داد، در آن لحاظ شده است. در این خصوص در سناریوی اصلی دیده شده که نفت تا سال ۲۰۴۰ به قیمت ۱۰۹دلار(براساس ارزش دلار در سال ۲۰۱۶) به ازای هر بشکه برسد. اما در سناریوی خوش‌بینانه قیمت نفت ۲۲۶دلار و در سناریوی بدبینانه ۴۳دلار در بشکه در نظر گرفته شده است.

رشد تقاضا با محور هند و چین

با در نظر گرفتن دو مولفه یاد شده در حالت منطقی می‌توان انتظار داشت که مصرف انرژی جهان ظرف سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۴۰ حدود ۲۸درصد رشد کند. اداره اطلاعات انرژی آمریکا بر این باور است که بیش از نیمی از این مقدار رشد مصرف انرژی از سوی کشورهای غیر OECD آسیایی خواهد بود و این رشد بالای اقتصادی است که موجب افزایش مصرف انرژی در این کشورها می‌شود. کشورهای غیر OECD آسیایی تا سال ۲۰۴۰ حدود ۵۱ درصد رشد مصرف انرژی خواهند داشت و این منطقه همچنان بزرگ‌ترین رشد مصرف انرژی جهان را به خود اختصاص خواهد داد. با این حال این مقدار بسیار کمتر از رشد مصرفی است که ظرف ۲۵ سال منتهی به ۲۰۱۵ تجربه کردند. رشد مصرف انرژی این کشورها ظرف سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ نزدیک به ۳۰۰ درصد بوده است. کشورهای غیر OECD در آفریقا و خاورمیانه نیز به دلیل رشد جمعیت و دسترسی آسان به منابع تامین انرژی رشد مصرف بالایی را تجربه خواهند کرد. رشد مصرف این مناطق تا سال ۲۰۴۰ به ترتیب ۵۱ و ۴۵ درصد خواهد بود. اما کمترین رشد مصرف انرژی به کشورهای غیر‌OECD اروپایی با ۲ درصد رشد اختصاص دارد و روسیه در کاهش مصرف در این مناطق نقش موثری دارد چراکه از سویی برآورد می‌شود رشد جمعیت این کشور کمتر از پیش‌بینی‌ها باشد و از سویی گام‌های موثری در افزایش بهره‌وری انرژی بردارد.بر اساس این گزارش، در دسته‌بندی کلی مصرف انرژی در کشورهای OECD حدود ۹ درصد رشد می‌کند و در کشورهای خارج از این سازمان ۴۱ درصد افزایش خواهد یافت. طی ۲۵ سال گذشته رشد شدید اقتصادی در کشورهای غیرOECDموجب رشد بالای تقاضا برای انرژی شد. در واقع از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۵ رشد اقتصادی این کشورها به‌طور متوسط سالانه ۹/ ۴ درصد بوده در حالی که رشد اقتصادی کشورهای OECD حدود ۱/ ۲ درصد بوده است. پیش‌بینی می‌شود در آینده، تفاوت در نرخ رشد اقتصادی کشورهای OECD و کشورهای غیرOECD تا حدودی کاهش یابد، زیرا رشد اقتصادی در کشورهای غیر OECD نسبت به قبل کاهش می‌یابد و از سویی بخش‌های صنعتی در این کشورها از صنایع انرژی‌بر به سمت صنایع خدمات‌محور هدایت می‎‌‌شود.

اما دسته‌بندی دیگری که اداره اطلاعات انرژی برای تقاضای انرژی در نظر گرفته بخش‌های مختلف مصرف است. بر اساس این گزارش تا سال ۲۰۴۰ بخش صنعت با بیش از ۵۰ درصد بیشترین سهم را از مصرف انرژی خواهد داشت. با این حال رشد تقاضا در این بخش کمتر از دیگر بخش‌ها خواهد بود. مصرف در بخش صنعت سالانه ۷/ ۰درصد رشد خواهد کرد؛ در حالی که متوسط رشد سالانه مصرف در بخش حمل و نقل و ساخت‌وساز یک درصد و ۱/ ۱ درصد خواهد بود. اما در سناریوی اصلی این گزارش تقاضا برای همه انواع سوخت‌ها به غیر از زغال‌سنگ رشد خواهد کرد. هر‌چند رشد تقاضا برای انرژی‌ هسته‌ای و انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار سریع‌تر از انواع دیگر خواهد بود، با این حال تا سال ۲۰۴۰ سوخت‌های فسیلی همچنان بیشترین سهم را در سبد مصرف انرژی خواهند داشت. همچنین هر‌چند سهم نفت و دیگر مایعات سوختی از سبد انرژی جهان از ۳۳ درصد در سال ۲۰۱۵ به ۳۱ درصد در سال ۲۰۴۰ کاهش خواهد یافت، با این حال آنها همچنان بیشترین سهم را از سبد انرژی جهان خواهند داشت. گاز بین سوخت‌های فسیلی با ۴/ ۱ درصد در سال بیشترین رشد تقاضا را به خود اختصاص خواهد داد؛ درحالی که متوسط رشد سالانه تقاضا برای سوخت‌های فسیلی مایع حدود ۷/ ۰ درصد خواهد بود.

نفت منبع اصلی تامین انرژی

در سناریوی منطقی گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا تقاضا برای نفت‎‌خام تا سال ۲۰۴۰ به روند صعودی خود ادامه خواهد داد و در این سال با ۳۱درصد بیشترین سهم را در سبد تامین انرژی جهان خواهد داشت؛ اما در سناریوی قیمت بالا و قیمت پایین نفت، سهم سوخت‌های مایع در سبد انرژی به ترتیب به ۲۸ و ۳۲ درصد خواهد رسید. در سناریوی اصلی اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی کرده است که در سال ۲۰۴۰ مصرف نفت و دیگر مایعات سوختی نسبت به میزان مصرف در سال ۲۰۱۵ حدود ۱۸ درصد رشد کند و از ۹۵ میلیون بشکه در روز به ۱۱۳ میلیون بشکه برسد. رشد ۳/ ۱ درصدی سالانه تقاضا از سوی کشورهای غیر OECD سهم مهمی در این رشد تقاضا دارد؛ در حالی که تقاضای نفت از سوی کشورهای OECD مسیر کاهشی خواهد داشت. در مجموع مصرف کشورهای غیرOECD از سال ۲۰۱۵ تا سال ۲۰۴۰ حدود ۳۹ درصد رشد می‌کند، در حالی که مصرف کشورهای OECD حدود ۳درصد کاهش می‌یابد.

اما در سناریوی قیمت بالای نفت، پیش‌بینی می‌شود افزایش قیمت موجب افزایش مصرف سوخت‌های جایگزین نفت و رشد بهره‌وری انرژی شود؛ به‌طوری‌که در مقایسه با سناریوی اصلی مصرف نفت در سال ۲۰۴۰ حدود ۹/ ۲ میلیون بشکه کمتر است. در این شرایط تولید بیشتری از سوی نفت‌های گران خواهیم داشت و از مخازن ارزان نفت و میعانات گازی کمتری نسبت به سناریوی اصلی استخراج خواهد شد. اما در سناریوی قیمت‌ پایین نفت، کشورهای غیر OECD رشد اقتصادی کمتر و تقاضا برای انرژی کمتری داشته باشند. با این حال نفت ارزان به معنای استفاده بیشتر از سوخت‌های مایع و کاهش بهره‌وری انرژی است، بنابراین برآورد می‌شود در این سناریو مصرف روزانه نفت در سال ۲۰۴۰ حدود ۵/ ۴ میلیون بشکه بیشتر از سناریوی منطقی باشد.

همان‌طور که پیش‌بینی می‌شود بخش مهمی از رشد تقاضا برای سوخت‌های مایع از سوی کشورهای غیر عضو در OECD آسیایی یعنی هند و چین خواهد بود. بر اساس برآوردهای اداره اطلاعات انرژی آمریکا مصرف سوخت‌های مایع برای حمل و نقل در چین ۳۹ درصد و در هند ۱۴۲ درصد افزایش خواهد یافت. این در حالی است که هند قانونی را تصویب کرده که بر اساس آن باید استفاده از خودروهای فسیلی تا سال ۲۰۴۰ متوقف شود و طرح مشابهی را چین اخیرا در دست بررسی قرار داده است. به نظر می‌رسد اداره اطلاعات انرژی آمریکا چندان به موفقت این طرح‌ها امید ندارد. با وجود برنامه بسیاری از کشورهای جهان برای توسعه حمل و نقل برقی و محدود کردن استفاده از بنزین و گازوئیل، در سال ۲۰۴۰ بخش حمل و نقل همچنان بیشترین سهم را در مصرف نفت و مایعات هیدروکربونی خواهد داشت؛ به این معنا که سهم این بخش از ۵۴ درصد در سال ۲۰۱۵ به ۵۶ درصد در سال ۲۰۴۰ خواهد رسید. بر اساس این گزارش، مصرف نفت در بخش حمل و نقل بیش از بخش‌های دیگر رشد خواهد کرد. بعد از این بخش نیز، صنعت برای تولید مواد شیمیایی یا ایجاد حرارت در صنایع بیشترین سهم را در مصرف نفت و دیگر مایعات سوختی خواهد داشت.

اوپک محور رشد تولید نفت

استخراج نفت و دیگر مایعات هیدروکربونی در حد فاصل سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۴۰ حدود ۱/ ۱۶ میلیون بشکه در روز افزایش می‌یابد که از این مقدار حدود ۳/ ۱۰ میلیون بشکه تولید انواع نفت از جمله نفت سبک و فوق سنگین و حتی نفت ماسه‌ای کشورهای عضو اوپک خواهد بود. در سناریوی اصلی اداره اطلاعات انرژی آمریکا کشورهای اوپکی خاورمیانه بیشترین رشد تولید نفت‌خام و میعانات گازی را از آن خود خواهند کرد. همچنین انتظار می‌رود اوپک استراتژی خود مبنی بر حفظ سهم بازار را در قیمت‌های پایین نفت ادامه دهد. این در حالی است که تولید نفت کشورهای غیرعضو اوپک و خارج از آمریکا تا سال ۲۰۴۰ تنها ۶۳۰ هزار بشکه افزایش خواهد یافت که روسیه، برزیل، کانادا و قزاقستان محور اصلی رشد تولید کشورهای غیرعضو اوپک و غیر آمریکایی خواهند بود. در مقابل تولید نفت در کشورهای اروپایی و چین به شدت کاهش خواهد یافت. تولید نفت برزیل ۹۵/ ۱ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت که بخش عمده‌ای از آن از سال ۲۰۳۰ به بعد اتفاق خواهد افتاد. تولید نفت روسیه ۴۸۵ هزار بشکه تا سال ۲۰۴۰ رشد خواهد کرد و پیش‌بینی شده این کشور از سال ۲۰۳۰ به تولید ذخایر نفت شیل خود اقدام کند. تولید کانادا ۲۶/ ۱ میلیون بشکه در روز و تولید نفت قزاقستان نیز با افزایش تولید از میدان نفتی کاشگان ۶۸۷ هزار بشکه رشد خواهد کرد.

سهم نفت در جهان 2040