صنعت نفت کشور در حالی تا پایان سال شاهد برگزاری نخستین مناقصه نفتی براساس قراردادهای جدید خواهد بود که از میان ۵۴ شرکت داوطلب برای حضور در پروژه‌های نفت و گاز ایران، تنها ۲۹ شرکت برای حضور در مناقصه تایید صلاحیت شده‌اند. به این ترتیب ۲۵ شرکت که نام‌های بزرگی مانند روس‌نفت نیز در میان آنها دیده می‌شود، در نتیجه سختگیری شرکت ملی نفت در معیارهای فنی، مالی و بین‌المللی از حضور در این مناقصه و ورود به پروژه‌های نفت و گاز ایران جا مانده‌اند.

دنیای اقتصاد: هفت سال از خروج شرکت‌های بین‌المللی از صنعت نفت ایران می‌گذرد، هفت سالی که تحریم‌های یکجانبه غرب بر صنعت نفت کشور و البته شرکای خارجی آن تحمیل کرد. حال در آستانه یک‌سالگی برجام، شرکت ملی نفت ایران از تایید صلاحیت ۲۹ شرکت بین‌المللی از ۵۴ شرکتی که برای حضور در پروژه‌های نفتی ایران اعلام آمادگی کرده بودند، خبر می‌دهد. به این ترتیب ۲۵ شرکت بین‌المللی از تمام شرکت‌هایی که برای حضور در صنعت نفت ایران داوطلب بوده‌اند، به علت کسب نکردن حداقل‌هایی که شرکت ملی نفت ایران تعیین کرده بود، از چرخه رقابت با سایر شرکت‌ها باز ماندند. آن‌طور که مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران پیش از این اعلام کرده بود «با توجه به بهبود فضای رقابتی و مناسب شدن قیمت‎ نفت در پسابرجام، شرکت ملی نفت ایران در تصمیم‎گیری برای همکاری با شرکت‎های بین‎المللی، سختگیرتر شده است و شرکت‎های معتبر و تکنیکی در اولویت همکاری قرار دارند.» به این ترتیب شرکت‎های بین‌المللی اکتشاف و تولید (E&P) یا شرکت‌های بین‎المللی نفتی (IOC) و همچنین شرکت‌هایی که رتبه اعتباری یکی از سه سازمان معتبر فیچ، استاندارد‌اند پورز و مودی را در اختیار داشته باشند، برای انتخاب از سوی شرکت ملی نفت در اولویت قرار داشته‌اند. معاون امور توسعه و مهندسی وزیر نفت در همین زمینه به «دنیای اقتصاد» گفت: اولین مناقصه تا پایان سال جاری برای میدان نفتی آزادگان اجرایی خواهد شد و بعد از آن یکی پس از دیگری شاهد برگزاری مناقصه‌ها خواهیم بود.

اما درحالی‌که شرکت‌های زیادی برای حضور در صنعت نفت ایران، به‌عنوان کشوری که بیشترین ثبات سیاسی و اقتصادی را در منطقه دارد اعلام آمادگی کرده بودند، در نهایت معیارهای شرکت ملی نفت باعث حضور نام‌هایی مانند شل، توتال، انی، لوک اویل، پتروناس، سینوپک و... در لیست نهایی شرکت‌های مجاز برای حضور در نخستین مناقصه بر اساس قراردادهای جدید نفتی شد. از دیگر سو غیبت شرکت‌های بزرگ نفتی مانند روس‌نفت، زاروبژنفت، تات نفت و... نیز مهر تاییدی بر سختگیری شرکت ملی نفت برای پذیرش شرکت‌های داوطلب است.

یک منبع آگاه در شرکت ملی نفت در رابطه با چرایی رد صلاحیت برخی شرکت‌های مطرح، به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: اگرچه شرکت بزرگی مانند روس‌نفت چیزی حدود ۵ میلیون بشکه تولید روزانه را در کارنامه خود دارد و در روسیه شرکت بزرگی به‌شمار می‌رود، اما از آنجا که امتیاز کافی بر اساس حداقل‌هایی که ما تعیین کرده بودیم را به دست نیاورد، شانس حضور در مناقصه نفتی ایران را از دست داد. به گفته این منبع آگاه، شرکت‌های رد صلاحیت شده، امتیازهای کافی در ارتباط با توان مالی، توان فنی و روابط بین‌الملل را به دست نیاورده‌اند. این منبع در ادامه با تاکید بر اینکه حداقل‌هایی که شرکت ملی نفت برای انتخاب شرکت‌ها در نظر گرفته بود، در سطحی بالا قرار داشت، می‌گوید: اگر قرار بود کف انتظارات را پایین در نظر بگیریم، حالا شرکت‌های زیادی در لیست مناقصه‌ها حضور داشتند.

بی‌پی، نظاره‌گر مناقصات نفتی؟

اما در کنار رد صلاحیت برخی شرکت‌ها از سوی شرکت ملی نفت ایران، بریتیش پترولیوم شرکتی بوده است که به‌صورت خودخواسته از ارسال مدارک به ایران برای حضور در مناقصات نفتی خودداری کرده است. آن‌طور که تحلیل‌های بین‌المللی اشاره می‌کنند، «شرکت انگلیسی بی‌پی با نظر به تحریم‌های یکجانبه آمریکا و احتمال تندتر شدن مواضع آمریکا علیه ایران پس از روی کار آمدن ترامپ برخلاف دو رقیب اروپایی خود یعنی رویال داچ شل و توتال ترجیح داده از بازگشت به صنعت نفت ایران خودداری کند.» با وجود این تحلیل و همچنین با اشاره به تایید یک منبع آگاه در شرکت ملی نفت مبنی بر ارسال نشدن مدارک از سوی این شرکت بریتانیایی؛ معاون امور توسعه و مهندسی وزیر نفت در رابطه با غیبت بی‌پی نظر دیگری دارد.

غلامرضا منوچهری در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: مذاکرات شرکت ملی نفت با بی‌پی در جریان است و این شرکت برای حضور در ایران علاقه‌مند است. منوچهری با تاکید بر اینکه برخی شرکت‌های بزرگ که قبلا در ایران حضور داشته‌اند، نیازی به تایید صلاحیت ندارند، می‌گوید: برای برخی از این شرکت‌های بزرگ ارسال یک نامه کافی است و نیازی به ارسال مدارک برای تایید نیست. به گفته منوچهری بی‌پی اگرچه برای حضور در مناقصه‌های نفتی و گازی اعلام حضور نکرده است، اما علاقه‌مند به فعالیت روی میدان‌های قدیمی خوزستان برای افزایش تولید است. به این ترتیب می‌توان مشاهده کرد با وجود تحلیل‌های مختلف مبنی بر تردید برخی شرکت‌ها برای ورود به ایران بعد از انتخاب ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، همچنان ایران گزینه‌ای مناسب برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های بین‌المللی نفتی به شمار می‌رود.

به آینده خوش‌بین هستیم

مناقصه‌های نفتی و گازی بر اساس قراردادهای جدید نفتی در حالی در آینده‌ای نزدیک با حضور ۲۹ شرکت بین‌المللی عملیاتی خواهد شد که چالش‌های داخلی و خارجی فراوانی بر سر راه قراردادهای جدید قرار داشته و دارد. با این حال، بعد از انتشار اطلاعیه شرکت ملی نفت برای ارسال مدارک شرکت‌های داوطلب، ۵۴ شرکت مدارک مورد نیاز را برای بررسی‌ به ایران ارسال کردند. کارشناسان اعلام آمادگی این تعداد شرکت بعد از هفت سال تحریم صنعت نفت را موج مثبتی ارزیابی می‌کنند که می‌تواند اهداف وزارت نفت در تولید و توسعه صنعت نفت را به واقعیت نزدیک کند. اما با وجود استقبالی که از پروژه‌های نفتی ایران شده است، این سوال همچنان باقی است که با شروع به کار رئیس‌جمهور جدید آمریکا چه تهدیدهایی برای صنعت نفت ایران و شرکای آن وجود دارد؟ آیا برقراری دوباره تحریم‌ها علیه ایران می‌تواند مانعی برای ورود سرمایه‌گذاران به کشور باشد؟

علی‌اکبر ماهرخ‌زاده، مدیر امور حقوقی شرکت ملی نفت ایران در پاسخ به سوالات یاد شده به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: برجام و تعهدی که کشورهای ۱+۵ به ایران داده‌اند همچنان پا‌برجا است و ما دورنمای خوبی برای آن می‌بینیم، از دیگر سو حضور ده‌ها شرکت نفتی از سراسر دنیا در ایران و امضای تفاهم‌نامه‌هایی که بعضا در قالب HOA بوده‌اند که چارچوب قرارداد نهایی به شمار می‌روند، نشان می‌دهد تمایل زیادی برای حضور در صنعت نفت ایران وجود دارد و نگرانی چندانی بابت آینده از سوی شرکت‌های نفتی وجود ندارد. ماهرخ‌زاده در ادامه می‌گوید: با تمام این تفاسیر در برجام موادی وجود دارد که بر اساس آنها چنانچه ما قراردادی را در دوران اجرای برجام با شرکت‌های خارجی امضا کنیم، لازم‌الاجرا بوده و عطف بماسبق نمی‌شود، بنابراین حتی در صورت بروز مشکلاتی در آینده، تهدیدی برای قراردادهایی که در برهه فعلی به امضا می‌رسند وجود نخواهد داشت.

مدیر امور حقوقی شرکت ملی نفت، در رابطه با این نکته که اسامی برخی شرکت‌ها که قراردادهای MOU امضا کرده‌اند در لیست شرکت‌های مورد تایید شرکت ملی نفت برای مناقصه‌ها قرار ندارد، می‌گوید: این قراردادها در حد تبادل اطلاعات و مطالعات میدان‌های مورد نظر است و ممکن است شرکت‌هایی که این دست قراردادها را به امضا رسانده‌اند، در مناقصه‌های دور بعد شرکت کنند.

اما نام برخی شرکت‌ها که قرارداد MOU به امضا رسانده‌اند، در لیست شرکت‌های تایید صلاحیت‌شده هم مشاهده می‌شود، ماهرخ‌زاده در توضیح این نکته نیز می‌گوید: به هر حال فرآیند مناقصه بر اساس رقابت است و هر شرکتی که بهترین پیشنهاد طرح توسعه و تامین مالی را در پاکت تحویلی خود ارائه دهد، انتخاب خواهد شد. به این ترتیب با توجه به مشخص بودن چارچوب کلی قراردادهای جدید برای بخش بالادستی صنعت نفت که به تصویب هیات وزیران نیز رسیده است (به‌عنوان یکی از مدارک مهم مناقصه‌های نفتی از سوی ایران) به زودی شاهد انتخاب شرکای جدید نفتی و گازی برای میادین مشترکی خواهیم بود که سال‌ها از تکنولوژی روز تولید و تزریق سرمایه جدید دور مانده بودند.

حال باید دید فضایی که با وجود اختلافات فراوان داخلی، بعد از اجرای برجام برای ورود سرمایه‌گذاران به صنعت نفت ایران مهیا شده است، از این پس چگونه پرورش یافته و محافظت خواهد شد؟

جاماندگان لیست مناقصه نفتی