دنیای اقتصاد: خرید سهام پالایشگاه‌های نفت یا ساخت پالایشگاه و مجتمع‌های پتروشیمی در خارج از مرزهای کشور در حالی یکی از سیاست‌های نفتی دولت یازدهم در دوران پساتحریم است که بر اساس اخبار منتشر شده، مذاکرات ایران، برزیل و هند احتمالا منجر به ساخت یک پالایشگاه نفت و مجتمع پتروشیمی در یکی از ایالت‌های برزیل خواهد شد.

به گزارش خبرگزاری بلومبرگ، به گفته یک مقام بلندپایه دولتی که به‌دلیل به خطر نیفتادن مذاکرات نخواست نامش فاش شود، ایالت مارانهائو، در ساحل شمالی برزیل یک زمین ۵هزار جریبی برای این پروژه در نظر گرفته است. این منطقه که یکی از فقیرترین ایالت‌های برزیل به شمار می‌رود، دارای یک بندر آب‌های عمیق برای پهلوگیری تانکرها و از نظر جغرافیایی در محلی واقع شده است که دسترسی آسانی از طریق کانال پاناما به آسیا و اقیانوسیه دارد. به گفته منابع هندی و برزیلی، شرکت انجنیرز ایندیا که یک شرکت طراحی و مهندسی مستقر در دهلی است در مذاکرات مربوط به این پروژه مشارکت دارد، اما ایفای این شرکت بستگی به شرایط تامین مالی خواهد داشت. به نقل از بلومبرگ سفیر ایران در برزیل نیز گفته است ایران به این پروژه «بسیار علاقه‌مند است» و «آماده گذاشتن پول و انرژی» در این پروژه است اما مانع اصلی این قرارداد تحریم‌های بانکی دولت آمریکا است.

هرچند در خبر یاد شده به جزئیات بیشتری در رابطه با این مذاکرات و زمان یا چگونگی اجرای آن اشاره‌ نشده است، اما با توجه به قدیمی بودن بحث سرمایه‌گذاری ایران در پروژه‌های پالایشگاهی و پتروشیمی خارج از کشور و دو نوبت بازدید مقامات ایرانی از محل اجرای پروژه در برزیل، به نظر می‌رسد چنانچه نحوه تامین مالی مشخص باشد، نتیجه‌بخش بودن این مذاکرات دور از ذهن نباشد. به گفته مسوولان وزارت نفت، خرید سهام پالایشگاه‌های نفت یکی از سیاست‌های ایران به منظور تامین امنیت پایدار عرضه نفت خام در دوران پساتحریم است، بر همین اساس سال گذشته مذاکراتی با سهامداران برخی از پالایشگاه‌ها در هند، اندونزی، اسپانیا، برزیل و آفریقای جنوبی انجام شده است.

عباس کاظمی، معاون وزیر نفت نیز اوایل سال جاری در مصاحبه‌ای درباره آخرین وضعیت مذاکره برای ساخت پالایشگاه در خارج از کشور، گفته بود: برزیل و اسپانیا برای مشارکت با ایران برای ساخت پالایشگاه اعلام آمادگی کرده‌اند. مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در ادامه «شرط ایران برای مشارکت ۵۰ درصدی در ساخت پالایشگاه در خارج از کشور» را «خرید همه نفت خام مورد‌نیاز این پالایشگاه‌ها از ایران» عنوان کرده بود.

بر همین اساس یک استاد دانشگاه در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با تاکید بر اینکه «احتمال ساخت پالایشگاه در برزیل با مشارکت ایران خبر خوبی است»، گفت: هرچند برزیل تولیدکننده نفت است، اما از آنجا که در عین تولید نفت واردکننده نیز هست، می‌تواند در آینده بازاری جدید برای صنعت نفت ایران باشد. حسین آفریده در ادامه در رابطه با چگونگی سرمایه‌گذاری در این پروژه گفت: با توجه به اینکه ممکن است در حال حاضر در کشور منابع مالی کافی برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های پالایشی خارج از کشور نباشد، امکان اینکه منابع مالی از سوی طرف دیگر این پروژه، یعنی هند یا منبعی دیگر تامین شود زیاد است، در چنین حالتی ایران می‌تواند صادرکننده تکنولوژی و مواد اولیه به برزیل باشد. برزیل با وجود برخورداری از ذخایر عظیم نفتی، ظرفیت پالایش نفت ندارد، از این رو پروژه مشترک برزیل با ایران و هند به این کشور کمک خواهد کرد تا وابستگی خود به واردات فرآورده‌های نفتی را کاهش داده و موجب تقویت اقتصاد این کشور شود.

چالش بخش خصوصی

اما به گزارش بلومبرگ مقامات نفتی ایران در حالی تا کنون ۲ بار از محل پیشنهادی پروژه بازدید کرده‌اند که به گفته کارشناسان با توجه به خصوصی‌سازی صنعت پتروشیمی در کشور مطابق اصل ۴۴ قانون اساسی، دولت نمی‌تواند در زمینه ساخت پالایشگاه یا مجتمع‌های پتروشیمی در خارج از کشور ورود کند به همین دلیل پیش از این مسوولان وزارت نفت به ایجاد کنسرسیومی از سوی بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در طرح‌های خارج از کشور اشاره کرده بودند. با این وجود سال گذشته به منظور اجرای سیاست خرید سهام پالایشگاه‌های خارج از کشور برای تامین امنیت پایدار عرضه نفت خام در دوران پساتحریم، شرکت ملی نفت برای خرید سهام پالایشگاه اسار اویل هند که یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت خام ایران در هند بود، پیشنهادهایی ارائه کرده بود که در نهایت با ورود روسیه به این طرح با شکست همراه شد. همزمان با آغاز مذاکرات نفتی شرکت نفت ایران و گروه اسار اویل هند، روس‌ها هم پیشنهاد خرید ۴۵ درصد از سهام این پالایشگاه را به هندی‌ها ارائه دادند و در نهایت شرکت دولتی روسنفت با پرداخت ۱۳ میلیارد دلار این معامله نفتی را به نفع خود تمام کرد.

با وجود چنین تجربه‌ای این سوال مطرح است در حالی که به دلایل مختلف شرکت ملی نفت قادر به سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های خارج از کشور نبوده است، بخش خصوصی از پتانسیل‌های لازم و کافی برای نقش‌آفرینی در آن سوی مرزها برخوردار است و برنامه خاصی برای اجرای پروژه‌های اینچنینی دارد؟ این سوال در شرایطی مطرح است که تولیدکنندگان بزرگ نفت هر روز طر‌ح‌های تازه‌تری در داخل مرزهای جغرافیایی مشتریان خود برای فروش نفت بیشتر کلید می‌زنند. حال باید دید با وجود تحریم‌های بانکی آمریکا علیه ایران و کمبود منابع مالی برای سرمایه‌گذاری در خارج از کشور، همکاری ایران در ساخت پالایشگاه و مجتمع پتروشیمی در برزیل چگونه رقم خواهد خورد و چه دستاوردهایی برای دولت یا بخش خصوصی خواهد داشت.