دنیای اقتصاد: تنها چند روز به پایان سال میلادی ۲۰۱۶ زمان باقی است و ایران در حالی این سال را به پایان می‌برد که در منطقه خاورمیانه تنها کشوری است که گام‌های بزرگی در مسیر توسعه اقتصادی و سیاسی برداشته است؛ چراکه سال ۲۰۱۶ در حالی آغاز شد که تحریم‌های غرب علیه ایران بعد از ۴ سال رفع شد و کشور در پی بازشدن فضای سیاسی با افزایش تولید نفت و تلاش برای توسعه این صنعت در مسیر توسعه اقتصادی گام برداشت و این می‌تواند شروعی برای چرخش موازنه قدرت در منطقه به نفع ایران باشد.

نیک باتلر، تحلیلگر روزنامه انگلیسی فایننشال تایمز بر این باور است که رشد اقتصادی ایران در سال جاری میلادی، چرخش نگاه شرکت‌های بزرگ نفتی به سوی صنعت نفت ایران و همچنین موضع ایران در نشست اخیر اوپک همگی نشانه‌هایی از تغییر موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه است. وی بر این باور است که حضور شرکت‌های روسی و شرکت انگلیسی-هلندی شل درست بعد از انتخابات آمریکا و باوجود نگرانی‌هایی که درخصوص بازگشت تحریم‌های ایران وجود دارد، نشان می‌دهد که شرکت‌های غربی آماده شکستن صفوف تحریم‌ها هستند. باتلر معتقد است که ترامپ نمی‌تواند مانع از افزایش قدرت ایران در منطقه شود و احتمال تداوم مذاکرات با آمریکا و حتی حضور شرکت‌های آمریکایی به صنعت نفت ایران را محتمل‌ترین گزینه پیش روی دو کشور می‌داند.

ایران قدرت برتر خاورمیانه در 2016

توافق ایران با غول نفتی انگلیسی-هلندی شل برای طرح مطالعه سه میدان نفتی و گازی آزادگان، یادآوران و کیش نشانه‌های زیادی با خود به همراه داشت. نیک باتلر، تحلیلگر نفت و انرژی روزنامه فایننشال تایمز امضای این تفاهم‌نامه را هر چند که الزام‌آور نیست، نشان از تغییر قدرت در منطقه به نفع ایران می‌داند. در واقع به اعتقاد باتلر ایران که حدود ۱۸ ماه پیش توانست با گروه ۱+۵ بر سر مساله هسته‌ای به توافق برسد، از بند تحریم خارج شده و در حال تبدیل شدن به قطب جذب سرمایه در منطقه است. تحلیلگر فایننشال تایمز بر این باور است که سال جاری میلادی در حالی آخرین روزهای خود را سپری می‌کند که منطقه خاورمیانه در آشوب به سر می‌برد. با این حال ایران سال ۲۰۱۶ را به‌گونه‌ای به پایان می‌برد که برخلاف دیگر کشورها منطقه از لحاظ سیاسی و اقتصادی به قدرت بیشتری رسیده است.

به‌طور مثال، عراق که به دلیل منابع عظیم نفت و گاز در سال‌های اخیر مورد توجه بسیاری از شرکت‌های بزرگ نفتی شده بود، در حال حاضر با مشکلات بزرگی دست و پنجه نرم می‌کند که خروج سرمایه از این کشور را به دنبال داشته است. در واقع این کشور که برای سالیان زیادی به دلیل جنگ‌ با دیگر کشورها و تحریم‌های بین‌المللی با عدم حضور سرمایه‌گذاران خارجی و افت شدید تولید مواجه بود، از سال ۲۰۰۵ و به دنبال سرنگونی حکومت صدام‌حسین، درهای خود را به روی سرمایه‌گذاران خارجی گشود؛ به‌طوری‌که ظرف مدت کوتاهی قراردادهای بزرگی با شرکت‌های خارجی امضا کرد و تولید نفت خود را به شدت افزایش داد. اما این خوش اقبالی برای مدت زیادی طول نکشید؛ چراکه عراق چند سالی است که با پدیده‌ای به نام «داعش» درگیر است و نتوانسته برآن فائق آید. این کشور امسال تلاش کرد که موصل را از داعش پس بگیرد اما با وجود ائتلاف گسترده‌ای که در منطقه و جهان علیه این گروه تروریستی تشکیل شده، عراق در پس‌گیری کامل این شهر ناکام ماند. از سویی شاهد تلاش بی‌نتیجه این کشور برای حفظ سطح تولیدش در اوپک بودیم. عراق از ابتدای مذاکرات اوپک برای کاهش تولید نسبت به آماری که از سوی منابع ثانویه اعلام می‌شود، اعتراض داشت. این کشور میزان تولید خود را بیش از ۲۰۰ هزار بشکه بیشتر از میزان تولید اعلامی منابع ثانویه می‌دانست و اعلام می‌کرد یا باید از طرح کاهش تولید اوپک معاف شود یا اگر قرار است محدودیتی در تولیدش اعمال شود، باید نسبت به آمار اعلامی خود این کشور باشد. اما در نهایت عراق با کاهش بیش از ۲۰۰ هزار بشکه‌ای تولیداتش آن هم بر اساس آمار منابع ثانویه موافقت کرد. نیک باتلر، عربستان سعودی را نیز جزو بازندگان سال ۲۰۱۶ در عرصه سیاست و اقتصاد منطقه می‌داند. به گفته وی عربستان که طی مذاکرات اوپک در تلاش بود اعضای دیگر اوپک را متقاعد به کاهش تولید کند، خود با قبول کاهش ۴۸۶ هزار بشکه از سطح تولیداتش بیشترین سهم را در کاهش ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای اوپک دارد. از سویی باید توجه داشت سعودی‌ها در حالی تن به کاهش تولید دادند که طی بیش از دو سال گذشته در برابر هرگونه کاهش تولیدی مقاومت و اعلام می‌کردند سیاست حفظ سهم بازار را دنبال می‌کنند. آنها به دنبال خارج کردن تولیدکنندگان نفت شیل از عرصه تولید بودند اما در نهایت با افت شدید درآمدهای نفتی، خود را در تله‌ای دیدند که برای شیل مهیا شده بود و در نهایت وادار به کاهش تولید و واگذاری بخشی از سهم بازار نفتشان شدند. نیک باتلر می‌گوید: «سعودی‌ها در پیش بردن سیاست‌های اصلاح اقتصادی نیز ناکام بودند و در سال ۲۰۱۶ سیاست‌های اصلاحی عربستان هیچ پیشرفتی نداشت. از سویی سال را در حالی به پایان می‌برند که جنگ در سوریه و یمن ادامه دارد.» باتلر در ادامه به کودتای ناکام که تابستان امسال در ترکیه رخ داد و تداوم حواشی آن اشاره می‌کند و ایران را به‌عنوان یک قدرت موثر در حال ظهور در منطقه معرفی می‌کند. باتلر با اشاره به رفع تحریم‌های غرب علیه ایران از ژانویه سال ۲۰۱۶ می‌گوید: «شرکت‌های خارجی بی‌توجه به تردید‌های موجود از بازگشت تحریم‌ها و باقی‌ماندن برخی از تحریم‌ها در حال برنامه‌ریزی برای سرمایه‌گذاری در ایران هستند.» تحلیلگر فایننشال تایمز همچنین عملکرد ایران در نشست ۱۷۱ اوپک را پیروزمندانه می‌داند و بر این باور است که ایران با گرفتن مجوز برای افزایش ۹۰ هزار بشکه‌ای تولید، توانست در این نشست از سهم خود در اوپک دفاع کند. باتلر می‌گوید:«در نشست ۱۷۱ ایران به قدرت محوری اوپک تبدیل شد.»

با وجود همه مزایا و موفقیت‌هایی که ایران در عرصه سیاست و اقتصاد در یک سال اخیر کسب کرده است، وجود مشکلات بسیار در کشور قابل کتمان نیست که می‌تواند به‌عنوان مانعی در مسیر جذب سرمایه خارجی عمل کند. کارشناس فایننشال تایمز بر این باور است که با وجود باقی ماندن مشکلات زیاد، اما ایران در حال چرخش و تغییر مسیر است. وی وجود فرهنگی و تاریخی واقعی و اصیل در ایران را مهم‌ترین‌ عامل تغییرات کنونی کشور با وجود همه فشارها می‌داند. باتلر می‌گوید: «ایران (بر خلاف دیگر کشورهای منطقه) یک کشور اصیل و با سابقه طولانی فرهنگی و تاریخی است و با کشیدن تصادفی خطوط روی نقشه جهان به وجود نیامده است.»

ایران؛ بهشت سرمایه‌گذاران

تولید نفت ایران طی ۱۱ ماه ابتدای سال، از ۸۸/ ۲‌میلیون بشکه در روز، حدود ۹۰۰ هزار بشکه رشد کرده و به بیش از ۷/ ۳ میلیون بشکه در روز رسیده است. همچنین متوسط تولید ایران رشد ۶۰۰ هزار بشکه‌ای را تجربه کرده است. تحلیلگر فایننشال تایمز بر این باور است که هزینه پایین تولید هر بشکه نفت در ایران(۷/ ۵ دلار هزینه عملیاتی و ۹/ ۶ دلار هزینه سرمایه‌ای) و ذخایری به حجم ۱۵۸‌میلیارد بشکه نفت قابل استحصال و ۳۴ تریلیون متر مکعب گازکه ایران را به دارنده بزرگ‌ترین‌ ذخایر هیدروکربوری جهان تبدیل کرده، خود فرصت طلایی برای سرمایه‌گذاران صنعت نفت به وجود آورده است.

ایران از زمان لغو تحریم‌ها شاهد حضور تیم‌های اقتصادی از کشورهای مختلفی چون فرانسه، آلمان و ژاپن بوده است. اما بیشترین حضور متعلق به شرکت‌های روسی است. روسیه با در اختیار گرفتن طرح مطالعه ۷ میدان نفتی ایران، بیشترین تفاهم‌نامه در قالب MOU با ایران امضا کرده است. این کشور همچنین تفاهم‌نامه‌ای ۵ ساله با ایران امضا کرده است که سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری برای ساخت دکل‌های حفاری و همچنین یک میلیارد دلار برای ساخت نیروگاه از مفاد این تفاهم‌نامه است. از سویی به تازگی شاهد حضور شرکت انگلیسی- هلندی شل در ایران امضای تفاهم‌نامه‌ای مطالعاتی برای ۳ میدان نفتی و گازی کشور بوده‌ایم. توتال نیز با امضای قراردادی به ارزش ۴/ ۲ میلیارد دلار برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی، از پیشگامان بازگشت به صنعت نفت ایران محسوب می‌شود. باتلر بر این باور است که حضور شل در ایران و امضای تفاهم‌نامه مطالعاتی آن هم با وجود باقی ماندن تحریم‌ها نشان می‌دهد که شرکت‌های نفتی غربی آماده شکستن صفوف رژیم تحریم‌های احتمالی آمریکا هستند. وی تاکید می‌کند توافق ایران و شل که با دقت به آن برچسب «موقت» زده شده، نشان می‌دهد دسترسی به منابع نفت و گاز با هزینه پایین تولید تا چه میزان برای شرکت‌های نفتی مهم است.

هر چند ایران در نشست اخیر اوپک سقف تولید ۸/ ۳ میلیون بشکه‌ای تولید را پذیرفته است، اما نمی‌توان انتظار داشت که برای مدت طولانی این قید بر میزان تولید ایران باقی بماند. تحلیلگر فایننشال تایمز نیز بر این باور است که افزایش یک میلیون بشکه‌ای تولید ایران به خصوص با توجه به حضور سرمایه‌گذاران خارجی نسبتا آسان و در دسترس است. به گفته وی با گذشت زمان، دیگر رقبای ایران در اوپک که در حال حاضر در بیشترین سطح توان خود در حال تولید هستند و ظرفیت خالی چندانی برای جذب سرمایه خارجی ندارند، مجبور خواهند شد که یک گام به عقب بردارند و راه را برای ایران باز کنند.

آیا ترامپ مانع توسعه ایران می‌شود؟

ایران در حالی سال ۲۰۱۶ را با موفقیت و تغییرات گسترده‌ای به پایان می‌برد که در سال ۲۰۱۷ ابهامات بزرگی بر سر راه توسعه کشور وجود دارد. در واقع ژانویه ۲۰۱۷ با شروع دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ مصادف است. حال سوالی که به وجود می‌آید این است که آیا تغییرات اخیر در عرصه سیاست آمریکا مسیر توسعه و جذب سرمایه ایران را متوقف می‌کند؟ زیرا ترامپ در طول مبارزات انتخاباتی خود بارها توافق هسته‌ای ایران و غرب را نقد کرد و آن را بدترین قرارداد تاریخ نامید.

باتلر بر این باور است که اینها شعارهای انتخاباتی ترامپ بوده و وی با استفاده از آن قصد فشار بر رقبای خود، هیلاری کلینتون و باراک اوباما را داشته است. تحلیلگر فایننشال تایمز می‌گوید: «من نیز مانند رابرت کاگان(کارشناس انستیتوی بروکینگز و مقاله‌نویس واشنگتن‌پست) احتمال اقدام نظامی ترامپ علیه ایران را ناممکن می‌دانم.» وی مذاکرات دوباره بین دو کشور را محتمل‌ترین گزینه موجود می‌داند و معتقد است حضور مجدد شرکت‌های بزرگ نفتی غیرآمریکایی مانند شل در ایران موجب می‌شود که شرکت‌های نفتی آمریکایی فشار زیادی به دولت این کشور بیاورند تا بلکه راه آنان برای حضور در صنعت نفت ایران باز شود. باتلر بر این باور است که رئیس‌جمهوری منتخب آمریکا به انعقاد قراردادها و معاملات علاقه‌مند است، از سویی ایران به راحتی می‌تواند به قدرت مسلم خاورمیانه تبدیل شود، امری که در حال حاضر متحدان سنتی آمریکا در منطقه(ترکیه و عربستان) به سادگی قادر به رسیدن به آن نیستند. همچنین ترامپ مبارزه علیه گروه تروریستی داعش را یکی از مهم‌ترین‌ اولویت‌های خود دانسته است، از این رو حضور ایران در سوریه و لبنان در مسیر مبارزه با داعش می‌تواند فصل مشترکی میان ایران و آمریکا باشد.

سیگنال نفتی چرخش قدرت در منطقه

سیگنال نفتی چرخش قدرت در منطقه