بازار نفت در اتاق شیشه‌ای

دنیای اقتصاد: بعد از ماه‌ها «ابهام» از بازار نفت رخت بسته است و معامله‌گران به جای اینکه به دنبال پارامترهای «انتظاری» اقدام به خرید و فروش نفت کنند، با سیگنال‌های واقعی به معامله می‎پردازند. در واقع اولین مذاکرات برای حصول توافق در اوپک با همراهی روسیه از اولین روزهای ماه آگوست یعنی زمانی که قیمت نفت خام آمریکا به کمتر از ۴۰ دلار رسیده بود، شروع شد و حدود ۴ ماه به طول انجامید. در این مدت اخبار منتشر شده از سوی اوپک و مذاکرات بین اعضای این سازمان بیشترین تاثیر را بر نوسانات بازار گذاشت و معامله‌گران تحت تاثیر پیش‌بینی توافق یا عدم توافق در اوپک به معامله نفت پرداخته و در بازار آتی در موقعیت‌های خرید(انتظار برای رشد قیمت) یا فروش (انتظار برای افت قیمت) سرمایه‌گذاری کردند.

اما در حال حاضر بزرگ‌ترین ابهام بازار نفت رفع شده است. چراکه اوپک در نشست ۳۰ نوامبر خود برای کاهش ۲/ ۱ میلیون بشکه‌ای تولیداتش به توافق رسید. از سویی در کمتر از دو هفته بعد از آن نشستی با کشورهای غیرعضو اوپک از جمله روسیه، بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان تشکیل داد و از آنها تعهدی برای کاهش ۵۵۷ هزار بشکه‌ای تولیدات روزانه‌شان گرفت. بنابراین در حال حاضر دیگر معمای بزرگی پیش روی بازار نفت قرار ندارد و حال وقت آن رسیده که معامله‌گران به فاکتورهای واقعی بازار توجه کنند. جان کمپ، تحلیلگر بازارهای کالایی خبرگزاری رویترز بر این باور است که در حال حاضر بزرگ‌ترین چالشی که اوپک با آن مواجه است این است که معامله‌گران را قانع کنند که اقدام به فروش قراردادهای خرید (long sell) خود نکنند. چراکه درصورت وقوع این موضوع، قیمت نفت به سرعت افت می‌کند و با افت قیمت‌ها و کاهش سود کشورهای تولیدکننده نفت از توافق اخیر، زمینه تخلف از توافق و افزایش تولید فراهم می‌شود. کمپ بر این باور است که برای ترغیب معامله‌گران برای حفظ موقعیت‌های سرمایه‌گذاری خود، اوپک باید سه فاکتور عینی را به آنها نشان دهد، اول اینکه باید نشان دهد که تولید نفت به طور واقعی در حال کاهش است، دوم نیاز به کاهش در حجم ذخایر انبارهای نفتی دارد و سوم باید معامله‌گران ببینند که قیمت نفت وارد کانالی بالاتر از قبل شده، یعنی کف قیمت‌ها افزایش یافته است.

تغییر فاز سریع در بازار آتی نفت

خبر اولیه مذاکره برای توافق اوپک بر سر کاهش تولید از آگوست سال جاری میلادی آغاز شد و از آن زمان بازار نفت در انتظار مذاکرات نهایی و بسته به اخبار منتشر شده مسیر صعودی پرنوسانی را طی کرد. در این میان معامله‌گران نیز در بازار آتی بنا به اخبار منتشر شده و انتظار برای افزایش یا کاهش قیمت نفت با احتمال توافق یا شکست مذاکرات اقدام به معامله در بازار آتی نفت کرده‌اند.

آن‌طور که جان کمپ تحلیلگر بازارهای کالایی خبرگزاری رویترز در یادداشت روز گذشته خود نوشته است، مذاکرات طولانی برای رسیدن به توافق اخیر، معامله‎‌گران را در موقعیت بدی قرار داده است. در واقع در ماه‌های گذشته بسیاری از معامله‌گران و مدیران صندوق‌های پوشش ریسک با این استدلال که توافقی در اوپک انجام نمی‌شود یا اگر انجام شود، توافقی ضعیف و بدون اثر خواهد بود، اقدام به فروش استقراضی نفت(short sell) یا به عبارتی در موقعیت‌های فروش سرمایه‌گذاری کردند. بر اساس این گزارش، تنها در بازه زمانی ۱۸ اکتبر تا ۲۲ نوامبر حجم معاملاتی که در هر دو بازار آتی نایمکس و آیس(بازار نفت نیویورک و لندن) در موقعیت انتظار برای افت قیمت‌ها (short position) شده، بیش از ۲۰۰ میلیون بشکه بوده است.

از ۲۲ نوامبر یعنی حدود یک هفته مانده به نشست ۱۷۱ اوپک در وین، به‌نظر رسید کشورهای عضو اوپک در حال رسیدن به توافق و کم کردن اختلاف نظرها هستند. از این رو معامله‌گران و صندوق‌های پوشش ریسک که با فروش استقراضی نفت سعی در سودگیری از افت قیمت‌ها داشتند، نگران زیان از سمت رشد قیمت نفت شدند، بنابراین در موقعیت انتظار برای رشد قیمت‌ها (long position) شروع به سرمایه‌گذاری کردند، تا بلکه زیان‌ فروش استقراضی خود را جبران کنند.

آن‌طور که جان کمپ می‌نویسد، در بازه زمانی ۲۲ نوامبر تا ۶ دسامبر یعنی تنها در طول دو هفته حجم معاملات در موقعیت انتظار برای کاهش قیمت‌ها(short position) ۱۷۴میلیون بشکه کاهش یافت. این اقدام موجب ایجاد پدیده فشار ناگهانی فروش استقراضی (Short Sqeeze) شد. در واقع در بازار آتی اگر قیمت‌ها شروع به افزایش کند، افرادی که قبلا اقدام به فروش استقراضی کرده‌اند، سعی می‌کنند با خرید نفت و موقعیت short قبلی خود را خنثی کنند تا مانع از زیان بیشتر شوند، این امر منجر به افزایش تقاضا و به دنبال آن رشد سریع قیمت‌ها خواهد شد که زیان هر چه بیشتر برای فروش استقراضی را در پی خواهد داشت.

در کنار واگذاری قراردادهای انتظار برای افت قیمت(short sell) معامله‌گران همچنین اقدام به انعقاد قرارداد در موقعیت‌های انتظار برای رشد قیمت نفت کرده‌اند، به‌طوری‌که تنها در یک هفته پس از اعلام توافق اوپک حجم معاملات در موقعیت انتظار برای رشد قیمت‌ها ۹۴ میلیون بشکه افزایش یافته است.

بنابراین در مجموع می‌توان گفت طی یک ماه گذشته شاهد یک چرخش فاز در بازار آتی از فاز خرسی(انتظار برای افت بیشتر قیمت) به فاز گاوی (انتظار برای رشد قیمت) بوده‌ایم، به‌طوری‌که حجم خالص قراردادهای انتظار برای رشد قیمت‌ها ۴۲۲ میلیون بشکه در ۱۵نوامبر به ۸۹۵ میلیون بشکه در ۶ دسامبر رسیده است. این تغییر فاز در حالی رخ داده که قیمت نفت شاخص برنت از ۴۵ دلار در میانه‌های نوامبر به بیش‌از ۵۵ دلار رسیده است.

شروع ماموریت بزرگان نفتی

تغییرات سریع در بازار نفت و چشم‌انداز رشد قیمت‌ها موجب شده که بسیاری از معامله‌گران گمان کنند که اوپک از یک تماشاگر منفعل در بیش از دو سال گذشته به نقش سنتی و فعال خود به‌عنوان یک هدایتگر بازار نفت بازگشته است. جان کمپ بر این باور است که عنوان «بازگشت اوپک» قدری اغراق‌آمیز است. چراکه حمایت متحدان عربستان سعودی از این کشور با ترغیب سعودی‌ها و نمادین به‌نظر می‌رسد. با این حال کمپ، عربستان را در تغییر فاز در بازار نفت و ترغیب معامله‌گران برای قرار گرفتن در موقعیت گاوی موفق می‌داند.

کمپ می‌گوید شرایط کنونی بازار و تغییرات قیمت نفت مانند آن چیزی است که در دو توافق موفق ۱۹۹۹/ ۲۰۰۰ و ۲۰۰۸/ ۲۰۰۹ رخ داده است. از همین رو معتقد است که حداقل در ماه‌های ابتدایی اجرایی شدن توافق، یعنی زمانی که کشورهای متحد برای کاهش تولید شاهد رشد قیمت نفت و افزایش درآمدهای خود هستند، کمتر اقدام به تقلب و افزایش تولید خواهند کرد. اما اوپک برای اینکه نشان دهد توافق انجام شده موفق بوده است، به سه پارامتر نیاز دارد. اول اینکه باید نشان داده شود که تولید نفت واقعا در حال کاهش است، دوم نیاز به کاهش در میزان حجم ذخایر انبارهای نفتی دارد و سوم باید معامله‌گران ببینند که قیمت نفت وارد کانالی بالاتر از قبل شده، یعنی کف قیمت‌ها افزایش یافته است.

گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی، دومین عامل از میان عوامل مورد نیاز برای نمایش یک توافق موفق در اوپک را تایید کرد. در این گزارش، آژانس پیش‌بینی کرده است که بازار از فاز مازاد عرضه وارد فاز کمبود عرضه شود و در نیمه اول سال ۲۰۱۷ روزانه ۶۰۰ هزار بشکه‌ از موجودی انبارهای نفتی کاسته شود. البته آژانس عملی شدن این پیش‌بینی را به اجرایی شدن کامل توافق اخیر بین اوپک و غیراوپک منوط کرده است. با این حال کمپ عملی شدن کامل توافق را بعید می‌داند و به پیش‌بینی گروه تحقیقاتی Energy professionals اشاره می‌کند که انتظار دارد تنها نیمی از این توافق محقق شود. یعنی از توافق بین کشورهای عضو و غیرعضو اوپک بر سر کاهش۷۸/ ۱ میلیون بشکه‌ای تولید، تنها شاهد کاهش حدود ۸۰۰هزار بشکه‌ای خواهیم بود.

کمپ بر این باور است که چالش بزرگی که در حال حاضر در برابر اوپک قرار دارد این است که معامله‌گران و مدیران صندوق‌های پوشش ریسک را به حفظ موقعیت‌های انتظار برای رشد قیمت نفت ترغیب کند و مانع از فروش قراردادهای انتظار برای رشد قیمت‌های آنها شود؛ چراکه به‌نظر می‌رسد در حال حاضر معامله‌گران بیشتر استراتژی‌ سودگیری سریع (خرید زمانی که قیمت در حال افزایش است و فروش زمانی که آنها در حال سقوط هستند) را دنبال می‌کنند. این موضوع باعث تجمع معاملات در موقعیت‌های خرید(انتظار برای رشد قیمت) شده که ریسک کاهش قیمت‌ها را افزایش داده است.

از این رو اوپک نیاز دارد که معامله‌گران شواهدی مبنی‌بر کاهش واقعی تولید کشورهای عضو و غیرعضو ببینند. کمپ بر این باور است که درز کردن خبر کاهش فروش نفت در ماه ژانویه از سوی عربستان و دیگر متحدان عربی حاشیه خلیج فارس آن طی چند روز اخیر در این راستا بوده است.

همچنین از آنجا که علائم مبنی‌بر کاهش سطح موجودی انبارهای نفتی جهان در آمار موجودی انبارهای نفتی آمریکا شفاف‌تر و مشخص‌تر است، عربستان قصد دارد میزان فروش نفت خود به این کشور را بیش از دیگر نقاط جهان کاهش دهد تا با کاهش سطح موجودی انبارهای نفتی آمریکا نشان دهد که توافق اوپک موثر بوده و بازار با کمبود نفت مواجه است.

کمپ بر این باور است که بزرگ‌ترین ریسک‌های موجود در بازار نفت عدم پایبندی به توافق اخیر، افزایش شدید تولیدات نفت شیل، افزایش تولید لیبی و نیجریه به‌عنوان دو کشوری که از توافق اوپک معاف شدند و کاهش تقاضا برای نفت است. کمپ می‌گوید اگر قیمت نفت شروع به کاهش کند، معامله‌گران و مدیران صندوق‌های پوشش ریسک که در موقعیت‌های خرید (انتظار برای رشد قیمت نفت) سرمایه‌گذاری کرده‌اند، اقدام به فروش معاملات خود خواهند کرد و افت قیمت نفت شدت خواهد یافت.

خطرات ناشی از هریک از ریسک‌های گفته شده قابل توجه است و در صورتی که قیمت‌ها کاهش یابد و منفعت چندانی از توافق اخیر عاید کشورهای تولیدکننده نفت نشود، آنها بیشتر به شکستن توافق و عدم‌ پایبندی به آن ترغیب می‌شوند.

در بازار چه گذشت؟

روز گذشته قیمت نفت در بازارهای جهانی کاهش یافت؛ به‌طوری‌که تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ به وقت تهران) بهای نفت خام آمریکا، نفت شاخص بازار نیویورک، ۸۱ سنت معادل ۵/ ۱ درصد کاهش یافت و به ۱۷/ ۵۲ دلار بر بشکه رسید. نفت برنت نیز با ۷۶ سنت کاهش به زیر ۵۵ دلار بازگشت. افت قیمت‌ها در پی سیگنال انتظار برای افزایش موجودی انبارهای نفتی رخ داد. براساس آمارهای جمع‌آوری شده توسط موسسه نفت آمریکا (API)، موجودی انبارهای نفتی این کشور در هفته گذشته ۷/ ۴ میلیون بشکه افزایش یافته است. این در حالی است که پیش‌بینی‌ها از کاهش بیش از یک میلیون بشکه‌ای موجودی انبارهای نفتی آمریکا خبر می‌دادند. آمار دقیق و رسمی انبارهای نفتی این کشور شامگاه چهارشنبه هر هفته منتشر می‌شود که در لحظه نگارش این گزارش خبری از آن در دست نیست. افزایش موجودی انبارها نشان از مازاد عرضه در بازار نفت دارد و بر قیمت‌ها فشار می‌آورد. از سویی گزارش نشست دو روزه فدرال رزرو که از روز سه‌شنبه آغاز شده که در زمان تنظیم این گزارش هنوز منتشر نشده است. با این حال به‌نظر می‌رسد نتیجه این نشست تاثیر چندانی بر شاخص دلار نداشته باشد؛ چراکه بیش از این تقریبا همه کارشناسان بر این باور بودند که در این نشست، فدرال رزرو اقدام به افزایش نرخ بهره خود می‌کند. از این رو خبر افزایش نرخ بهره پیش‌خور شده و بعید است از این پس تاثیر چندانی بر شاخص دلار داشته باشد. افزایش شاخص دلار موجب گران تمام شدن نفت و دیگر کالاهایی می‌شود که با ارز دلار آمریکا معامله می‌شوند؛ بنابراین افزایش شاخص دلار، کاهش تقاضا را برای نفت از سوی خریدارانی که ارز مرجع آنها غیر دلار است، در پی دارد.