سیگنال بودجه به بازار نفت

دنیای اقتصاد: روز گذشته دولت لایحه بودجه سال ۱۳۹۶ را تقدیم مجلس کرد. در این لایحه میزان درآمدهای دولت از محل فروش نفت و فرآورده‌های نفتی بیش از ۱۱۱ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. تحقق درآمدهای نفتی از دو محل قابل بررسی است، اول اینکه آیا قیمت نفت در بودجه سال آینده منطقی است یا اینکه دولت آن را بلند‌پروازانه در نظر گرفته است؟ و دوم، آیا میزان صادرات روزانه نفت قابل تحقق است؟ بر اساس اعلام سازمان برنامه و بودجه، قیمت نفت در لایحه بودجه سال آینده ۵۵ دلار به ازای هر بشکه است. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد، دولت میزان صادرات روزانه نفت خام و میعانات گازی را در سال آینده ۵۵۷/ ۲میلیون بشکه در نظر گرفته است. بر اساس سناریوهایی که «دنیای اقتصاد» پیش روی بازار نفت و روند صادراتی کشور تعریف کرده است، می‌توان گفت قیمت نفت در بودجه سال آینده مقداری خوش‌بینانه در نظر گرفته شده، اما میزان صادرات نفت تقریبا منطقی است؛ بنابراین در مجموع باید گفت دولت میزان درآمدهای نفتی در بودجه سال ۱۳۹۶ را خوش‌بینانه در نظر گرفته است. این موضع می‌تواند نشان‌دهنده دو نکته باشد، اول اینکه دولت به توافق اوپک که هفته گذشته انجام شد، بسیار خوش‌بین است و انتظار دارد قیمت‌ها تحت تاثیر این توافق افزایش یابد و دوم، این سیگنال را به بازار نفت می‌دهد که خود و دیگر کشورهای عضو اوپک قصددارند بر تعهداتی که در اوپک داده‌اند پایبند بمانند.

بلندپروازی دولت در نفت 55 دلاری

سه سناریوی قیمتی برای نفت قابل تصور است. این سناریوهای قیمتی بر اساس بهای نفت برنت و پیش‌بینی موسسات خارجی تنظیم شده است. با این حال باید توجه کرد که قیمت نفت خام ایران به‌طور متوسط حدود ۴ دلار کمتر از قیمت نفت برنت است. از این رو در همه سناریوهایی که در نظر می‌گیریم باید ۴ دلار از پیش‌بینی‌های قیمتی کم کنیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد در سناریوی منطقی قیمت نفت در بودجه سال آینده باید حدود ۵۰ دلار در نظر گرفته شود.

در سناریوی خوش‌بینانه، قیمت نفت تحت تاثیر دو عامل توافق اوپک و کاهش سرمایه‌گذاری‌ها در نفت افزایش می‌یابد و به بیش از ۶۰ دلار می‌رسد، به‌طور مثال وزیر نفت ونزوئلا بر این باور است که تحت تاثیر توافق اوپک، نفت به راحتی به بالای ۶۰ دلار خواهد رسید. به غیر از وی، موسسه استاندارد چارتر هم در آخرین پیش‌بینی خود اعلام کرده که بهای نفت در سال ۲۰۱۷ مسیر افزایشی را طی خواهد کرد، به‌طوری‌که در سه ماه چهارم این سال به بیش از ۶۵ دلار خواهد رسید، این موسسه به‌طور متوسط بهای نفت برنت را حدود ۶۰ دلار پیش‌بینی کرده است. از این رو قیمت خوش‌بینانه برای نفت خام ایران در بودجه بین ۵۵ تا ۶۰ دلار خواهد بود. مهم‌ترین مولفه اثرگذار در این سناریو تاثیر توافق اوپک بر بازار نفت است. بر اساس توافق هفته گذشته اوپک، تولید نفت این سازمان ۲/ ۱ میلیون بشکه کاهش می‌یابد و به حدود ۵/ ۳۲ میلیون بشکه در روز می‌رسد. از سویی بر اساس آخرین گزارش اوپک، تقاضا برای نفت این سازمان در سال ۲۰۱۷ به‌طور متوسط ۷/ ۳۲ میلیون بشکه است؛ بنابراین در صورتی که توافق اوپک به‌طور دقیق اجرایی شود سال بعد بازار نفت به تعادل رسیده و قیمت‌ها رشد می‌کند.

اما در سناریوی میانه بر این باوریم که تحول غیرمنتظره‌ای در بازار نفت رخ نمی‌دهد، یعنی هر چند تحت تاثیر کاهش عرضه نفت از سوی اوپک قیمت‌ها افزایش می‌یابند، اما در مقابل افزایش تولید از سوی تولیدکنندگان نفت شیل موجب می‌شود قیمت‌ها رشد چندانی نداشته باشد، بنابراین نفت برنت به‌طور متوسط ۵۵دلار معامله خواهد شد. بسیاری از موسسات و کارشناسان رقم ۵۵ دلاری را برای متوسط بهای نفت برنت در سال ۲۰۱۷ منطقی می‌دانند. گلدمن ساکس و جی‌پی‌مورگان از موسساتی هستند که بهای نفت برنت را ۵۵دلار پیش‌بینی کرده‌اند. همچنین در آخرین گزارشی که وال‌استریت ژورنال از پیش‌بینی ۱۴ بانک بین‌المللی از بهای نفت در سال آینده میلادی منتشر کرده است، پیش‌بینی شده به‌طور متوسط بهای نفت برنت به ۵۶ دلار برسد؛ بنابراین قیمت منطقی برای نفت خام ایران در بودجه کمتر از ۵۵ دلار و نزدیک به ۵۰ دلار خواهد بود.

اما در سناریوی بدبینانه توافق اوپک به دلایل مختلفی شکست می‌خورد و مازاد عرضه قیمت‌ها را به سمت پایین می‌کشد، کارشناسان با در نظر گرفتن توافق اوپک کف ۴۰ دلاری را برای نفت در نظر گرفته‌اند، موسسه RBC نیز متوسط بهای نفت برنت در سال ۲۰۱۷ را کمی بیش از ۴۰ دلار برآورد کرده است. در نظر گرفتن کف ۴۰ دلاری برای نفت برنت به این معنا است که در سناریوی بدبینانه قیمت نفت‌خام ایران در بودجه سال ۱۳۹۶ باید حدود ۳۵ دلار در نظر گرفته شود. این سناریو با توجه به ریسک‌های پیش روی توافق اوپک که موجب بی‌تاثیری آن در بازار نفت می‌شود، در نظر گرفته شده است. اولین ریسک به میزان پایبندی اعضای اوپک به توافق باز می‌گردد. مقایسه روند تاریخی سقف تولید اوپک با میزان تولید اعضا نشان می‌دهد که همواره نسبت به توافق انجام شده در اوپک تخلف شده است. گلدمن ساکس اعلام کرده که تولید نفت این سازمان بر اساس توافق به ۳۳ میلیون بشکه خواهد رسید و اعضا حدود ۵۰۰ هزار بشکه نسبت به توافق تخلف خواهند کرد. موسسه JBC Energy نیز بر این باور است که تولید اوپک به حدود ۷/ ۳۲ تا ۸/ ۳۲ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. از سویی اوپک اعلام کرده که کشورهای غیرعضو نیز باید ۶۰۰ هزار بشکه از تولید خود بکاهند. با این حال تا کنون تنها روسیه بین تولیدکنندگان خارج از این سازمان برای همکاری با کشورهای عضو اوپک اعلام آمادگی کرده است، هرچند به وفای عهد روس‌ها نیز چندان امیدی نیست.

اما تهدید دیگری که توافق اوپک را بی‌اثر خواهد کرد، احتمال افزایش تولید دو کشور لیبی و نیجریه است. لیبی و نیجریه به دلیل بحران‌های داخلی کمتر از ظرفیت خود نفت تولید می‌کنند از این رو از توافق کاهش تولید اوپک معاف شده‌اند. این دو کشور در مجموع بیش از ۳/ ۱ میلیون بشکه در روز ظرفیت افزایش تولید دارند و در صورتی که بتوانند مشکلات داخلی خود را حل کنند و تولید خود را افزایش دهند، توافق اوپک را بی‌اثر می‌کنند. بررسی شاخص پریکس(prix index) نشان می‌دهد که احتمال افزایش تولید از سوی لیبی به شدت افزایش یافته است.

اما ریسک دیگری که در برابر بازار نفت قرار دارد، احتمال افزایش تولید نفت از سوی تولیدکنندگان نفت شیل است. با اعلام توافق اوپک، بسیاری تولیدکنندگان شیل را بزرگ‌ترین‌ برندگان این توافق نامیدند چراکه به دنبال کاهش قیمت نفت، سرمایه‌گذاری در میادین نفت شیل کاهش یافته بود و حال با رشد قیمت‌ها آنها می‌توانند به عرصه تولید باز گردند. بررسی آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا از میزان تولید نفت آمریکا نشان می‌دهد، در دو ماه گذشته روند تولیدات آمریکا مجددا افزایشی شده است. تولید نفت این کشور در هفته آخر نوامبر به ۷/ ۸میلیون بشکه رسیده که نسبت به کف آن در ماه سپتامبر بیش از ۲۰۰ هزار بشکه بیشتر است. از سویی تعداد دکل‌های حفاری در میادین نفتی آمریکا در ۷ ماه گذشته مسیر افزایشی مداومی داشته و در کمتر هفته‌ای بدون تغییر یا کاهش مانده است. این موضوع چشم‌انداز افزایشی قیمت نفت را تیره کرده است.

سنجش عیار صادرات نفت در بودجه

بر اساس آنچه در کلیات بودجه سال ۹۶ تعیین شده است، منابع حاصل از فروش نفت و فرآورده‌های نفتی ۱۱۱ هزار میلیارد تومان در نظر گرفته شده است. این عدد تنها مرجعی است که می‌توان با استناد به آن حول و حوش میزان صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی در سال آینده را تخمین زد. به این ترتیب با تبدیل رقم ۱۱۱ هزار میلیارد تومان به دلار (که نرخ تبدیل آن در بودجه سال آینده ۳۳۰۰ تومان در نظر گرفته شده است) عدد ۳۳ میلیارد و ۶۳۶میلیون دلار به دست می‌آید. از دیگر سو با توجه به اینکه به گفته سازمان برنامه و بودجه کشور قیمت نفت در کلیات بودجه سال آینده ۵۵دلار برای هر بشکه در نظر گرفته شده است، با تقسیم کل درآمدهای ارزی نفت و فرآورده‌های نفتی بر قیمت هر بشکه نفت، عدد صادرات یک میلیون و ۶۷۵ هزار بشکه در روز به دست می‌آید که نشان‌دهنده سهم ۵/ ۶۵ درصدی دولت از کل صادرات روزانه نفت در سال آینده است. در واقع با توجه به اینکه شرکت ملی نفت ایران در سال آینده از فروش نفت سهمی ۵/ ۱۴ درصدی دارد و ۲۰ درصد از درآمدهای نفتی نیز باید به حساب صندوق توسعه ملی واریز شود، می‌توان به این نتیجه رسید که صادرات صد در‌صدی نفت‌خام و میعانات گازی ایران در سال آینده برای تامین سهم هر سه نهادی که به آن اشاره شد، چیزی حدود ۲ میلیون و ۵۵۷ هزار بشکه در روز است. اما آیا دست یافتن به این میزان صادرات در سال آینده برای کشور ممکن خواهد بود؟

عدد یاد شده برای میزان صادرات روزانه نفت خام در سال آینده در حالی به دست می‌آید که نگاهی به فروش نفت خام و میعانات گازی ایران در ماه‌های سپتامبر و دسامبر نشان می‌دهد ایران پیش از این موفق به دستیابی به این سطح از فروش در بازارهای جهانی شده است. بنابراین از نگاه کارشناسان تحقق این میزان صادرات برای تامین درآمدهای نفتی پیش‌بینی‌شده در بودجه سال آینده کشور (چنانچه مانع خارجی جدیدی برای صنعت نفت ایران ایجاد نشود) امکان‌پذیر و حاکی از نگاه خوش‌بینانه دولت به آینده و همچنین نگاه منطقی به توانمندی‌های صادراتی است.

ایران پس از لغو تحریم‌های غرب، طی مدت زمانی چند ماهه توانست تولید نفت خود را ترمیم کند و صادرات یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه‌ای خود در زمان تحریم‌ها را به سرعت افزایش دهد. از نگاه کارشناسان سناریوی بدبینانه برای صادرات نفت خام ایران، همان سطح دوران تحریم‌ها است، یعنی با توجه به تغییرات سیاسی در بدنه دولت آمریکا، ممکن است تحریم‌های غرب باز‌گردد و صادرات نفت کشور مجددا به سطح دوران تحریم‌ها برسد. با این حال این سناریو بسیار بدبینانه است، چراکه برجام توافقی بین‌المللی است و دونالد ترامپ به راحتی قادر به برهم زدن آن نخواهد بود و دوم اینکه حتی در صورت تحریم دوباره غرب علیه ایران، کاهش خرید نفت از ایران مدتی زمان می‌برد و به راحتی امکان‌پذیر نیست.

اما در سناریوی خوش‌بینانه ممکن است با افزایش صادرات نفت در سال آینده مواجه شویم. فروش نفت خام و میعانات ایران در ماه اکتبر به بیش از ۳ میلیون بشکه در روز رسید که بیشترین میزان صادرات نفت ایران از اواسط سال ۲۰۱۱ بوده است. هر چند بر اساس توافق اوپک، ایران ظرف ۶ ماه آینده باید میزان صادرات و تولید خود را کنترل کند و تنها اجازه افزایش ۹۰ هزار بشکه‌ای آن را دارد، اما همان‌طور که وزیر نفت گفت ایران می‌تواند در ۶ ماه آینده اقدام به ظرفیت‌سازی کند و بعد از اتمام مدت زمان توافق اوپک که مصادف با پایان سه ماه اول سال ۹۶ است، اقدام به افزایش صادرات و تولید خود کند. با این حال باید در نظر گرفت که ممکن است توافق اوپک مجددا تمدید شود یا اینکه به دلیل تهدید‌های آمریکا شرکت‌های خارجی حاضر به سرمایه‌گذاری در ایران نشوند و نتوانیم ظرفیت اضافه‌ای برای تولیدنفت به وجود آوریم.

اما در سناریوی منطقی در واقع با ثبات تولید نفت ایران روی رقم ۳ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه و با توجه به مصرف یک میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه‌ای داخلی، ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه نفت خام برای صادرات باقی می‌ماند که به همراه صادرات میعانات گازی، دستیابی به رقم پیش‌بینی‌شده برای صادرات ۲ میلیون و ۵۵۷هزار بشکه‌ای منطقی به نظر می‌رسد. آمارهای موجود نشان می‌دهد که میزان صادرات میعانات گازی در حال حاضر حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز است که ۵۰۰هزار بشکه از محل تولیدات روزانه و ۱۰۰هزار بشکه از آن نیز از محل ذخایر تامین می‌شود. هر چند که با وارد مدار شدن برخی فازهای پارس جنوبی، تولیدات میعانات گازی کشور در سال آینده افزایش می‌یابد، اما با بهره‌برداری از فاز نخست پالایشگاه ستاره خلیج فارس در بهمن‌ماه امسال، روزانه ۱۲۰‌هزار بشکه میعانات تنها به مصرف این پالایشگاه اختصاص پیدا می‌کند. با تمام این تفاسیر به نظر می‌رسد چنانچه مشکلی مانند تحریم‌های غرب برای صنعت نفت کشور به‌وجود نیاید، از نظر توان فنی و متقاضی، مشکلی برای صادرات روزانه ۲ میلیون و ۵۵۷ هزار بشکه نفت و فرآورده‌های نفتی وجود نداشته باشد.