دنیای اقتصاد: با اجرایی شدن الگوی جدید قراردادهای نفتی و جنب و جوش برای استفاده از فرصت‎های پساتحریم در اقتصاد کشور، صنعت نفت به‌عنوان یکی از بخش‎های مهم در بازسازی و احیای اقتصاد مورد توجه سرمایه‎گذاران داخلی و خارجی قرار گرفته است. با این حال این پرسش مطرح می‌شود که صنعت نفت و به‌طور کلی فضای کسب‎و‎کار ایران تا چه اندازه برای جذب سرمایه‎ مساعد است. مهدی عسلی، کارشناس ارشد اقتصاد انرژی در گفت‌وگو با «شانا» صنعت نفت و گاز را یکی از جذاب‎ترین صنایع برای شرکت‎های خارجی دانسته و می‌گوید: با اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) نگاه بسیاری از سرمایه‎گذاران خارجی به سمت ایران معطوف شده است.

مزیت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت ایران

این کارشناس ارشد بازار انرژی درخصوص اثر توافق هسته‌ای بر ورود سرمایه‌های جدید به کشور گفت: در پی اجرایی شدن برجام نگاه بسیاری از سرمایه‎گذاران خارجی به سمت ایران معطوف شده و آنها با علاقه به فرصت‎های سرمایه‎گذاری در ایران می‎نگرند. صنعت نفت و گاز ایران یکی از جذاب‎ترین صنایع برای سرمایه‎گذاران خارجی است زیرا تولید نفت و گاز در ایران در مقایسه با سایر نقاط جهان در میان پایین‎ترین‎ هزینه‌ها قرار دارد. در این میان پس از ریزش قیمت نفت در سال‎های اخیر، سرمایه‎گذاری در بخش‎های بالادستی و پایین‌دستی نفت ایران در مقایسه با بیشتر مناطق دنیا که هزینه تولید نفت و گاز بیشتر است، جذاب‎تر است. در این شرایط چارچوب قراردادهای نفت و گاز که نسبت به چارچوب‎های پیشین بهتر است فرصت خوبی برای جذب سرمایه و فناوری پیشرفته به بخش نفت و گاز را فراهم می‎کند.

عسلی در ادامه گفت: یکی از الزام‎های سرمایه‎گذاری خارجی در بخش نفت وجود چارچوب‎های مناسب حقوقی برای فعالیت شرکت‎های بین‎المللی در این بخش است. هر‌چند چارچوب مناسب قراردادهای نفتی تنها شرط لازم برای جذب سرمایه‎ است اما شرط کافی به شمار نمی‎آید. شرایط کافی دامنه وسیعی از ریسک سیستماتیک کشوری و شرایط کلی کسب و کار در ایران را در بر می‎گیرد. بنابراین الگوی جدید قراردادهای نفتی با همه برتری‎هایی که نسبت به قراردادهای بیع‌متقابل دارد تنها در کنار شرایط کلی اقتصاد کشور می‎تواند سرمایه، همکاری‎های فنی و فناوری پیشرفته را در سطح مطلوب به کشور بیاورد و نباید از این قراردادها و شرکت ملی نفت ایران انتظارهای بیش از اندازه و نامعقول داشت.

وی با بیان اینکه تصمیم سرمایه‎گذاران (اعم از داخلی و خارجی) به سرمایه‎گذاری متاثر از میزان ریسک سرمایه‎گذاری، بازگشت سرمایه و سوددهی پروژه مورد نظر است و شرکت‎های بین‎المللی نفتی از این موضوع مستثنی نیستند، افزود: این حساسیت حتی در سرمایه‎گذاری‎های نفت و گاز بیشتر است زیرا پروژه‎های نفت و گاز بسیار سرمایه‎بر و همراه با ریسک بالا هستند. بنابراین کاهش ریسک فعالیت اقتصادی در کشور مهم‎ترین عامل موثر بر تصمیم سرمایه‎گذاران خارجی برای فعالیت در ایران است.

عسلی درخصوص ریسک سرمایه‌گذاری در ایران و منطقه بر این باور است که در شرایط کنونی به‎طور کلی ریسک فعالیت‎های اقتصادی در منطقه خاورمیانه بالا است و ایران نیز که با تحریم‎ها و دشمنی‎های زیادی روبه‎رو بوده، از نظر موسسه‎های مالی بین‎المللی در زمره مناطق پرریسک طبقه‎بندی شده است. طبعا این مناطق برای جذب سرمایه و فناوری‎های پیشرفته باید تلاش بیشتری کنند. وی در ادامه افزود: با این حال خوشبختانه به دلیل هزینه پایین تولید نفت و گاز در کشور این بخش جذابیت زیادی برای شرکت‎های بین‎المللی نفت و گاز دارد. در واقع هم‌اکنون خاورمیانه و آمریکای شمالی دو منطقه‎ای هستند که نسبت به سایر مناطق نفت‌خیز جهان برای سرمایه‎گذاری‎های بین‌المللی جذاب‎ترند.

به گفته این کارشناس انرژی، تحولات اخیر در بخش‎های عرضه و تقاضای نفت دنیا، نشان می‌دهد احتمال رشد خیره‌کننده قیمت نفت در بلند‌مدت کم است. وی می‌گوید: دبیرخانه اوپک در گزارش اخیر خود پیش‎بینی کرده است تقاضا برای نفت در دهه آینده به اوج رسیده و سپس رو به کاهش گذارد. بنابراین کشور فرصت زیادی برای توسعه منابع نفت و گاز خود ندارد و اگر فرصت‎ها از دست برود معلوم نیست بتوان جبران کرد، زیرا این تغییرات برگشت‎ناپذیر هستند.

وی درباره الزامات مورد نیاز برای به نتیجه رسیدن پروژه‌هایی که وزارت نفت برای توسعه میادین کشور در نظر دارد، گفت:تامین مالی این سرمایه‎گذاری‎ها، پروژه بنیاد است؛ یعنی درآمد و سود خود این پروژه‎ها باید هزینه‎های سرمایه‎ای و عملیاتی آنها را بپوشاند و شرکت ملی نفت ایران از منابع خود این پروژه‎ها را تامین مالی نمی‎کند. به‌همین دلیل نیز هر چند قراردادها به‎طور کلی قرارداد خدمات همراه با ریسک هستند، اما هر یک از پروژه‎ها شرایط خاصی دارد و قرارداد آن پروژه باید بر اساس آن شرایط ویژه تنظیم شود تا طرف‎های قرارداد هر دو منتفع شوند و همکاری تحقق یابد. عسلی افزود: بنابراین در این پروژه‎ها توان کارشناسی برآورد الزامات خاص و هزینه‎های توسعه هر یک از این میادین اهمیت زیادی پیدا می‎کند. این برآوردها نیازمند اطلاعات زیادی است و اطلاعات ناقص اعم از فنی و مالی می‎تواند منجر به شکست بازار شده و انتخاب معکوس (Adverse selection) جلوی موفقیت قراردادها را بگیرد.

به گفته وی، از سویی کاهش ریسک‎های سیستماتیک که به شرایط کلی سیاسی و ثبات اقتصاد کلان و سیاست‎های پولی و مالی مربوط می‎شود، می‎تواند جذابیت لازم را برای سرمایه‎گذاران خارجی افزایش دهد. برای مثال افزایش رشد اقتصادی همراه با افزایش کارآیی بخش عمومی، کارآیی بازارهای کار و کالاها و خدمات به ایجاد چشم‎انداز بهتر از توسعه اقتصادی کشور منجر شده و به افزایش بازدهی سرمایه‎گذاری‎ها کمک می‎کند.

این کارشناس انرژی درخصوص راهبرد دولت برای بهبود فضای اقتصاد کلان و تاثیر آن بر بهبود وضعیت سرمایه‎گذاری خارجی در ایران گفت: هم‌اکنون منابع سرمایه‎گذاری زیادی در دنیا وجود دارد و شرکت‎های بین‎المللی از جمله شرکت‎های نفتی به دنبال مکانی مناسب برای به‎کارگیری این سرمایه‎ها هستند. ما می‎توانیم با توجه به نیاز شدیدی که اقتصاد کشور و بخش نفت و گاز به سرمایه‎گذاری و انتقال فناوری خارجی دارد فضایی را ایجاد کنیم تا بخشی از این سرمایه‎ها در بخش‎هایی از اقتصاد ایران به‎کار گرفته شود. وی با بیان اینکه رسیدن به رشد اقتصادی ۸ درصدی ساده نیست و تنها با منابع داخلی نیز قابل دستیابی نیست، افزود: از طرف دیگر به‎دلیل سال‎ها رکود اقتصادی تقاضای داخلی و بخش خصوصی تضعیف شده است و در این شرایط تنها با افزایش قابل توجه صادرات می‎توان رشد اقتصادی بالایی را کسب کرد. سرمایه‎گذاران خارجی آشنایی بیشتری با بازارهای جهانی دارند و می‎توانند محصولات تولیدی در ایران را به دنیا صادر کنند. به گفته عسلی این موضوع در بخش‎های بالادستی و پایین‌دستی نفت و گاز هم صادق است. برای نمونه افزایش تولید فرآورده‎های نفتی و پتروشیمی با سرمایه‎گذاری مشترک خارجی شانس بیشتری برای صادرات دارد تا اینکه این بخش‎ها را تنها سرمایه‎گذاران داخلی توسعه دهند.