مذاکره نفتی ایران و مصر؟

دنیای اقتصاد: مصر که طی دو ماه گذشته با قطع صادرات فرآورده‌های نفتی از سوی عربستان مواجه شده، ایران را به‌عنوان جایگزین احتمالی سعودی‌ها در نظر گرفته است. هرچند روز گذشته اخبار ضد و نقیضی از سفر طارق ملا، وزیر نفت مصر به ایران منتشر شده است، اما درصورت تحقق این اخبار، طی ۳۷ سال گذشته این دومین بار خواهد بود که مقامات مصری عازم تهران می‌شوند.

ملا در مسیر تهران است؟

بامداد روز گذشته خبرگزاری رویترز از احتمال سفر طارق ملا، وزیر نفت کنونی مصر به تهران و مذاکره برای آغاز خرید نفت این کشور از ایران خبر داد. بر اساس این گزارش، منابع آگاه روز یکشنبه اعلام کردند طارق ملا که برای حضور در کنفرانس نفتی در ابوظبی راهی امارات شده است، قصد دارد سفری نیز به ایران داشته باشد و برای خرید نفت از ایران با برخی مقامات کشورمان مذاکره کند. هر چند این خبر در ادامه روز با تناقضاتی همراه شد و برخی خبرگزاری‌ها از جمله «العربیه» آن را رد کردند. بر‌اساس گزارش العربیه، طارق ملا روز گذشته حوالی ظهر به این خبرگزاری گفته است: «سفری به ایران ندارم و در حال حاضر در کنفرانس ابوظبی شرکت کرده‌ام.» از سویی روز گذشته خبرگزاری مهر نیز به نقل از منابع آگاه در ایران اعلام کرد که بیژن زنگنه روز دوشنبه با وزیر نفت مصر در راستای توسعه تجارت نفت خام و فرآورده‌های نفتی در تهران مذاکره خواهد کرد. با این حال تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۶ به وقت تهران)، اخبار رسمی در این خصوص منتشر نشده بود.

در صورت صحت خبر سفر طارق ملا به ایران، این دومین سفر مقامات مصری به کشورمان طی ۳۷ سال اخیر خواهد بود. روابط ایران و مصر از سال ۱۹۷۹ به دنبال اینکه مقامات مصری بعد از انقلاب اسلامی ایران به محمد‌رضا پهلوی اجازه ورود به خاک این کشور را دادند، به تیرگی گرایید. همچنین پیمان مصر و اسرائیل و به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی محمد انور السادات، رئیس‌جمهوری وقت مصر بر تیرگی روابط دو کشور افزود. به‌طوری‌که روابط ایران و مصر برای بیش از ۳۰ سال به‌طور کامل قطع شد. بعد از وقوع بهار عربی و برکناری حسنی مبارک، روابط دو کشور اندکی بهتر شد، به‌طوری‌که در شهریور ۱۳۹۱ محمد مرسی، رئیس‌جمهوری وقت این کشور برای شرکت در اجلاس کشورهای عضو جنبش غیر متعهد به ایران سفر کرد. در آن زمان نیز مجددا طرح خرید نفت مصر از ایران بر سر زبان‌ها افتاد، هرچند در ادامه اسامه کمال، وزیر نفت وقت این کشور هرگونه مذاکره با ایران را برای خرید نفت رد کرد.

اما روابط نفتی ایران و مصر تنها به احتمال خرید نفت این کشور محدود نمی‌شود. چراکه مصر به دلیل عبور خط لوله سومد از خاک این کشور به‌عنوان یکی از کشورهای استراتژیک در صادرات نفت به اروپا محسوب می‌شود. در واقع کشورهای حاشیه خلیج فارس برای کوتاه شدن مسیر و جلوگیری از دور زدن قاره آفریقا، نفت خود را به وسیله خط لوله سومد از پایانه العین السخنه در خلیج سوئز به بندر سیدی کریر در ساحل اسکندریه در دریای مدیترانه انتقال می‌دهند. ۵۰ درصد سهام خط لوله سومد در اختیار شرکت جنرال پترولیوم مصر است و ۵۰ درصد دیگر در اختیار دیگر کشورهای عربی قرار دارد. به این ترتیب که شرکت آرامکوی عربستان ۱۵ درصد سهام، شرکت اینترنشنال پترولیوم اینوستمنت امارات ۱۵، سه شرکت کویتی نیز همزمان ۱۵ درصد و قطر پترولیوم ۵ درصد از سهام خط لوله سومد را در اختیار دارند. با این حال بعد از تشدید تحریم‌های غرب علیه ایران در سال ۲۰۱۲ مصر اجازه استفاده از این خط لوله را به ایران نداد، البته پیش از آن کشورهای اروپایی خرید نفت از ایران را قطع کرده بودند و صادرات نفت کشورمان به قاره سبز به کلی متوقف شده بود. با این حال از ابتدای سال جاری میلادی و همزمان با اجرایی شدن برجام و رفع تحریم‌ها، مذاکره با دولت مصر برای از سر‌گیری صادرات نفت ایران به اروپا با استفاده از خط لوله سومد آغاز شد. هرچند در مقطعی گفته شد مصر اجازه عبور نفت ایران را از این خط لوله صادر کرده است، اما آخرین اخبار نشان می‌دهد همچنان نفت ایران اجازه استفاده از این خط لوله را ندارد و مذاکرات بر سر آن ادامه دارد. بنابراین درصورت توافق ایران و مصر بر سر تجارت فرآورده‌های نفتی، ایران می‌تواند گام موثری برای آغاز صادرات نفت به اروپا از طریق خط لوله سومد بر‌دارد.

چرا مصر به نفت ایران نیاز دارد؟

ماجرای خرید نفت ایران از مصر از زمانی آغاز شد که عربستان سعودی به یکباره و بدون هیچ توضیحی فروش نفت و فرآورده‌های نفتی خود به مصر را به‌طور شفاهی از ماه اکتبر قطع کرد. در واقع در حال حاضر دومین ماهی است که صادرات نفتی عربستان به مصر متوقف شده است، از این رو مقامات مصری چندی است که به دنبال جایگزینی برای نفت عربستان می‌گردند. شرکت سعودی آرامکو پیش از این حدود ۴۰ درصد فرآورده‌های نفتی وارداتی مصر را تامین می‌کرد.

کارشناسان علت خشم عربستان از مصر را در رای مثبت این کشور به طرح روسیه درخصوص مسائل سوریه می‌دانند. در واقع قاهره به قطعنامه پیشنهادی مسکو در سازمان ملل در خصوص سوریه، رای مثبت داده است که به شدت با مواضع متحد این کشور یعنی عربستان در تضاد است. گفته می‎‌شود درصورتی که مصر خریدار نفت ایران شود، فاصله بین این دو کشور متحد عربی بیشتر خواهد شد. این در حالی است که کشورهای عربی به خصوص عربستان از سال ۲۰۱۳ و بعد از سقوط دولت محمد مرسی، کمک‌های مالی بسیاری به دولت مصر کرده‌اند. همچنین طی سفر سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه کنونی عربستان به قاهره در ماه آوریل، دو کشور توافقنامه‌ای به ارزش ۲۳ میلیارد دلار امضا کردند و عربستان متعهد شد که به‌طور ماهانه ۷۰۰ هزار تن نفت و فرآورده‌های نفتی به مصر صادر کند.

تولید نفت مصر روزانه حدود ۷۲۰ هزار بشکه است، در حالی که مصرف داخلی این کشور حدود ۷۹۰ هزار بشکه در روز است. با این حال واردات نفت و فرآورده‌های نفتی این کشور بیش از فاصله مقدار تولید و مصرف آن است، چراکه EGPC، شرکت ملی نفت مصر، بخشی از نفت خود را برای جبران بدهی‌های خود صادر می‌کند. از این رو با وجود مسیر کاهشی تولید نفت این کشور در سال‌های اخیر، صادرات نفت مصر کاهش نیافته است. آخرین آمار نشان می‌دهد پالایشگاه‌های مصر در سال ۲۰۱۴ حدود ۶۳ درصد از توان خود استفاده کرده‌اند و در حد فاصل ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۴ میزان تولیدات پالایشگاه‌ها حدود ۲۸ درصد کاهش یافته است. همچنین بر اساس آمار اداره اطلاعات انرژی آمریکا در سال۲۰۱۴ مصر روزانه حدود ۱۴۵ هزار بشکه فرآورده‌های نفتی وارد کرده است.