گروه نفت و پتروشیمی: قیمت نفت روز گذشته در پی معاملات اولیه آسیایی با رشد همراه شد. در این میان نفت خام ایالات متحده آمریکا نیز با پیوستن به نفت برنت، به بالای ۵۰ دلار در هر بشکه رسید.

روز گذشته نفت خام آمریکا (شاخص بورس نیویورک) در حالی تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۵ به وقت تهران) با ثبت ۵۲ سنت رشد قیمت به ۵۰.۳۷ سنت در هر بشکه رسید که از دهم ژوئن، این نخستین بار بود که از کانال ۵۰ دلار عبور می‌کرد. نفت برنت (شاخص بورس لندن) نیز روز گذشته به قیمت ۵۱.۰۹ دلار در هر بشکه رسید که رشدی ۴۷ سنتی را نسبت به روز قبل از آن نشان می‌دهد. طبق برآورد موسسه نفت آمریکا (API)، ذخایر نفت خام این کشور در هفته منتهی به ۱۷ ژوئن به میزان ۲/ ۵ میلیون بشکه کاهش یافته است. از نگاه کارشناسان اعلام این برآورد در تقویت قیمت نفت بی‌تاثیر نبوده است. در مقابل برآورد موسسه نفت آمریکا، تحلیلگران رویترز کاهش ۷/ ۱ میلیون بشکه‌ای را برای ذخایر نفت خام آمریکا پیش‌بینی کرده بودند، با این وجود اعلام آمار دقیق‌تر از سوی اداره اطلاعات انرژی آمریکا می‌تواند تکلیف حدس و گمان‌ها در رابطه با حجم ذخایر نفت خام آمریکا را روشن کند.

اما دیگر دلیل تقویت قیمت نفت خام در روز گذشته، به واکنش بازار نفت به احتمال باقی ماندن یا ترک بریتانیا از اتحادیه اروپا باز می‌گردد. مطابق آخرین مشاهدات، در حال حاضر تفاوت اندکی میان طرفداران اردوگاه‌های حمایت از «خروج» یا «باقی ماندن» بریتانیا در اتحادیه اروپا وجود دارد. همچنین اظهارات جنت یلن، رئیس فدرال رزرو آمریکا مبنی بر افزایش تدریجی نرخ بهره دلار در ایالات متحده نیز در تقویت قیمت نفت در بازارهای جهانی به دلیل کاهش شاخص دلار بی‌تاثیر نبوده است. از دیگر سو، اتفاقی که باعث تقویت قیمت نفت شده است، افزایش تقاضا در کنار ادامه داشتن اختلال عرضه است. بر این اساس کارشناسان با مطرح کردن ادامه داشتن تقویت رشد تقاضای جهانی به واسطه افزایش مصرف در آمریکا، چین، هند و دیگر بازارهای نوظهور، از این جریان به‌عنوان پشتوانه‌ای برای قیمت نفت یاد می‌کنند. به این ترتیب به نظر می‌رسد ادامه داشتن رشد تقاضا، در طولانی‌مدت به‌عنوان یکی از عوامل محرک بازار نفت باقی بماند. این ایده از آنجا شکل می‌گیرد که این روزها این جمله که «میزان تقاضا برای نفت در بالاترین سطح رشد در یک دهه اخیر قرار دارد» تبدیل به جمله‌ای روزمره در میان فعالان بازار نفت شده است. نگاهی به آمار نیز نشان می‌دهد که مصرف جهانی نفت در سال ۲۰۱۵ به‌طور متوسط نزدیک به ۹/ ۱ میلیون بشکه در روز رشد داشته که بیشترین افزایش سالانه از سال ۲۰۰۴ به این سو به شمار می‌رود. البته این رشد بی‌سابقه به استثنای سال ۲۰۱۰ است که هنوز نشانه‌هایی از بحران جهانی اقتصاد را به همراه داشت.

از دیگر سو پیش‌بینی‌های زیادی برای میزان رشد تقاضا در سال ۲۰۱۶ وجود دارد که بر اساس آنها ممکن است در این سال شاهد یک رشد ۵/ ۱ میلیون بشکه‌ای در روز باشیم، رشدی که در سال ۲۰۱۷ نیز ادامه خواهد داشت. به عقیده کارشناسان چنانچه این پیش‌بینی‌ها برای امسال و سال آینده محقق شود، شاهد پایدارترین رشد تقاضا از سال‌های ۲۰۰۶-۲۰۰۴ خواهیم بود.

اما نگاهی به میزان مصرف نفت در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه در سال ۲۰۰۵ نشان می‌دهد که این کشورها در سال یاد شده، ۵۰ میلیون بشکه نفت در روز مصرف کرده‌اند. این در حالی است که بین سال‌های ۲۰۰۶ و ۲۰۱۴ میزان مصرف نفت کشورهای توسعه‌یافته با روندی کاهشی همراه بوده است. میزان کاهش مصرف نفت کشورهای توسعه‌یافته تنها در سال ۲۰۱۴ چیزی حدود ۵ میلیون بشکه در روز یا معادل ۱۰‌درصد کمتر نسبت به میزان مصرف در سال‌های قبل از آن بوده است. اما به نظر می‌رسد که میزان «مصرف» در کشورهای صنعتی توسعه‌یافته به اوج یا قله خود رسیده است. در واقع روند صعودی ثبت قیمت نفت، افزایش بهره‌وری انرژی در صنایع و ادامه‌دار شدن ضعف اقتصادی این کشورها از جمله عواملی هستند که رشد بیشتر تقاضا از سوی اقتصاد‌های توسعه‌‌یافته را دور از انتظار نشان می‌دهد. این در حالی است که در سایر نقاط دنیا رشد مصرف نفت به سرعت ادامه دارد. برای مثال میزان مصرف نفت کشورهایی که در سازمان همکاری اقتصادی و توسعه عضویت ندارند، بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۴ بیش از ۱۳ میلیون بشکه در روز رشد داشته است که متوسط آن تقریبا ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز برای هر سال ارزیابی می‌شود.

در سال ۲۰۱۵ ترکیبی از توسعه اقتصادی و قیمت‌های بسیار ارزان سوخت باعث شد تا حتی کشورهای توسعه‌یافته صنعتی نیز میزان مصرف سوخت خود را برای نخستین بار از سال ۲۰۰۵ افزایش دهند. در طول دوره ۲۰۱۵ -۲۰۰۵ مصرف جهانی نفت بیش از ۱۰ میلیون در روز افزایش یافت که بخش زیادی از آن به تشنگی بازارهای نوظهور باز می‌گشت. به این ترتیب رشد تقاضای مصرف نفت در اقتصادهای نوظهور، کاهش تقاضای کشورهای توسعه‌یافته را در سال‌های یاد شده جبران کرد. اما در حال حاضر و با توجه به ادامه‌دار بودن گسترش رشد اقتصادی در دنیا و همچنین قرار داشتن قیمت نفت در کمترین سطح در ۱۰ سال گذشته، به نظر می‌رسد رشد مصرف نفت در آینده، یک پیش‌بینی بدون تغییر باشد.

بزرگ‌ترین‌ مصرف‌کنندگان نفت

روند رو‌به رشد مصرف نفت در حالی از سوی کارشناسان مورد تاکید قرار می‌گیرد که نگاهی به آمارها نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۳ برای نخستین بار کشورهای در حال توسعه، نفت بیشتری نسبت به کشورهای توسعه‌یافته مصرف کردند. مطابق آمارها از آن سال تا‌کنون همچنان نشانه‌ای مبنی بر کاهش میزان مصرف در این کشورها مشاهده نشده است. طبق آمارهای منتشر‌شده کشورهای توسعه‌یافته‌ای که بیشترین کاهش مصرف را در یک دهه گذشته به ثبت رسانده‌اند شامل ایالات متحده آمریکا (۴/ ۱۱ میلیون بشکه در روز)، ژاپن (۲/ ۱ میلیون بشکه در روز)، آلمان (۳/ ۰ میلیون بشکه در روز)، فرانسه (۳/ ۰ بشکه در روز) و بریتانیا (۳/ ۰ میلیون بشکه در روز) می‌شود. اما اتفاقی که در مقابل و در کشورهای در حال توسعه رخ داد این بود که میزان رشد تقاضای آنها برای مصرف نفت، بسیار بیشتر از افت مصرفی بود که کشورهای توسعه‌یافته به ثبت رسانده بودند. برای مثال رشد مصرف نفت خام کشور چین در سال یاد شده بیش از ۱/ ۵ میلیون بشکه در روز بوده یا کشوری مانند هند رشد مصرفی ۶/ ۱ میلیون بشکه‌ای در روز را به ثبت رسانده‌ است. در میان کشورهای در حال توسعه، کمترین میزان رشد مصرف نفت مربوط به برزیل بوده که بیش از یک میلیون بشکه در روز را به ثبت رسانده است

در نتیجه می‌توان مشاهده کرد که ۱۰ مصرف‌کننده بزرگ نفت در میان ۲۰ کشوری که بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت در جهان به شمار می‌روند، در سازمان همکاری اقتصادی و توسعه عضویت ندارند. به این ترتیب در افق چشم‌انداز مصرف نفت، این انتظار وجود دارد که کشورهای در حال توسعه به مدتی طولانی‌تر (یک تا دو دهه آینده) جایگاه خود را در رشد تقاضا برای مصرف نفت حفظ کنند و نقشی کوتاه‌مدت نداشته باشند. این انتظار از آنجا مطرح می‌شود که طبق مشاهدات، طبقه متوسطی که در اقتصادهای نوظهور به سرعت در حال رشد هستند، تنها در بخش مصرف سوخت، اشتیاق فراوانی به خرید خودروی شخصی و مسافرت‌های هوایی از خود نشان می‌دهند. بر این اساس فعالان حوزه نفت با توجه به تقاضای اجتناب‌ناپذیری که به خصوص در کشورهای در حال توسعه برای مصرف نفت در ۱۰ یا ۲۰ سال آینده وجود خواهد داشت، این احتمال را مطرح می‌کنند که برخی ذخایر نفت در این سال‌ها به پایان خواهند رسید. این در حالی است که در مقابل و در کشورهای توسعه‌یافته، این احتمال وجود دارد که با رشد وسایل نقلیه الکترونیکی و افزایش بهره‌وری از سوخت، تقاضای مصرف نفت با کاهش بیشتری همراه شود. با تمام این تفاسیر برداشتی که می‌توان از تحلیل‌های موجود مبنی بر ادامه داشتن رشد تقاضای نفت به خصوص از سوی کشورهای در حال توسعه داشت، این است که تمام این اتفاقات نتیجه‌ای جز تقویت قیمت نفت در طولانی مدت به همراه نخواهد داشت.