تقلید روسی از ایده سعودی

دنیای اقتصاد: به‌دنبال کاهش شدید قیمت نفت از اواسط سال ۲۰۱۴، اقتصادهای وابسته روش‌های مختلفی برای جبران کاهش درآمدهای نفتی انجام داده‌اند. در نخستین اقدام، عربستان برای عرضه سهام آرامکو برنامه‌ریزی کرد. روز گذشته نیز روسی‌ها در اقدامی مشابه از تلاش برای عرضه ۵/ ۱۹ درصد سهام شرکت روسنفت خبر دادند. این عمل از طرفی زمینه‌ساز توسعه سرمایه‌گذاری‌ها به‌منظور حفظ و توسعه تولیدات نفت روسیه می‌شود. از سوی دیگر، احتمال خرید سهام روسنفت توسط هند و چین می‌تواند تضمینی برای فروش پایدار نفت روسیه در دو بازار مهم دنیا باشد.

گروه نفت و پتروشیمی، سارا مالکی: «ما به پول احتیاج داریم»، این جمله‌ای بود که ولادیمیر پوتین در آوریل سال جاری میلادی آن را به زبان آورد و در پی آن بحث فروش سهام روسنفت به‌عنوان بزرگ‌ترین‌ شرکت نفتی روسیه مطرح شد. حالا چیزی حدود دو ماه از آن زمان می‌گذرد و پوتین برای فروش بخشی از سهام بزرگ‌ترین‌ شرکت نفتی کشورش به چین و هند اعلام آمادگی کرده است. بر این اساس روسیه به دنبال خریدارانی برای ۵/ ۱۹درصد از سهام شرکت دولتی روسنفت است و به نظر می‌رسد ترجیح می‌دهد این مشتریان از کشورهایی باشند که سردمدار رشد تقاضای جهانی انرژی هستند. اما پوتین در حالی بر ضرورت فروش سهام بزرگ‌ترین‌ شرکت نفتی روسیه تاکید دارد که پیش از این و در اقدامی مشابه، عربستان سعودی برای واگذاری ۵ درصد از سهام سعودی آرامکو اقدام کرده بود. همزمانی این اقدام از سوی این دو قدرت نفتی باعث شده است تا کارشناسان بر ضرورت جذب سرمایه‌گذار خارجی تاکید کرده و این دو تولیدکننده بزرگ نفت را در زمینه جذب سرمایه‌گذار در رقابت با یکدیگر ببینند. هرچند از نگاه برخی کارشناسان اقدام عربستان برای واگذاری سهام آرامکو بیشتر اقدامی سیاسی و در جهت حفظ حکومت سعودی در بلند‌مدت بوده است؛ اما به نظر می‌رسد جذب سرمایه‌گذار خارجی برای تامین تکنولوژی و تضمین تولیدات در آینده نیز در اتخاذ این تصمیم بی‌تاثیر نبوده است. همچنین از دیگر دلایل تمایل این دو تولیدکننده بزرگ نفت برای سهیم کردن مشتریان در شرکت‌های خود، ناشی از تحولی جدید در بازار انرژی ارزیابی می‌شود که بر‌اساس آن فاصله مشتری و تولیدکننده با کاهش همراه می‌شود. در رابطه با روسیه به نظر می‌رسد علاوه بر موارد یاد‌شده، انگیزه دیگر این کشور از فروش بخشی از سهام روسنفت به چین، عرضه نفت از طریق چین به بازارهای جهانی در شرایطی است که این کشور تحت تحریم‌های بین‌المللی‌ قرار دارد. در واقع، به دنبال کاهش شدید قیمت جهانی نفت، اقتصادهای وابسته به نفت با مشکلات متعددی مواجه شدند. در این شرایط، گرچه تولیدکنندگان بزرگ نفتی با استفاده از افزایش تولید توانسته‌اند تا حدودی زیان افت قیمت نفت را جبران کنند، اما برای حفظ این سطح از تولید نیاز به سرمایه‌گذاری جدید دارند. این مساله با توجه به کمبود درآمدهای ملی نیاز به سرمایه‌گذار خارجی را حتمی می‌کند.

بزرگ‌ترین‌ خصوصی‌سازی در صنعت نفت روسیه

اما در پی تصمیم روسیه برای واگذاری بخشی از سهام روسنفت، مقامات رسمی در مسکو انتظار دارند که معامله سهام این شرکت نفتی رکورد بزرگ‌ترین‌ خصوصی‌سازی در روسیه را بشکند و از طرفی از محل این معامله چیزی حدود ۷۰۰ میلیارد روبل (۱۱ میلیارد دلار) وارد خزانه روسیه شود.روسنفت بزرگ‌ترین‌ شرکت نفتی و گازی در روسیه است که دولت روسیه با سهمی ۷۵ درصدی، بزرگ‌ترین‌ سهامدار آن به شمار می‌رود. همچنین شرکت بریتانیایی بی‌پی نیز ۷۵/ ۱۹درصد از سهام روسنفت را در اختیار دارد. آن‌طور که بلومبرگ گزارش می‌دهد، چنانچه معامله سهام روسنفت با چین و هند قطعی شود، با گرد هم آمدن سه قدرت اقتصادی بزرگ آسیا (روسیه، چین و هند) در این شرکت نفتی که قدرت تولید نفت آن از اکسون موبیل بیشتر است، کمبود بودجه روسیه تا حد زیادی پوشش داده خواهد شد.

اما چین و هند در حالی از سوی روسیه به‌عنوان کاندیداهایی برای خرید سهام روسنفت در نظر گرفته شده‌اند که از یکسو همواره این دو کشور به دنبال افزایش روابط خود با روسیه بوده‌اند و از سوی دیگر روسیه نیز گزینه‌های زیادی برای جذب سرمایه‌گذار در روسنفت ندارد. در این میان چین و هند نیز برای خرید سهام روسنفت و محکم کردن جای پای خود در قلب بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده و صادرکننده نفت در دنیا صراحتا ابراز علاقه کرده‌اند. هرچند هنوز هیچ‌کدام از این دو کشور در رابطه با قراردادی مشترک صحبتی به میان نیاورده‌اند، اما وزیر نفت هند در مصاحبه‌ای در گردهمایی اقتصادی سالانه در سن‌پترزبورگ گفته است که «ما رقیب یکدیگر نیستیم و در حال حاضر شرکت‌های نفتی و گازی هند و شرکت ملی نفت چین پروژه‌های مشترک فراوانی با یکدیگر دارند که بیشتر شدن تعداد آنها اتفاق خوبی خواهد بود.» اخیرا قیمت سهام شرکت روسنفت در لندن ۳درصد افزایش یافته است، به این میزان می‌توان رشد ۳/ ۵ درصدی روز جمعه را نیز اضافه کرد که در نهایت ارزش بازار این سهام را به ۴/ ۵۴ میلیارد رساند. در واقع سهام روسنفت در سال جاری بیش از ۴۷درصد رشد کرده است. با تمام این تفاسیر علت تاکید پوتین برای فروش سهام روسنفت چیست؟ آن‌طور که وزیر اقتصاد روسیه می‌گوید به احتمال زیاد، معامله سهام روسنفت در سال جاری رقم خواهد خورد. این اظهار‌نظر از سوی این مقام رسمی در واقع منعکس‌کننده فوریت اجرایی شدن بیانات پوتین در ماه آوریل است. آن‌طور که پوتین در سخنان قبلی خود تاکید کرده بود، او برای تکمیل معامله سهام روسنفت در کوتاه‌ترین زمان ممکن به دنبال یک شریک استراتژیک است که در عین حال «ارزان خر» نباشد. اظهارات پوتین و وزیر اقتصاد او در رابطه با فروش سهام روسنفت در حالی است که از نگاه برخی کارشناسان روس، ممکن است در نتیجه عوارض ناشی از اعمال تحریم‌ها علیه روسیه، دولت به راحتی نتواند سهام شرکت روسنفت را به فروش برساند. راهکاری که این کارشناسان در مقابل مطرح می‌کنند، ارائه سهام این شرکت به عموم مردم یا انتظار برای افزایش قیمت نفت به منظور فروش سهام با قیمتی بهتر است، هرچند به نظر می‌رسد این راهکارها در مقابل تاکیدات پوتین برای فروش سهام به سرمایه‌گذاران خارجی فرصت عملیاتی شدن پیدا نکند.

طرحی برای عقب نماندن از عربستان

اما فروش ۵/ ۱۹ درصدی سهام روسنفت از سوی بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده نفت دنیا در شرایطی رقم می‌خورد که پوتین علت این اقدام را «نیاز داشتن به پول» اعلام کرده است. در این میان در حالی دلایل مختلفی از جمله کسری بودجه، تلاش روسیه برای فروش نفت به دنیا از طریق چین و مواردی از این دست مطرح می‌شود که البته رقابت با عربستان نیز شامل این دلایل می‌شود.

پیش از این و در زمستان گذشته عربستان سعودی نیز برای فروش سهام آرامکو (شرکت ملی نفت عربستان سعودی) اقدام کرده بود. بنابراین همزمانی تقریبی فروش سهام این دو شرکت بزرگ نفتی از سوی دولت‌هایشان این گمانه را در میان کارشناسان به همراه داشت که روسیه برای رقابت با عربستان در زمینه جذب سرمایه‌گذار خارجی دست به عرضه سهام شرکت روسنفت زده است. یک کارشناس بین‌المللی نفت در این زمینه به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: شاید روسیه مایل است کشوری مانند چین که با زمزمه‌های جدی شدن بحران دلار به دنبال تبدیل دلارهای خود به سرمایه و نفت است؛ به جای حرکت به سمت آرامکو به روسیه بیاید و سهام یک شرکت نفتی روسی را خریداری کند. محمود خاقانی در ادامه می‌گوید: از دیگر‌سو روسیه چیزی حدود ۸۵ میلیارد دلار نفت و گاز به چین پیش‌فروش کرده است و فرصت خرید سهام روسنفت برای چین به‌عنوان یک مشتری می‌تواند بسیار بااهمیت باشد. خاقانی در حالی فروش سهام روسنفت را نوعی واکنش رقابتی روسیه برای جذب سرمایه‌گذار خارجی نسبت به فروش سهام آرامکو ارزیابی می‌کند که دیگر کارشناسان عقیده دارند برنامه‌ عربستان در فروش سهام آرامکو جذب مشتری‌های اروپایی است حال آنکه روسیه چین و هند را به‌عنوان مشتری‌های اصلی در نظر دارد. با این حال به نظر می‌رسد جذب سرمایه‌گذار خارجی چه از غرب و چه از شرق، تبدیل به دغدغه این روزهای تولیدکنندگان بزرگ نفت برای ادامه بقا شده است. در عین حال به نظر می‌رسد تغییر جهت بازار انرژی (که موضوع سخنرانی رئیس‌جمهوری حسن روحانی در اجلاس داووس ۲۰۱۴ نیز بود)، در تلاش تولیدکنندگان بزرگ نفت برای فروش سهام خود به مصرف‌کنندگان قدرتمند خود بی‌تاثیر نباشد. کمتر شدن فاصله مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به‌عنوان تحولی ارزیابی می‌شود که در آینده‌ای نه‌چندان دور بازار انرژی را تحت‌تاثیر خود قرار خواهد داد. با تمام این تفاسیر به نظر می‌رسد تولیدکنندگان بزرگ نفت متوجه احتمال بروز چالش کمبود سرمایه برای افزایش تولید خود در آینده شده‌ و حالا عربستان و روسیه کشورهایی هستند که حاضر به واگذاری بخشی از سهام شرکت‌های نفتی دولتی خود برای پوشش این چالش احتمالی شده‌اند.