گروه نفت و پتروشیمی، سارا مالکی: اعضای اوپک در حالی پنج‌شنبه هفته جاری در وین گرد هم خواهند آمد که کارشناسان خنثی‌ترین نشست این سازمان بین‌المللی نفت را انتظار می‌کشند. نگاهی به دو نشست پیشین اوپک در عدم توافق بر سر سقف تولید اوپک و همچنین طرح فریز، این انتظار را تقویت می‌کند. با این حال کارشناسان بر این باورند که در نشست پیش روی این سازمان کمتر از جلسات اخیر بین اعضا اختلاف و مشاجره رخ دهد، چراکه این‌بار عربستان با سند کاهش تولید نفت‌های نامتعارف در این نشست حاضر خواهد شد. با این‌حال نشست آتی با دو اتفاق مهم همراه خواهد شد. اول اینکه این دوره بحث تغییر دبیر کل این سازمان جدی‌تر از قبل مطرح می‌شود. دومین مساله به نماینده عربستان در این نشست مربوط است. عربستان بعد از ۲۰ سال وزیر نفت خود علی النعیمی را تغییر داده و به جای او خالد الفالح را جایگزین کرده است؛ با این حال کارشناسان انتظار تغییر در سیاست نفتی عربستان را ندارند چراکه بر این باورند که فرد تصمیم‌گیرنده در این کشور وزیر نفت نیست.

دلیل ناامیدی از نتیجه نشست اوپک

به گزارش «دنیای اقتصاد» سقف تولیدات اوپک تا پیش از نشست اخیر (آذر سال پیش) ۳۰ میلیون بشکه در روز بود که بعد از عدم توافق اعضا بر سر سقف تولیدی واحد، حذف شد و در حال حاضر تولید این سازمان به ۳۲ میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز رسیده است. هر چند پیش از این نشست نیز اعضا به سقف تولید پایبند نبودند اما حذف سقف تولید اوپک نشان از افزایش شکاف و اختلاف بین اعضا داشت و موجب تشدید افت قیمت نفت شد. علاوه بر این، ماه پیش نیز نشست مشترکی بین کشورهای عضو و غیر عضو اوپک در دوحه برگزار شد تا این کشورها بر سر توقف رشد تولید متحد شوند. با این حال وارد نشدن ایران به طرح توقف سطح تولید که به فریز تولید موسوم شد، عربستان موافقت دیگر اعضا را نادیده گرفت و اجرای این طرح را به مشارکت ایران مشروط کرد. در واقع این بار نیز اختلاف بین اعضای اوپک بود که نشست دوحه را به شکست کشاند. دیگر اتفاقی که باعث می‌شود کارشناسان نشست بعدی اوپک را بدون نتیجه و خنثی ارزیابی کنند، خروج چشمگیر تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا از چرخه تولید است. طبق آمارهای موجود، از ۱۰ هفته گذشته تا کنون تقریبا هر هفته تعدادی از دکل‌های تولید نفت خام در آمریکا به علت بالا بودن هزینه تولید تعطیل و از چرخه تولید خارج شده‌اند. علاوه بر این تولید روزانه نفت آمریکا در کمتر از یک سال گذشته حدود ۹۰۰ هزار بشکه کاهش یافته است. این اتفاق که به معنای حذف رقبا و افزایش سهم تولیدکنندگان اوپک از بازار است، حالا به نوعی به نام عربستان تمام شده است. عربستان از سال ۲۰۱۴ به این سو با وجود افت شدید و مداوم قیمت نفت حاضر به کاهش تولید نشده است. هرچند نیت سیاسی یا اقتصادی این تصمیم بزرگترین تولیدکننده نفت خاورمیانه چندان مشخص نیست، اما حالا اتفاقی همچون کاهش تولید نفت شیل آمریکا نتیجه مستقیم سیاست‌های عربستان ارزیابی می‌شود. به این ترتیب کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند نشانه‌های موثر واقع شدن سیاست از دور خارج کردن رقبا از سوی عربستان می‌تواند این پیام را به همراه داشته باشد که نشست پیش‌روی اوپک، به اندازه نشست قبلی، متشنج و همراه با بگومگو میان اعضا نخواهد بود.

از نگاه کارشناسان تلاش برای حفظ قیمت‌ها می‌توانست یکی از بحث‌های مهم اعضای اوپک در نشست آخر هفته باشد، زیرا بررسی‌ها نشان می‌دهد که با وجود قرار گرفتن نفت در آستانه کانال ۵۰ دلاری، کشورهای تولیدکننده نفت اوپک هنوز به قیمت‌های بالاتری نیاز دارند. این نیاز در شرایطی است که پیش از این توافقی میان اعضای اوپک برای کاهش سطح تولید به منظور تقویت قیمت‌ها رخ نداد. این عدم توافق به خصوص بعد از لغو تحریم‌های غرب علیه ایران و تصمیم ایران برای افزایش تولید و بازپس‌گیری سهم بازار خود به خصوص از سوی عربستان (با تکیه بر تئوری افزایش تولید برای از دور خارج کردن رقبایی چون نفت شیل) تقویت شد.

با این حال به گزارش بلومبرگ، ایران برای تامین نیازهای بودجه‌ای خود به قیمت کمتری برای نفت در مقایسه با عربستان نیاز دارد. ایران برای تامین مخارج خود به نفت ۵/ ۶۱ دلاری نیاز دارد اما این رقم برای عربستان ۷/ ۶۶ دلار برآورد شده است. اگرچه با کاهش قیمت‌ها و حذف تولیدکنندگان پر هزینه از بازار قیمت نفت از ژانویه تا کنون افزایشی ۸۰ درصدی داشته و حالا در مرز ۵۰ دلار قرار دارد، اما قیمت‌های فعلی هنوز هم از سوی کشورهای تولیدکننده ناعادلانه ارزیابی می‌شود. چراکه بررسی‌ها نشان می‌دهد قیمت کنونی نفت مطلوب هیچ عضوی نیست و اعضای این سازمان برای تامین بودجه خود به نفت ۵۲ تا ۱۲۱ دلاری نیاز دارند.

با وجود چنین نیازی به افزایش قیمت نفت، یکی از کارشناسان موسسه بین‌المللی انرژی عقیده دارد نشست آینده اوپک قادر به اتخاذ تصمیمی برای تحریک قیمت‌ها نخواهد بود. مرتضی‌ بهروزی‌فر در این زمینه به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: به نظر نمی‌رسد که در نشست پنج‌شنبه اوپک شاهد اتفاق خاصی باشیم زیرا پیش از این نیز صحبت یا قرار خاصی میان اعضا رد و بدل نشده است که حالا و در این نشست بخواهند در رابطه با آن بیشتر صحبت کنند. از نگاه بهروزی‌فر نشست آتی اوپک تنها یک گردهمایی منفعل خواهد بود تا آنجا که بازار نیز انتظاری برای واکنش به آن ندارد.

بهروزی‌فر در این زمینه می‌گوید: به عقیده کارشناسان نشست پنج‌شنبه بی‌خاصیت‌ترین نشست در تاریخ اوپک خواهد بود، این در حالی است که پیش از این و در شرایطی که بازار وضعیت خوبی نداشت، اوپک به واسطه تصمیمات عربستان برای حفظ قیمت‌ها نتوانست تلاشی برای حفظ قیمت‌ها انجام دهد، بنابراین طبیعی است که حالا و در شرایط فعلی بازار انتظاری برای تصمیمات نشست اوپک نداشته باشد.

به عقیده بهروزی‌فر همه می‌دانند تا زمانی‌که توافقی میان ایران و عربستان رخ ندهد، نمی‌توان انتظاری برای تحریک قیمت‌ها داشت. این کارشناس حوزه نفت در ادامه می‌گوید: عربستان به‌خصوص بعد از لغو تحریم‌ها علیه ایران حاضر به کاهش تولید خود نشد، هرچند این سیاست عربستان از سال ۲۰۱۴ در جریان است و هدف اصلی آن نیز مشخص نیست اما به هرحال حالا نتیجه داده و در جاهایی که هزینه تولید بالا بوده برخی تولیدکنندگان نفت شیل را از چرخه تولید خارج کرده است، هرچند در نتیجه این سیاست‌ها و همچنین نیاز ایران برای پس‌گرفتن سهم خود از بازار بعید به نظر می‌رسد در آینده‌ای نزدیک توافقی میان ایران و عربستان برای کاهش تولید اتفاق بیفتد. به گفته وی، عربستان پیش از این و در سال ۱۹۸۶ نیز سیاست افزایش تولید و حفظ سهم بازار خود با وجود افت شدید قیمت‌ها را در پیش گرفته بود. ایران در مقطع زمانی یاد‌شده در حال دفاع در مقابل عراق بود.

تصمیم‌گیری برای تغییردبیرکل

در حالی که در نتیجه کاهش تولید شیل آمریکا، مخالفت‌های داخلی اوپک با طرح عربستان برای از میدان به در کردن رقبای نفتی در حال کاهش است، به نظر می‌رسد تنها موضوعی که در نشست آتی مطرح خواهد شد بحث تغییر دبیرکل اوپک است. به گزارش بلومبرگ اوپک احتمالا در نشست پنج‌شنبه این هفته، موضوع سیاستگذاری مهمی برای بحث کردن نخواهد داشت، با این وجود سازمان همچنان یک موضوع برای بحث دارد و آن انتخاب فردی به‌عنوان دبیرکل جدید است.

عبدالله البدری لیبیایی، دبیر‌کل فعلی باید در سال ۲۰۱۲ پس از ۶سال تصدی این سمت کنار می‌رفت. در این سال عربستان، عراق و ایران هر‌کدام از سوی خود گزینه‌ای را برای این پست معرفی کردند که به دلیل اختلافات هیچ‌کدام انتخاب نشدند و اوپک مجبور شد ماموریت دبیر ۷۶ ساله خود را در ۴ سال گذشته تمدید کند. با درگرفتن بحث‌های شدید درباره تعیین دبیرکل جدید در نشست ماه دسامبر، به نظر می‌رسد که این رویکرد دیگر نمی‌تواند بیش از این تداوم پیدا کند. بر اساس این گزارش، کشورهای ونزوئلا، اکوادور، ایران و الجزایر که نتوانسته‌اند اوپک را به سمت کاهش تولید سوق دهند، برای برکناری البدری فشار می‌آورند. در بیانیه پایانی نشست قبلی اوپک، اعضا روی این موضوع اتفاق‌نظر داشتند که ماه جولای، آخرین ضرب‌الاجل برای کنار رفتن البدری از سمت دبیرکلی خواهد بود. در ماه‌های اخیر، ۳ گزینه جدید برای تصدی این سمت مطرح شده‌اند: محمد بارکیندو از نیجریه، ماهندرا سیره‌گار از اندونزی و علی رودریگز از ونزوئلا. از نگاه بهروزی‌فر به احتمال قوی دبیر‌کل آینده اوپک فردی از ایران یا عربستان نخواهد بود زیرا هرکدام از این کشورها اقدام به وتوی نماینده کشور مقابل برای تصدی این سمت خواهند کرد. دبیر‌کل نقشی در تصمیم‌گیری‌های مربوط به سیاست نفتی اوپک ندارد، اما تصدی این پست این‌قدرت را به دبیرکل می‌دهد تا گاهی با اظهارنظرهای خود قیمت نفت را در بازار جابه‌جا‌ کند.اما بلومبرگ در گزارش خود می‌نویسد: تداوم بیشتر البدری در جایگاه دبیر‌کلی خلاف قوانین اوپک است، بنابراین کشورهای عضو مجبورند در نشست پیش‌رو به تصمیمی در این‌خصوص برسند و در صورت تداوم اختلافات بر اساس مفاد اساس‌نامه اوپک تعیین دبیر‌کل مانند سال‌های پیش از دوران البدری به صورت چرخشی و دو سال یک‌بار و از روی حروف الفبا تعیین خواهد شد.

جای خالی النعیمی

طی ۲۰ سال گذشته در همه نشست‌های رسمی و اضطراری اوپک در صندلی نماینده عربستان، النعیمی وزیر نفت خلع‌شده عربستان نشسته بود. اما ماه پیش وی در سن ۸۱ سالگی از این پست کنار گذاشته شد و خالدالفالح، رئیس سابق شرکت ملی نفت عربستان(آرامکو) جای وی را گرفت. هرچند این تغییر و تحولی بزرگ در سیاست داخلی عربستان محسوب می‌شود اما کارشناسان بر این باورند که سیاست‌های نفتی عربستان در پی این تحولات تغییر نخواهد کرد چراکه پشت پرده سیاست‌های نفتی این کشور همواره فردی از خانواده سعودی نشسته است که حال این فرد محمد بن‌سلمان، جانشین ولیعهد ۳۰ ساله معرفی می‌شود. با این وجود مهدی یوسفی، دیگر کارشناس موسسه بین‌المللی مطالعات انرژی امیدوار است در نشست بعدی اوپک وزرای نفت کشورهای ایران و عربستان بتوانند در جهت حل اختلاف‌ها گام‌هایی مثبت بردارند. این نخستین حضور خالد الفالح، وزیر جدید نفت و انرژی عربستان در نشست اوپک خواهد بود. این امیدواری در حالی از سوی یوسفی مطرح می‌شود که در عین حال وزیر جدید را مجری سیاست‌های فعلی عربستان می‌داند. با تمام این تفاسیر باید دید آیا در نشست بعدی اعضا قادر به توافق برای تعیین دبیرکل جدید خواهند بود و آیا اتفاقی در جهت کمرنگ‌تر شدن اختلافات ایران و عربستان رخ خواهد داد یا خیر.

سه سکانس از نشست اوپک